เมนู

หีนสฺส ปน กุสลสฺส วิปากํ หีนํ, มชฺฌิมสฺส มชฺฌิมํ, ปณีตสฺส ปณีตํฯ อธิปติโน เปตฺถ น สนฺติฯ กสฺมา? ฉนฺทาทีนิ ธุรํ กตฺวา อนุปฺปาเทตพฺพโตฯ เสสํ สพฺพํ อฏฺฐสุ กุสเลสุ วุตฺตสทิสเมวฯ

อิทานิ อิเมสํ อฏฺฐนฺนํ มหาวิปากจิตฺตานํ วิปจฺจนฏฺฐานํ เวทิตพฺพํฯ เอตานิ หิ จตูสุ ฐาเนสุ วิปจฺจนฺติ – ปฏิสนฺธิยํ, ภวงฺเค, จุติยํ, ตทารมฺมเณติฯ กถํ? มนุสฺเสสุ ตาว กามาวจรเทเวสุ จ ปุญฺญวนฺตานํ ทุเหตุกติเหตุกานํ ปฏิสนฺธิคฺคหณกาเล ปฏิสนฺธิ หุตฺวา วิปจฺจนฺติฯ ปฏิสนฺธิยา วีติวตฺตาย ปวตฺเต สฏฺฐิปิ อสีติปิ วสฺสานิ อสงฺเขฺยยฺยมฺปิ อายุกาลํ ภวงฺคํ หุตฺวา, พลวารมฺมเณ ฉสุ ทฺวาเรสุ ตทารมฺมณํ หุตฺวา, มรณกาเล จุติ หุตฺวาติฯ เอวํ จตูสุ ฐาเนสุ วิปจฺจนฺติฯ

ตตฺถ สพฺเพปิ สพฺพญฺญุโพธิสตฺตา ปจฺฉิมปฏิสนฺธิคฺคหเณ ปฐเมน โสมนสฺสสหคตติเหตุกอสงฺขาริกมหาวิปากจิตฺเตน ปฏิสนฺธิํ คณฺหนฺติฯ ตํ ปน เมตฺตาปุพฺพภาคจิตฺตสฺส วิปากํ โหติฯ เตน ทินฺนาย ปฏิสนฺธิยา อสงฺเขฺยยฺยํ อายุฯ กาลวเสน ปน ปริณมติฯ มหาสีวตฺเถโร ปนาห – ‘โสมนสฺสสหคตโต อุเปกฺขาสหคตํ พลวตรํฯ เตน ปฏิสนฺธิํ คณฺหนฺติฯ เตน คหิตปฏิสนฺธิกา หิ มหชฺฌาสยา โหนฺติฯ ทิพฺเพสุปิ อารมฺมเณสุ อุปฺปิลาวิโน น โหนฺติ, ติปิฏกจูฬนาคตฺเถราทโย วิยา’ติ ฯ อฏฺฐกถายํ ปน – ‘อยํ เถรสฺส มโนรโถ,’‘นตฺถิ เอต’นฺติ ปฏิกฺขิปิตฺวา ‘สพฺพญฺญุโพธิสตฺตานํ หิตูปจาโร พลวา โหติ , ตสฺมา เมตฺตาปุพฺพภาคกามาวจรกุสลวิปากโสมนสฺสสหคตติเหตุกอสงฺขาริกจิตฺเตน ปฏิสนฺธิํ คณฺหนฺตี’ติ วุตฺตํฯ

วิปากุทฺธารกถา

อิทานิ วิปากุทฺธารกถาย มาติกา ฐเปตพฺพา – ติปิฏกจูฬนาคตฺเถโร ตาว อาห – เอกาย กุสลเจตนาย โสฬส วิปากจิตฺตานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ เอตฺเถว ทฺวาทสกมคฺโคปิ อเหตุกฏฺฐกมฺปีติฯ โมรวาปิวาสี มหาทตฺตตฺเถโร ปนาห – เอกาย กุสลเจตนาย ทฺวาทส วิปากจิตฺตานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ เอตฺเถว ทสกมคฺโคปิ อเหตุกฏฺฐกมฺปีติฯ ติปิฏกมหาธมฺมรกฺขิตตฺเถโร อาห – เอกาย กุสลเจตนาย ทส วิปากจิตฺตานิ อุปฺปชฺชนฺติ, เอตฺเถว อเหตุกฏฺฐกนฺติฯ