เมนู

ทุติยจิตฺตํ

[146] อิทานิ ทุติยจิตฺตาทีนิ ทสฺเสตุํ ปุน ‘‘กตเม ธมฺมา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ เตสุ สพฺเพสุปิ ปฐมจิตฺเต วุตฺตนเยเนว ตโย ตโย มหาวารา เวทิตพฺพาฯ น เกวลญฺจ มหาวารา เอว, ปฐมจิตฺเต วุตฺตสทิสานํ สพฺพปทานํ อตฺโถปิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ อิโต ปรมฺปิ อปุพฺพปทวณฺณนํเยว กริสฺสามฯ อิมสฺมิํ ตาว ทุติยจิตฺตนิทฺเทเส สสงฺขาเรนาติ อิทเมว อปุพฺพํฯ ตสฺสตฺโถ – สห สงฺขาเรนาติ สสงฺขาโรฯ เตน สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน สอุปาเยน ปจฺจยคเณนาติ อตฺโถฯ เยน หิ อารมฺมณาทินา ปจฺจยคเณน ปฐมํ มหาจิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, เตเนว สปฺปโยเคน สอุปาเยน อิทํ อุปฺปชฺชติฯ

ตสฺเสวํ อุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา – อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ วิหารปจฺจนฺเต วสมาโน เจติยงฺคณสมฺมชฺชนเวลาย วา เถรุปฏฺฐานเวลาย วา สมฺปตฺตาย, ธมฺมสวนทิวเส วา สมฺปตฺเต ‘มยฺหํ คนฺตฺวา ปจฺจาคจฺฉโต อติทูรํ ภวิสฺสติ, น คมิสฺสามี’ติ จินฺเตตฺวา ปุน จินฺเตติ – ‘ภิกฺขุสฺส นาม เจติยงฺคณํ วา เถรุปฏฺฐานํ วา ธมฺมสวนํ วา อคนฺตุํ อสารุปฺปํ, คมิสฺสามี’ติ คจฺฉติฯ ตสฺเสวํ อตฺตโน ปโยเคน วา, ปเรน วา วตฺตาทีนํ อกรเณ จ อาทีนวํ กรเณ จ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา โอวทิยมานสฺส, นิคฺคหวเสเนว วา ‘เอหิ, อิทํ กโรหี’ติ การิยมานสฺส อุปฺปนฺนํ กุสลจิตฺตํ สสงฺขาเรน ปจฺจยคเณน อุปฺปนฺนํ นาม โหตีติฯ

ทุติยจิตฺตํฯ

ตติยจิตฺตํ

[147-148] ตติเย ญาเณน วิปฺปยุตฺตนฺติ ญาณวิปฺปยุตฺตํฯ อิทมฺปิ หิ อารมฺมเณ หฏฺฐปหฏฺฐํ โหติ ปริจฺฉินฺทกญาณํ ปเนตฺถ น โหติฯ ตสฺมา อิทํ ทหรกุมารกานํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา ‘อยํ เถโร มยฺห’นฺติ วนฺทนกาเล, เตเนว นเยน เจติยวนฺทนธมฺมสวนกาลาทีสุ จ อุปฺปชฺชตีติ เวทิตพฺพํฯ ปาฬิยํ ปเนตฺถ สตฺตสุ ฐาเนสุ ปญฺญา ปริหายติฯ เสสํ ปากติกเมวาติฯ

ตติยจิตฺตํฯ

จตุตฺถจิตฺตํ

[149] จตุตฺถจิตฺเตปิ เอเสว นโยฯ อิทํ ปน สสงฺขาเรนาติ วจนโต ยทา มาตาปิตโร ทหรกุมารเก สีเส คเหตฺวา เจติยาทีนิ วนฺทาเปนฺติ เต จ อนตฺถิกา สมานาปิ หฏฺฐปหฏฺฐาว วนฺทนฺติฯ เอวรูเป กาเล ลพฺภตีติ เวทิตพฺพํฯ

จตุตฺถจิตฺตํฯ

ปญฺจมจิตฺตํ

[150] ปญฺจเม อุเปกฺขาสหคตนฺติ อุเปกฺขาเวทนาย สมฺปยุตฺตํ ฯ อิทญฺหิ อารมฺมเณ มชฺฌตฺตํ โหติฯ ปริจฺฉินฺทกญาณํ ปเนตฺถ โหติเยวฯ ปาฬิยํ ปเนตฺถ ฌานจตุกฺเก อุเปกฺขา โหตีติ อินฺทฺริยฏฺฐเก อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหตีติ วตฺวา สพฺเพสมฺปิ เวทนาทิปทานํ นิทฺเทเส สาตาสาตสุขทุกฺขปฏิกฺเขปวเสน เทสนํ กตฺวา อทุกฺขมสุขเวทนา กถิตาฯ ตสฺสา มชฺฌตฺตลกฺขเณ อินฺทตฺตกรณวเสน อุเปกฺขินฺทฺริยภาโว เวทิตพฺโพฯ ปทปฏิปาฏิยา จ เอกสฺมิํ ฐาเน ปีติ ปริหีนาฯ ตสฺมา จิตฺตงฺควเสน ปาฬิอารุฬฺหา ปญฺจปณฺณาเสว ธมฺมา โหนฺติฯ เตสํ วเสน สพฺพโกฏฺฐาเสสุ สพฺพวาเรสุ จ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

ปญฺจมจิตฺตํฯ

ฉฏฺฐจิตฺตาทิ

[156-9] ฉฏฺฐสตฺตมอฏฺฐมานิ ทุติยตติยจตุตฺเถสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิฯ เกวลญฺหิ อิเมสุ เวทนาปริวตฺตนญฺเจว ปีติปริหานญฺจ โหติฯ เสสํ สทฺธิํ อุปฺปตฺตินเยน ตาทิสเมวฯ กรุณามุทิตา ปริกมฺมกาเลปิ หิ อิเมสํ อุปฺปตฺติ มหาอฏฺฐกถายํ อนุญฺญาตา เอวฯ อิมานิ อฏฺฐ กามาวจรกุสลจิตฺตานิ นามฯ

ปุญฺญกิริยวตฺถาทิกถา

ตานิ สพฺพานิปิ ทสหิ ปุญฺญกิริยวตฺถูหิ ทีเปตพฺพานิฯ กถํ? ทานมยํ ปุญฺญกิริยวตฺถุ, สีลมยํ… ภาวนามยํ… อปจิติสหคตํ… เวยฺยาวจฺจสหคตํ… ปตฺตานุปฺปทานํ… อพฺภนุโมทนํ… เทสนามยํ… สวนมยํ… ทิฏฺฐิชุกมฺมํ ปุญฺญกิริยวตฺถูติ อิมานิ ทส ปุญฺญกิริยวตฺถูนิ นามฯ ตตฺถ ทานเมว ทานมยํฯ ปุญฺญกิริยา จ สา เตสํ เตสํ อานิสํสานํ วตฺถุ จาติ ปุญฺญกิริยวตฺถุฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ