จตุพฺพิธาทิรูปสงฺคหา

[586] จตุตฺถสงฺคเห ทฺวาวีสติ จตุกฺกาฯ ตตฺถ สพฺพปจฺฉิโม อตฺถิ รูปํ อุปาทา อตฺถิ รูปํ โนอุปาทาติ เอวํ อิธ วุตฺตํ มาติกํ อนามสิตฺวา ฐปิโต ฯ อิตเร ปน อามสิตฺวา ฐปิตาฯ กถํ? เย ตาว อิธ ทุวิธสงฺคเห ปกิณฺณเกสุ อาทิโต ตโย ทุกา, เตสุ เอเกกํ คเหตฺวา ยํ ตํ รูปํ อุปาทา ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณนฺติอาทินา นเยน ปญฺจหิ ปญฺจหิ ทุเกหิ สทฺธิํ โยเชตฺวา ทุกตฺตยมูลกา อาทิมฺหิ ปญฺจทส จตุกฺกา ฐปิตาฯ

อิทานิ โย ยํ จตุกฺโก สนิทสฺสนทุโก โส ยสฺมา ยํ ตํ รูปํ สนิทสฺสนํ ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆนฺติอาทินา นเยน ปเรหิ วา, อตฺถิ อุปาทา อตฺถิ โนอุปาทาติอาทินา นเยน ปุริเมหิ วา, ทุเกหิ สทฺธิํ อตฺถาภาวโต กมาภาวโต วิเสสาภาวโต จ โยคํ น คจฺฉติฯ สนิทสฺสนญฺหิ ‘อปฺปฏิฆํ’ นาม, ‘โน อุปาทา’ วา นตฺถีติ อตฺถาภาวโต โยคํ น คจฺฉติฯ ‘อุปาทิณฺณํ ปน อนุปาทิณฺณญฺจ อตฺถิ ตํ กมาภาวา โยคํ น คจฺฉติฯ สพฺพทุกา หิ ปจฺฉิมปจฺฉิเมเหว สทฺธิํ โยชิตาฯ อยเมตฺถ กโมฯ ปุริเมหิ ปน สทฺธิํ กมาภาโวติฯ ‘สติ อตฺเถ กมาภาโว อการณํฯ ตสฺมา อุปาทิณฺณปทาทีหิ สทฺธิํ โยเชตพฺโพ’ติ เจ – น, วิเสสาภาวา; อุปาทิณฺณปทาทีนิ หิ อิมินา สทฺธิํ โยชิตานิฯ ตตฺถ ‘อุปาทิณฺณํ วา สนิทสฺสนํ, สนิทสฺสนํ วา อุปาทิณฺณ’นฺติ วุตฺเต วิเสโส นตฺถีติ วิเสสาภาวาปิ โยคํ น คจฺฉติฯ ตสฺมา ตํ จตุตฺถทุกํ อนามสิตฺวา, ตโต ปเรหิ อตฺถิ รูปํ สปฺปฏิฆนฺติอาทีหิ ตีหิ ทุเกหิ สทฺธิํ ‘ยํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ ตํ อตฺถิ อินฺทฺริยํ, อตฺถิ น อินฺทฺริยํ, ยํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ ตํ อตฺถิ อินฺทฺริยํ, อตฺถิ น อินฺทฺริย’นฺติอาทินา นเยน ยุชฺชมาเน ทฺเว ทฺเว ทุเก โยเชตฺวา ฉ จตุกฺกา ฐปิตาฯ

ยถา จายํ จตุตฺถทุโก โยคํ น คจฺฉติ, ตถา เตน สทฺธิํ อาทิทุโกปิฯ กสฺมา? อนุปาทารูปสฺส เอกนฺเตน อนิทสฺสนตฺตาฯ โส หิ ยํ ตํ รูปํ โนอุปาทา ตํ อตฺถิ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ อนิทสฺสนนฺติ – เอวํ จตุตฺเถน ทุเกน สทฺธิํ โยชิยมาโน โยคํ น คจฺฉติฯ ตสฺมา ตํ อติกฺกมิตฺวา ปญฺจเมน สห โยชิโตฯ เอวํ โย เยน สทฺธิํ โยคํ คจฺฉติ, โย จ น คจฺฉติ โส เวทิตพฺโพติฯ อิทํ จตุตฺถสงฺคเห ปาฬิววตฺถานํฯ อิโต ปเร ปน ปญฺจวิธสงฺคหาทโย สตฺต สงฺคหา อสมฺมิสฺสา เอวฯ เอวํ สกลายปิ มาติกาย ปาฬิววตฺถานํ เวทิตพฺพํฯ

รูปวิภตฺติเอกกนิทฺเทสวณฺณนา