เมนู

อปเร ปน อสฺสุชนนฏฺเฐน อสฺสุโรปนโต อสฺสุโรโปติ วทนฺติฯ ตํ อการณํ, โสมนสฺสสฺสาปิ อสฺสุชนนโตฯ เหฏฺฐา วุตฺตอตฺตมนตาปฏิปกฺขโต น อตฺตมนตาติ อนตฺตมนตาฯ สา ปน ยสฺมา จิตฺตสฺเสว, น สตฺตสฺส, ตสฺมา จิตฺตสฺสาติ วุตฺตํฯ เสสเมตฺถ สงฺคหสุญฺญตวาเรสุ จ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

ทสมจิตฺตํ

[421] ทสมํ สสงฺขารตฺตา ปเรหิ อุสฺสาหิตสฺส วา, ปเรสํ วา อปราธํ สาริตสฺส, สยเมว วา ปเรสํ อปราธํ อนุสฺสริตฺวา กุชฺฌมานสฺส อุปฺปชฺชติฯ

อิธาปิ ปทปฏิปาฏิยา เอกูนติํส, อคฺคหิตคฺคหเณน จ จุทฺทเสว ปทานิ โหนฺติฯ เยวาปนเกสุ ปน ถินมิทฺธมฺปิ ลพฺภติฯ ตสฺมา เอตฺถ วินา อิสฺสามจฺฉริยกุกฺกุจฺเจหิ จตฺตาริ อปณฺณกงฺคานิ ถินมิทฺธนฺติ อิเม ฉ อิสฺสาทีนํ อุปฺปตฺติกาเล เตสุ อญฺญตเรน สทฺธิํ สตฺต เยวาปนกา เอกกฺขเณ อุปฺปชฺชนฺติฯ เสสํ สพฺพํ สพฺพวาเรสุ นวมสทิสเมวฯ อิเมสุ ปน ทฺวีสุ โทมนสฺสจิตฺเตสุ สหชาตาธิปติเยว ลพฺภติ, น อารมฺมณาธิปติฯ น หิ กุทฺโธ กิญฺจิ ครุํ กโรตีติฯ

เอกาทสมจิตฺตํ

[422] เอกาทสมํ ฉสุ อารมฺมเณสุ เวทนาวเสน มชฺฌตฺตสฺส กงฺขาปวตฺติกาเล อุปฺปชฺชติฯ ตสฺส สมยววตฺถาเน วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตนฺติ ปทํ อปุพฺพํฯ ตสฺสตฺโถ – วิจิกิจฺฉาย สมฺปยุตฺตนฺติ วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตํฯ ธมฺมุทฺเทเส ‘วิจิกิจฺฉา โหตี’ติ ปทเมว วิเสโสฯ ตตฺถ วิคตา จิกิจฺฉาติ วิจิกิจฺฉาฯ สภาวํ วา วิจินนฺโต เอตาย กิจฺฉติ กิลมตีติ วิจิกิจฺฉาฯ สา สํสยลกฺขณา, กมฺปนรสา, อนิจฺฉยปจฺจุปฏฺฐานา อเนกํสคาหปจฺจุปฏฺฐานา วา, อโยนิโสมนสิการปทฏฺฐานาฯ ปฏิปตฺติอนฺตรายกราติ ทฏฺฐพฺพาฯ

อิธ ปทปฏิปาฏิยา เตวีสติ ปทานิ โหนฺติฯ อคฺคหิตคฺคหเณน จุทฺทสฯ เตสํ วเสน สวิภตฺติกาวิภตฺติกราสิวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ มนสิกาโร อุทฺธจฺจนฺติ ทฺเวเยว เยวาปนกาฯ

[424] นิทฺเทสวารสฺส จิตฺตสฺเสกคฺคตานิทฺเทเส ยสฺมา อิทํ ทุพฺพลํ จิตฺตํ ปวตฺติฏฺฐิติมตฺตกเมเวตฺถ โหติ, ตสฺมา ‘สณฺฐิตี’ติอาทีนิ อวตฺวา จิตฺตสฺส ‘ฐิตี’ติ เอกเมว ปทํ วุตฺตํฯ เตเนว จ การเณน อุทฺเทสวาเรปิ ‘สมาธินฺทฺริย’นฺติอาทิ น วุตฺตํฯ

[425] วิจิกิจฺฉานิทฺเทเส กงฺขนวเสน กงฺขาฯ กงฺขาย อายนาติ กงฺขายนาฯ ปุริมกงฺขา หิ อุตฺตรกงฺขํ อาเนติ นามฯ อาการวเสน วา เอตํ วุตฺตํฯ กงฺขาสมงฺคิจิตฺตํ กงฺขาย อายิตตฺตา กงฺขายิตํ นามฯ ตสฺส ภาโว กงฺขายิตตฺตํฯ วิมตีติ นมติฯ วิจิกิจฺฉา วุตฺตตฺถา เอวฯ กมฺปนฏฺเฐน ทฺวิธา เอฬยตีติ ทฺเวฬฺหกํฯ ปฏิปตฺตินิวารเณน ทฺวิธาปโถ วิยาติ ทฺเวธาปโถฯ ‘นิจฺจํ นุ โข อิทํ, อนิจฺจํ นุ โข’ติอาทิปวตฺติยา เอกสฺมิํ อากาเร สณฺฐาตุํ อสมตฺถตาย สมนฺตโต เสตีติ สํสโยฯ เอกํสํ คเหตุํ อสมตฺถตาย น เอกํสคฺคาโหติ อเนกํสคฺคาโห ฯ นิจฺเฉตุํ อสกฺโกนฺตี อารมฺมณโต โอสกฺกตีติ อาสปฺปนาฯ โอคาหิตุํ อสกฺโกนฺตี ปริสมนฺตโต สปฺปตีติ ปริสปฺปนาฯ ปริโยคาหิตุํ อสมตฺถตาย อปริโยคาหนาฯ นิจฺฉยวเสน อารมฺมเณ ปวตฺติตุํ อสมตฺถตาย ถมฺภิตตฺตํ; จิตฺตสฺส ถทฺธภาโวติ อตฺโถฯ วิจิกิจฺฉา หิ อุปฺปชฺชิตฺวา จิตฺตํ ถทฺธํ กโรติฯ ยสฺมา ปเนสา อุปฺปชฺชมานา อารมฺมณํ คเหตฺวา มนํ วิลิขนฺตี วิย, ตสฺมา มโนวิเลโขติ วุตฺตาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ทฺวาทสมจิตฺตํ

[427] ทฺวาทสมสฺส สมยววตฺถาเน อุทฺธจฺเจน สมฺปยุตฺตนฺติ อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตํฯ อิทญฺหิ จิตฺตํ ฉสุ อารมฺมเณสุ เวทนาวเสน มชฺฌตฺตํ หุตฺวา อุทฺธตํ โหติฯ อิธ ธมฺมุทฺเทเส ‘วิจิกิจฺฉา’-ฐาเน ‘อุทฺธจฺจํ โหตี’ติ อาคตํฯ ปทปฏิปาฏิยา อฏฺฐวีสติ ปทานิ โหนฺติฯ อคฺคหิตคฺคหเณน จุทฺทสฯ เตสํ วเสน สวิภตฺติกาวิภตฺติกราสิวิธานํ เวทิตพฺพํฯ อธิโมกฺโข มนสิกาโรติ ทฺเวเยว เยวาปนกาฯ

[429] นิทฺเทสวารสฺส อุทฺธจฺจนิทฺเทเส จิตฺตสฺสาติ น สตฺตสฺส, น โปสสฺสฯ อุทฺธจฺจนฺติ อุทฺธตากาโรฯ น วูปสโมติ อวูปสโม