เมนู

มโนธาตุจิตฺตํ

[566] อิทานิ กิริยาพฺยากตํ ภาเชตฺวา ทสฺเสตุํ ปุน กตเม ธมฺมา อพฺยากตาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ กิริยาติ กรณมตฺตํฯ สพฺเพสุเยว หิ กิริยจิตฺเตสุ ยํ ชวนภาวํ อปฺปตฺตํ ตํ วาตปุปฺผํ วิยฯ ยํ ชวนภาวปฺปตฺตํ ตํ ฉินฺนมูลกรุกฺขปุปฺผํ วิย อผลํ โหติ, ตํตํ กิจฺจสาธนวเสน ปวตฺตตฺตา ปน กรณมตฺตเมว โหติฯ ตสฺมา กิริยาติ วุตฺตํฯ เนวกุสลานากุสลาติอาทีสุ กุสลมูลสงฺขาตสฺส กุสลเหตุโน อภาวา ‘เนวกุสลา’; อกุสลมูลสงฺขาตสฺส อกุสลเหตุโน อภาวา ‘เนวอกุสลา’; โยนิโสมนสิการอโยนิโสมนสิการสงฺขาตานมฺปิ กุสลากุสลปจฺจยานํ อภาวา ‘เนวกุสลานากุสลา’ฯ กุสลากุสลสงฺขาตสฺส ชนกเหตุโน อภาวา เนวกมฺมวิปากา

อิธาปิ จิตฺตสฺเสกคฺคตานิทฺเทเส ปวตฺติฏฺฐิติมตฺตเมว ลพฺภติฯ ทฺเว ปญฺจวิญฺญาณานิ, ติสฺโส มโนธาตุโย, ติสฺโส มโนวิญฺญาณธาตุโย, วิจิกิจฺฉาสหคตนฺติ อิเมสุ สตฺตรสสุ จิตฺเตสุ ทุพฺพลตฺตา สณฺฐิติ อวฏฺฐิติอาทีนิ น ลพฺภนฺติฯ เสสํ สพฺพํ วิปากมโนธาตุนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ, อญฺญตฺร อุปฺปตฺติฏฺฐานาฯ ตญฺหิ จิตฺตํ ปญฺจวิญฺญาณานนฺตรํ อุปฺปชฺชติฯ อิทํ ปน ปญฺจทฺวาเร วฬญฺชนกปฺปวตฺติกาเล สพฺเพสํ ปุเร อุปฺปชฺชติฯ กถํ? จกฺขุทฺวาเร ตาว อิฏฺฐอิฏฺฐมชฺฌตฺตอนิฏฺฐอนิฏฺฐมชฺฌตฺเตสุ รูปารมฺมเณสุ เยน เกนจิ ปสาเท ฆฏฺฏิเต ตํ อารมฺมณํ คเหตฺวา อาวชฺชนวเสน ปุเรจาริกํ หุตฺวา ภวงฺคํ อาวฏฺฏยมานํ อุปฺปชฺชติฯ โสตทฺวาราทีสุปิ เอเสว นโยติฯ

กิริยมโนธาตุจิตฺตํ นิฏฺฐิตํฯ

กิริยมโนวิญฺญาณธาตุจิตฺตานิ

[568] มโนวิญฺญาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ…เป.… โสมนสฺสสหคตาติ, อิทํ จิตฺตํ อญฺเญสํ อสาธารณํฯ ขีณาสวสฺเสว ปาฏิปุคฺคลิกํฯ ฉสุ ทฺวาเรสุ ลพฺภติฯ จกฺขุทฺวาเร หิ ปธานสารุปฺปํ ฐานํ ทิสฺวา ขีณาสโว อิมินา จิตฺเตน โสมนสฺสิโต โหติฯ โสตทฺวาเร ภณฺฑภาชนียฏฺฐานํ ปตฺวา มหาสทฺทํ กตฺวา ลุทฺธลุทฺเธสุ คณฺหนฺเตสุ ‘เอวรูปา นาม เม โลลุปฺปตณฺหา ปหีนา’ติ อิมินา จิตฺเตน โสมนสฺสิโต โหติฯ ฆานทฺวาเร คนฺเธหิ วา ปุปฺเผหิ วา เจติยํ ปูเชนฺโต อิมินา จิตฺเตน โสมนสฺสิโต โหติฯ ชิวฺหาทฺวาเร รสสมฺปนฺนํ ปิณฺฑปาตํ ลทฺธา ภาเชตฺวา ปริภุญฺชนฺโต ‘สารณียธมฺโม วต เม ปูริโต’ติ อิมินา จิตฺเตน โสมนสฺสิโต โหติฯ กายทฺวาเร อภิสมาจาริกวตฺตํ กโรนฺโต ‘กายทฺวาเร เม วตฺตํ ปูริต’นฺติ อิมินา จิตฺเตน โสมนสฺสิโต โหติฯ เอวํ ตาว ปญฺจทฺวาเร ลพฺภติฯ