สมาธิ ปน ฌานงฺคานิ ปตฺวา จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหตีติ วุตฺโต, อินฺทฺริยานิ ปตฺวา สมาธินฺทฺริยนฺติ, มคฺคงฺคานิ ปตฺวา มิจฺฉาสมาธีติ, พลานิ ปตฺวา สมาธิพลนฺติ, ปิฏฺฐิทุกํ ปตฺวา ทุติยทุเก เอกกวเสเนว สมโถติ , ตติเย อวิกฺเขโปติฯ เอวมยํ เอโก ธมฺโม ฉสุ ฐาเนสุ วิภตฺโตฯ

สพฺเพปิ ปเนเต ธมฺมา ผสฺสปญฺจกวเสน ฌานงฺควเสน อินฺทฺริยวเสน มคฺคงฺควเสน พลวเสน มูลวเสน กมฺมปถวเสน โลกนาสกวเสน ปิฏฺฐิทุกวเสนาติ นว ราสโย โหนฺติฯ ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ ตํ ปฐมกุสลจิตฺตนิทฺเทเส วุตฺตเมวาติฯ

ธมฺมุทฺเทสวารกถา นิฏฺฐิตาฯ

นิทฺเทสวารกถา

[375] นิทฺเทสวาเร จิตฺตสฺเสกคฺคตานิทฺเทเส ตาว สณฺฐิติ อวฏฺฐิตีติฯ อิทํ ทฺวยํ ฐิติเววจนเมวฯ ยํ ปน กุสลนิทฺเทเส ‘อารมฺมณํ โอคาเหตฺวา อนุปวิสิตฺวา ติฏฺฐตีติ อวฏฺฐิตี’ติ วุตฺตํ, ตํ อิธ น ลพฺภติฯ อกุสลสฺมิญฺหิ ทุพฺพลา จิตฺตสฺเสกคฺคตาติ เหฏฺฐา ทีปิตเมวฯ

[384] อุทฺธจฺจวิจิกิจฺฉาวเสน ปวตฺตสฺส วิสาหารสฺส ปฏิปกฺขโต อวิสาหาโรติ เอวรูโปปิ อตฺโถ อิธ น ลพฺภติฯ สหชาตธมฺเม ปน น วิสาหรตีติ อวิสาหาโรฯ น วิกฺขิปตีติ อวิกฺเขโปฯ อกุสลจิตฺเตกคฺคตาวเสน อวิสาหฏสฺส มานสสฺส ภาโว อวิสาหฏมานสตาฯ สหชาตธมฺเมสุ น กมฺปตีติ สมาธิพลํฯ อยาถาวสมาธานโต มิจฺฉาสมาธีติ เอวมิธ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

[385] วีริยินฺทฺริยนิทฺเทเส โย เหฏฺฐา ‘นิกฺกโม เจโส กามานํ ปนุทนายา’ติอาทิ นโย วุตฺโต, โส อิธ น ลพฺภติฯ สหชาตธมฺเมสุ อกมฺปนฏฺเฐเนว วีริยพลํ เวทิตพฺพํฯ

[386] มิจฺฉาทิฏฺฐินิทฺเทเส อยาถาวทสฺสนฏฺเฐน มิจฺฉาทิฏฺฐิฯ ทิฏฺฐีสุ คตํ อิทํ ทสฺสนํ, ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิอนฺโตคตตฺตาติ ทิฏฺฐิคตํฯ เหฏฺฐาปิสฺส อตฺโถ วุตฺโตเยวฯ ทิฏฺฐิเยว ทุรติกฺกมนฏฺเฐน ทิฏฺฐิคหนํ, ติณคหนวนคหนปพฺพตคหนานิ วิยฯ