ทุติยมคฺโค

[361] อิทานิ ทุติยมคฺคาทีนํ ทสฺสนตฺถํ ปุน กตเม ธมฺมา กุสลาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ กามราคพฺยาปาทานํ ตนุภาวายาติ เอเตสํ กิเลสานํ ตนุภาวตฺถายฯ ตตฺถ ทฺวีหิ การเณหิ ตนุภาโว เวทิตพฺโพ – อธิจฺจุปฺปตฺติยา จ ปริยุฏฺฐานมนฺทตาย จฯ สกทาคามิสฺส หิ, วฏฺฏานุสาริมหาชนสฺเสว, กิเลสา อภิณฺหํ นุปฺปชฺชนฺติ, กทาจิ กทาจิ อุปฺปชฺชนฺติ; อุปฺปชฺชนฺตาปิ วิรฬาการา หุตฺวา อุปฺปชฺชนฺติ, วิรฬวาปิตเขตฺเต องฺกุรา วิยฯ อุปฺปชฺชมานาปิ, จ วฏฺฏานุสาริมหาชนสฺเสว, มทฺทนฺตา ผรนฺตา ฉาเทนฺตา อนฺธการํ กโรนฺตา นุปฺปชฺชนฺติฯ ทฺวีหิ ปน มคฺเคหิ ปหีนตฺตา มนฺทา มนฺทา อุปฺปชฺชนฺติฯ ตนุกาการา หุตฺวา อุปฺปชฺชนฺติ, อพฺภปฏลํ วิย มกฺขิกาปตฺตํ วิย จฯ

ตตฺถ เกจิ เถรา วทนฺติ – ‘สกทาคามิสฺส กิเลสา กิญฺจาปิ จิเรน อุปฺปชฺชนฺติ, พหลาว ปน หุตฺวา อุปฺปชฺชนฺติ, ตถา หิสฺส ปุตฺตา จ ธีตโร จ ทิสฺสนฺตี’ติฯ เอตํ ปน อปฺปมาณํฯ ปุตฺตธีตโร หิ องฺคปจฺจงฺคปรามสนมตฺเตนปิ โหนฺติฯ ทฺวีหิ ปน มคฺเคหิ ปหีนตฺตา นตฺถิ กิเลสานํ พหลตาติฯ ทฺวีหิ เอว การเณหิสฺส กิเลสานํ ตนุภาโว เวทิตพฺโพ – อธิจฺจุปฺปตฺติยา จ ปริยุฏฺฐานมนฺทตาย จาติฯ

ทุติยายาติ คณนวเสนาปิ ทุติยุปฺปตฺติวเสนาปิ ทุติยายฯ ภูมิยา ปตฺติยาติ สามญฺญผลสฺส ปฏิลาภตฺถายฯ ตติยจตุตฺเถสุปิ เอเสว นโยฯ วิเสสมตฺตํเยว ปน วกฺขามฯ

อญฺญินฺทฺริยนฺติ อาชานนกํ อินฺทฺริยํฯ ปฐมมคฺเคน ญาตมริยาทํ อนติกฺกมิตฺวา เตสํเยว เตน มคฺเคน ญาตานํ จตุสจฺจธมฺมานํ ชานนกํ อินฺทฺริยนฺติ วุตฺตํ โหติฯ นิทฺเทสวาเรปิสฺส อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ โกฏฺฐาสวาเรปิ อิมินาว สทฺธิํ นวินฺทฺริยานิ โหนฺติฯ เสสํ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

ทุติยมคฺโค นิฏฺฐิโตฯ

ตติยจตุตฺถมคฺคา

[362] ตติเย อนวเสสปฺปหานายาติ เตสํเยว สกทาคามิมคฺเคน ตนุภูตานํ สํโยชนานํ นิสฺเสสปชหนตฺถายฯ

จตุตฺเถ รูปราคอรูปราคมานอุทฺธจฺจอวิชฺชาย อนวเสสปฺปหานายาติ เอเตสํ ปญฺจนฺนํ อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานํ นิสฺเสสปชหนตฺถายฯ ตตฺถ รูปราโคติ รูปภเว ฉนฺทราโคฯ อรูปราโคติ อรูปภเว ฉนฺทราโคฯ มาโนติ อรหตฺตมคฺควชฺฌโก มาโน เอวฯ ตถา อุทฺธจฺจาวิชฺชาฯ อิเมสุปิ ทฺวีสุ มคฺเคสุ นวมํ อญฺญินฺทฺริยเมว โหติฯ

จตุมคฺคนยสหสฺสํ

สพฺพมคฺเคสุ ปทปฏิปาฏิยา สมสฏฺฐิปทานิ, จตูหิ อปณฺณกงฺเคหิ สทฺธิํ จตุสฏฺฐิ โหนฺติฯ อสมฺภินฺนโต ปน เตตฺติํสฯ โกฏฺฐาสวารสุญฺญตวารา ปากติกา เอวฯ ยถา จ ปน ปฐมมคฺเค เอวํ ทุติยาทีสุปิ นยสหสฺสเมวาติ จตฺตาโร มคฺเค จตูหิ นยสหสฺเสหิ ภาเชตฺวา ทสฺเสสิ ธมฺมราชาฯ

สจฺจวิภงฺเค ปน สฏฺฐิ นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ อิเมสํ เอว วเสน นิกฺขิตฺตานิฯ สติปฏฺฐานวิภงฺเค วีสติ นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ, สมฺมปฺปธานวิภงฺเค วีสติ, อิทฺธิปาทวิภงฺเค ทฺวตฺติํส, โพชฺฌงฺควิภงฺเค ทฺวตฺติํส, มคฺคงฺควิภงฺเค อฏฺฐวีสติ นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ อิเมสํ เอว วเสน นิกฺขิตฺตานิฯ

อิธ ปน จตูสุ มคฺเคสุ จตฺตาริเยว นยสหสฺสานิฯ เตสุ ปฐมชฺฌานิเก ปฐมมคฺเค อฏฺฐงฺคานิ ภาชิตานิ; ตถา ทุติยาทีสุฯ ตตฺถ ปฐมมคฺเค สมฺมาทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิํ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ สมฺมาสงฺกปฺปาทโยปิ มิจฺฉาสงฺกปฺปาทีนํ ปชหนฏฺเฐเนว เวทิตพฺพาฯ เอวํ สนฺเต ‘ปฐมมคฺเคเนว ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคตานํ ปหีนตฺตา อุปริมคฺคตฺตเยน ปหาตพฺพา ทิฏฺฐิ นาม นตฺถิฯ ตตฺถ สมฺมาทิฏฺฐีติ นามํ กถํ โหตี’ติ? ‘ยถา วิสํ อตฺถิ วา, โหตุ มา วา, อคโท อคโท ตฺเวว วุจฺจติ, เอวํ มิจฺฉาทิฏฺฐิ อตฺถิ วา, โหตุ มา วา, อยํ สมฺมาทิฏฺฐิ เอว นาม’ฯ

‘ยทิ เอวํ นามมตฺตเมเวตํ โหติ, อุปริมคฺคตฺตเย ปน สมฺมาทิฏฺฐิยา กิจฺจาภาโว อาปชฺชติ, มคฺคงฺคานิ น ปริปูเรนฺติ, ตสฺมา สมฺมาทิฏฺฐิ สกิจฺจกา กาตพฺพา มคฺคงฺคานิ ปูเรตพฺพานี’ติฯ สกิจฺจกา เจตฺถ สมฺมาทิฏฺฐิ ยถาลาภนิยเมน ทีเปตพฺพาฯ อุปริมคฺคตฺตยวชฺโฌ หิ เอโก มาโน อตฺถิ, โส ทิฏฺฐิฏฺฐาเน ติฏฺฐติฯ สา ตํ มานํ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ โสตาปตฺติมคฺคสฺมิญฺหิ สมฺมาทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิํ ปชหติฯ โสตาปนฺนสฺส ปน สกทาคามิมคฺควชฺโฌ มาโน อตฺถิ, โส ทิฏฺฐิฏฺฐาเน ติฏฺฐติ สา ตํ มานํ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ ตสฺเสว สตฺตอกุสลจิตฺตสหชาโต สงฺกปฺโป อตฺถิฯ