อุตุปจฺจยา นาม วุฏฺฐิธาราฯ เทเว ปน วุฏฺเฐ พีชานิ วิรูหนฺติ, ปถวี คนฺธํ มุญฺจติ, ปพฺพตา นีลา ขายนฺติ, สมุทฺโท วฑฺฒติ, เอตํ อุตุปจฺจยอุตุสมุฏฺฐานํ นามฯ

จิตฺตโต สมุฏฺฐิตํ สุทฺธฏฺฐกํ ‘จิตฺตสมุฏฺฐานํ’ นามฯ ‘‘ปจฺฉาชาตา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา ปุเรชาตสฺส อิมสฺส กายสฺส ปจฺฉาชาตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ (ปฏฺฐา. 1.1.11) อิทํ ‘จิตฺตปจฺจยํ’ นามฯ อากาเส อนฺตลิกฺเข หตฺถิมฺปิ ทสฺเสติ, อสฺสมฺปิ ทสฺเสติ, รถมฺปิ ทสฺเสติ , วิวิธมฺปิ เสนาพฺยูหํ ทสฺเสติตี (ปฏิ. ม. 3.18) อิทํ ‘จิตฺตปจฺจยอุตุสมุฏฺฐานํ’ นามฯ

‘ปรินิปฺผนฺน’นฺติ ปนฺนรส รูปานิ ปรินิปฺผนฺนานิ นาม, ทส อปรินิปฺผนฺนานิ นามฯ ‘ยทิ อปรินิปฺผนฺนา, อสงฺขตา นาม ภเวยฺยุํ’ฯ ‘‘เตสํเยว ปน รูปานํ กายวิกาโร ‘กายวิญฺญตฺติ’ นาม, วจีวิกาโร ‘วจีวิญฺญตฺติ’ นาม, ฉิทฺทํ วิวรํ ‘อากาสธาตุ’ นาม, ลหุภาโว ‘ลหุตา’ นาม, มุทุภาโว ‘มุทุตา’ นาม, กมฺมญฺญภาโว ‘กมฺมญฺญตา’ นาม, นิพฺพตฺติ ‘อุปจโย’ นาม, ปวตฺติ ‘สนฺตติ’ นาม, ชีรณากาโร ‘ชรตา’ นาม, หุตฺวา อภาวากาโร ‘อนิจฺจตา’ นามาติฯ สพฺพํ ปรินิปฺผนฺนํ สงฺขตเมว โหตี’’ติฯ

อฏฺฐสาลินิยา ธมฺมสงฺคหอฏฺฐกถาย

รูปกณฺฑวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. นิกฺเขปกณฺโฑ

ติกนิกฺเขปกถา