เมนู

ปญฺจกนโย

[167] อิทานิ กตเม ธมฺมา กุสลาติ ปญฺจกนโย อารทฺโธฯ กสฺมาติ เจ, ปุคฺคลชฺฌาสยวเสน เจว เทสนาวิลาเสน จฯ สนฺนิสินฺนเทวปริสาย กิร เอกจฺจานํ เทวานํ วิตกฺโก เอว โอฬาริกโต อุปฏฺฐาสิ, วิจารปีติสุขจิตฺเตกคฺคตา สนฺตโตฯ เตสํ สปฺปายวเสน สตฺถา จตุรงฺคิกํ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ ทุติยชฺฌานํ นาม ภาเชสิฯ เอกจฺจานํ วิจาโร โอฬาริกโต อุปฏฺฐาสิ, ปีติสุขจิตฺเตกคฺคตา สนฺตโตฯ เตสํ สปฺปายวเสน ติวงฺคิกํ ตติยชฺฌานํ นาม ภาเชสิฯ เอกจฺจานํ ปีติ โอฬาริกโต อุปฏฺฐาสิ, สุขจิตฺเตกคฺคตา สนฺตโตฯ เตสํ สปฺปายวเสน ทุวงฺคิกํ จตุตฺถชฺฌานํ นาม ภาเชสิฯ เอกจฺจานํ สุขํ โอฬาริกโต อุปฏฺฐาสิ, อุเปกฺขาจิตฺเตกคฺคตา สนฺตโตฯ เตสํ สปฺปายวเสน ทุวงฺคิกํ ปญฺจมชฺฌานํ นาม ภาเชสิฯ อยํ ตาว ‘ปุคฺคลชฺฌาสโย’ฯ

ยสฺสา ปน ธมฺมธาตุยา สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา เทสนาวิลาสปฺปตฺโต นาม โหติ – สา ตถาคตสฺส สุฏฺฐุ ปฏิวิทฺธา – ตสฺมา ญาณมหตฺตตาย เทสนาวิธาเนสุ กุสโล เทสนาวิลาสปฺปตฺโต สตฺถา ยํ ยํ องฺคํ ลพฺภติ ตสฺส ตสฺส วเสน ยถา ยถา อิจฺฉติ ตถา ตถา เทสนํ นิยาเมตีติ โส อิธ ปญฺจงฺคิกํ ปฐมชฺฌานํ ภาเชสิ, จตุรงฺคิกํ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ ทุติยชฺฌานํ, ภาเชสิ ติวงฺคิกํ ตติยชฺฌานํ, ภาเชสิ ทุวงฺคิกํ จตุตฺถชฺฌานํ, ทุวงฺคิกเมว ปญฺจมชฺฌานํ ภาเชสิฯ อยํ ‘เทสนาวิลาโส’ นามฯ

อปิจ เย ภควตา ‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, สมาธี – สวิตกฺกสวิจาโร สมาธิ, อวิตกฺกวิจารมตฺโต สมาธิ, อวิตกฺกอวิจาโร สมาธี’’ติ (ที. นิ. 3.305) สุตฺตนฺเต ตโย สมาธี เทสิตา, เตสุ เหฏฺฐา สวิตกฺกสวิจาโร สมาธิ อวิตกฺกอวิจาโร สมาธิ จ ภาเชตฺวา ทสฺสิโต, อวิตกฺกวิจารมตฺโต น ทสฺสิโตฯ ตํ ทสฺเสตุมฺปิ อยํ ปญฺจกนโย อารทฺโธติ เวทิตพฺโพฯ

ตตฺถ ทุติยชฺฌานนิทฺเทเส ผสฺสาทีสุ วิตกฺกมตฺตํ ปริหายติ, โกฏฺฐาสวาเร ‘‘จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ จตุรงฺคิโก มคฺโค โหตี’’ติ อยเมว วิเสโสฯ เสสํ สพฺพํ ปฐมชฺฌานสทิสเมวฯ ยานิ จ จตุกฺกนเย ทุติยตติยจตุตฺถานิ ตาเนว อิธ ตติยจตุตฺถปญฺจมานิฯ เตสํ อธิคมปฏิปาฏิทีปนตฺถํ อยํ นโย เวทิตพฺโพ –

เอโก กิร อมจฺจปุตฺโต ราชานํ อุปฏฺฐาตุํ ชนปทโต นครํ อาคโตฯ โส เอกทิวสเมว ราชานํ ทิสฺวา ปานพฺยสเนน สพฺพํ วิภวชาตํ นาเสสิฯ