ตโต ตสฺส ปุนปฺปุนํ นิทฺทายิตฺวา วุฏฺฐิตสฺส ยถาวุตฺเตน กเมน ปาทปริมชฺชนาทีนํ อสหเนน ปฏิปาฏิยา ปาทปริมชฺชกาทีนํ สนฺตชฺชนํ, เตสํ เตสญฺจ อปคมเนน ปุนปฺปุนํ โถกํ นิทฺทุปคมนํ วิย อิมสฺสาปิ ปุนปฺปุนํ ทุติยาทีหิ ฌาเนหิ วุฏฺฐิตสฺส ยถาวุตฺตโทสานํ วิจาราทีนํ อสหเนน ปฏิปาฏิยา วิจาราทิโทสทสฺสนํฯ เตสํ เตสญฺจ ปหานา ปุนปฺปุนํ อวิตกฺกอวิจารนิปฺปีติก ปหีนโสมนสฺสชฺฌานุปคมนํฯ

ตสฺส ปน สยนา วุฏฺฐาย รญฺโญ สนฺติกํ คตสฺส อิสฺสริยปฺปตฺติ วิย อิมสฺสาปิ ปญฺจมชฺฌานโต วุฏฺฐิตสฺส วิปสฺสนา มคฺคํ อุปคตสฺส อรหตฺตปฺปตฺติฯ

ตสฺส ปตฺติสฺสริยสฺส พหูนํ ชนานํ อวสฺสยภาโว วิย อิมสฺสาปิ อรหตฺตปฺปตฺตสฺส พหูนํ อวสฺสยภาโว เวทิตพฺโพฯ เอตฺตาวตา หิ เอส อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ นาม โหตีติฯ

ปญฺจกนโย นิฏฺฐิโตฯ

เอตฺตาวตา จตุกฺกปญฺจกนยทฺวยเภโท สุทฺธิกนวโก นาม ปกาสิโต โหติฯ อตฺถโต ปเนส ปญฺจกนเย จตุกฺกนยสฺส ปวิฏฺฐตฺตา ฌานปญฺจโก เอวาติ เวทิตพฺโพฯ

ปฏิปทาจตุกฺกํ

[176-180] อิทานิ ยสฺมา เอตํ ฌานํ นาม ปฏิปทากเมน สิชฺฌติ, ตสฺมา ตสฺส ปฏิปทาเภทํ ทสฺเสตุํ ปุน กตเม ธมฺมา กุสลาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ทุกฺขา ปฏิปทา อสฺสาติ ทุกฺขปฏิปทํฯ ทนฺธา อภิญฺญา อสฺสาติ ทนฺธาภิญฺญํฯ อิติ ทุกฺขปฏิปทนฺติ วา ทนฺธาภิญฺญนฺติ วา ปถวีกสิณนฺติ วา ตีณิปิ ฌานสฺเสว นามานิฯ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิญฺญนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

ตตฺถ ปฐมสมนฺนาหารโต ปฏฺฐาย ยาว ตสฺส ตสฺส ฌานสฺส อุปจารํ อุปฺปชฺชติ ตาว ปวตฺตา ฌานภาวนา ‘ปฏิปทา’ติ วุจฺจติฯ อุปจารโต ปน ปฏฺฐาย ยาว อปฺปนา ตาว ปวตฺตา ปญฺญา ‘อภิญฺญา’ติ วุจฺจติฯ สา ปเนสา ปฏิปทา เอกจฺจสฺส ทุกฺขา โหติฯ นีวรณาทิปจฺจนีกธมฺมสมุทาจารคหนตาย กิจฺฉา อสุขเสวนาติ อตฺโถฯ เอกจฺจสฺส ตทภาเวน สุขาฯ อภิญฺญาปิ เอกจฺจสฺส ทนฺธา โหติ, มนฺทา, อสีฆปฺปวตฺติฯ เอกจฺจสฺส ขิปฺปา อมนฺทา สีฆปฺปวตฺติฯ