ขนฺธาธิฏฺฐานาว เทสนา กตาฯ ขนฺธานญฺหิ เอตา อชิมฺหตาทิกา, โน ปุคฺคลสฺสาติฯ เอวํ สพฺเพหิปิ อิเมหิ ปเทหิ ปุริมนเยน ติณฺณํ ขนฺธานํ, ปจฺฉิมนเยน วิญฺญาณกฺขนฺธสฺสาติ อรูปีนํ ธมฺมานํ นิกฺกิเลสตาย อุชุตากาโรว กถิโตติ เวทิตพฺโพฯ

อิทานิ ยฺวายํ เยวาปนาติ อปฺปนาวาโร วุตฺโต, เตน ธมฺมุทฺเทสวาเร ทสฺสิตานํ ‘เยวาปนกานํ’เยว สงฺเขปโต นิทฺเทโส กถิโต โหตีติฯ

นิทฺเทสวารกถา นิฏฺฐิตาฯ

เอตฺตาวตา ปุจฺฉา สมยนิทฺเทโส ธมฺมุทฺเทโส อปฺปนาติ อุทฺเทสวาเร จตูหิ ปริจฺเฉเทหิ, ปุจฺฉา สมยนิทฺเทโส ธมฺมุทฺเทโส อปฺปนาติ นิทฺเทสวาเร จตูหิ ปริจฺเฉเทหีติ อฏฺฐปริจฺเฉทปฏิมณฺฑิโต ธมฺมววตฺถานวาโร นิฏฺฐิโตว โหติฯ

โกฏฺฐาสวาโร

[58-120] อิทานิ ตสฺมิํ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺตีติ สงฺคหวาโร อารทฺโธฯ โส อุทฺเทสนิทฺเทสปฏินิทฺเทสานํ วเสน ติวิโธ โหติฯ ตตฺถ ‘ตสฺมิํ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา’ติ เอวมาทิโก อุทฺเทโสฯ กตเม ตสฺมิํ สมเย จตฺตาโร ขนฺธา’ติอาทิโก นิทฺเทโสฯ กตโม ตสฺมิํ สมเย เวทนากฺขนฺโธติอาทิโก ปฏินิทฺเทโสติ เวทิตพฺโพฯ

ตตฺถ อุทฺเทสวาเร จตฺตาโร ขนฺธาติอาทโย เตวีสติ โกฏฺฐาสา โหนฺติฯ เตสํ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ – ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ ปฐมํ มหากุสลจิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, เย ตสฺมิํ สมเย จิตฺตงฺควเสน อุปฺปนฺนา, ฐเปตฺวา เยวาปนเก, ปาฬิอารุฬฺหา อติเรกปณฺณาสธมฺมา, เต สพฺเพปิ สงฺคยฺหมานา ราสฏฺเฐน จตฺตาโรว ขนฺธา โหนฺติ ฯ เหฏฺฐา วุตฺเตน อายตนฏฺเฐน ทฺเว อายตนานิ โหนฺติฯ สภาวฏฺเฐน สุญฺญตฏฺเฐน นิสฺสตฺตฏฺเฐน ทฺเวว ธาตุโย โหนฺติฯ ปจฺจยสงฺขาเตน อาหารฏฺเฐน ตโยเวตฺถ ธมฺมา อาหารา โหนฺติฯ อวเสสา โน อาหาราฯ