เมนู

นิทานกถา

ตตฺถ เกนฏฺเฐน อภิธมฺโม? ธมฺมาติเรกธมฺมวิเสสฏฺเฐนฯ อติเรกวิเสสตฺถทีปโก เหตฺถ ‘อภิ’-สทฺโทฯ ‘‘พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ โน ปฏิกฺกมนฺติ’’ (ม. นิ. 3.384; สํ. นิ. 5.195) ‘‘อภิกฺกนฺตวณฺณา’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 1.1-2) วิยฯ ตสฺมา ยถา สมุสฺสิเตสุ พหูสุ ฉตฺเตสุ เจว ธเชสุ จ ยํ อติเรกปฺปมาณํ วิเสสวณฺณสณฺฐานญฺจ ฉตฺตํ, ตํ ‘อติจฺฉตฺต’นฺติ วุจฺจติ, โย อติเรกปฺปมาโณ นานาวิราควณฺณวิเสสสมฺปนฺโน จ ธโช โส ‘อติธโช’ติ วุจฺจติ, ยถา จ เอกโต สนฺนิปติเตสุ พหูสุ ราชกุมาเรสุ เจว เทเวสุ จ โย ชาติโภคยสอิสฺสริยาทิสมฺปตฺตีหิ อติเรกตโร เจว วิเสสวนฺตตโร จ ราชกุมาโร โส ‘อติราชกุมาโร’ติ วุจฺจติ, โย อายุวณฺณอิสฺสริยยสสมฺปตฺติอาทีหิ อติเรกตโร เจว วิเสสวนฺตตโร จ เทโว โส ‘อติเทโว’ติ วุจฺจติ, ตถารูโป พฺรหฺมาปิ ‘อติพฺรหฺมา’ติ วุจฺจติ, เอวเมว อยมฺปิ ธมฺโม ธมฺมาติเรกธมฺมวิเสสฏฺเฐน ‘อภิธมฺโม’ติ วุจฺจติฯ

สุตฺตนฺตญฺหิ ปตฺวา ปญฺจกฺขนฺธา เอกเทเสเนว วิภตฺตา, น นิปฺปเทเสน; อภิธมฺมํ ปตฺวา ปน สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปญฺหปุจฺฉกนยานํ วเสน นิปฺปเทสโต วิภตฺตาฯ ตถา ทฺวาทสายตนานิ, อฏฺฐารส ธาตุโย, จตฺตาริ สจฺจานิ, พาวีสตินฺทฺริยานิ, ทฺวาทสปทิโก ปจฺจยากาโรฯ เกวลญฺหิ อินฺทฺริยวิภงฺเค สุตฺตนฺตภาชนียํ นตฺถิ, ปจฺจยากาเร จ ปญฺหปุจฺฉกํ นตฺถิฯ สุตฺตนฺตญฺจ ปตฺวา จตฺตาโร สติปฏฺฐานา เอกเทเสเนว วิภตฺตา, น นิปฺปเทเสน; อภิธมฺมํ ปตฺวา ปน ติณฺณมฺปิ นยานํ วเสน นิปฺปเทสโตว วิภตฺตาฯ ตถา จตฺตาริ สมฺมปฺปธานานิ, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา, สตฺต โพชฺฌงฺคา, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, จตฺตาริ ฌานานิ, จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย, ปญฺจ สิกฺขาปทานิ, จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาฯ เกวลญฺเหตฺถ สิกฺขาปทวิภงฺเค สุตฺตนฺตภาชนียํ นตฺถิฯ สุตฺตนฺตํ ปตฺวา จ ญาณํ เอกเทเสเนว วิภตฺตํ น นิปฺปเทเสน; ตถา กิเลสาฯ