[424] นิทฺเทสวารสฺส จิตฺตสฺเสกคฺคตานิทฺเทเส ยสฺมา อิทํ ทุพฺพลํ จิตฺตํ ปวตฺติฏฺฐิติมตฺตกเมเวตฺถ โหติ, ตสฺมา ‘สณฺฐิตี’ติอาทีนิ อวตฺวา จิตฺตสฺส ‘ฐิตี’ติ เอกเมว ปทํ วุตฺตํฯ เตเนว จ การเณน อุทฺเทสวาเรปิ ‘สมาธินฺทฺริย’นฺติอาทิ น วุตฺตํฯ

[425] วิจิกิจฺฉานิทฺเทเส กงฺขนวเสน กงฺขาฯ กงฺขาย อายนาติ กงฺขายนาฯ ปุริมกงฺขา หิ อุตฺตรกงฺขํ อาเนติ นามฯ อาการวเสน วา เอตํ วุตฺตํฯ กงฺขาสมงฺคิจิตฺตํ กงฺขาย อายิตตฺตา กงฺขายิตํ นามฯ ตสฺส ภาโว กงฺขายิตตฺตํฯ วิมตีติ นมติฯ วิจิกิจฺฉา วุตฺตตฺถา เอวฯ กมฺปนฏฺเฐน ทฺวิธา เอฬยตีติ ทฺเวฬฺหกํฯ ปฏิปตฺตินิวารเณน ทฺวิธาปโถ วิยาติ ทฺเวธาปโถฯ ‘นิจฺจํ นุ โข อิทํ, อนิจฺจํ นุ โข’ติอาทิปวตฺติยา เอกสฺมิํ อากาเร สณฺฐาตุํ อสมตฺถตาย สมนฺตโต เสตีติ สํสโยฯ เอกํสํ คเหตุํ อสมตฺถตาย น เอกํสคฺคาโหติ อเนกํสคฺคาโห ฯ นิจฺเฉตุํ อสกฺโกนฺตี อารมฺมณโต โอสกฺกตีติ อาสปฺปนาฯ โอคาหิตุํ อสกฺโกนฺตี ปริสมนฺตโต สปฺปตีติ ปริสปฺปนาฯ ปริโยคาหิตุํ อสมตฺถตาย อปริโยคาหนาฯ นิจฺฉยวเสน อารมฺมเณ ปวตฺติตุํ อสมตฺถตาย ถมฺภิตตฺตํ; จิตฺตสฺส ถทฺธภาโวติ อตฺโถฯ วิจิกิจฺฉา หิ อุปฺปชฺชิตฺวา จิตฺตํ ถทฺธํ กโรติฯ ยสฺมา ปเนสา อุปฺปชฺชมานา อารมฺมณํ คเหตฺวา มนํ วิลิขนฺตี วิย, ตสฺมา มโนวิเลโขติ วุตฺตาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ทฺวาทสมจิตฺตํ

[427] ทฺวาทสมสฺส สมยววตฺถาเน อุทฺธจฺเจน สมฺปยุตฺตนฺติ อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตํฯ อิทญฺหิ จิตฺตํ ฉสุ อารมฺมเณสุ เวทนาวเสน มชฺฌตฺตํ หุตฺวา อุทฺธตํ โหติฯ อิธ ธมฺมุทฺเทเส ‘วิจิกิจฺฉา’-ฐาเน ‘อุทฺธจฺจํ โหตี’ติ อาคตํฯ ปทปฏิปาฏิยา อฏฺฐวีสติ ปทานิ โหนฺติฯ อคฺคหิตคฺคหเณน จุทฺทสฯ เตสํ วเสน สวิภตฺติกาวิภตฺติกราสิวิธานํ เวทิตพฺพํฯ อธิโมกฺโข มนสิกาโรติ ทฺเวเยว เยวาปนกาฯ

[429] นิทฺเทสวารสฺส อุทฺธจฺจนิทฺเทเส จิตฺตสฺสาติ น สตฺตสฺส, น โปสสฺสฯ อุทฺธจฺจนฺติ อุทฺธตากาโรฯ น วูปสโมติ อวูปสโมฯ