ชีวนฺติ เตน ตํสมฺปยุตฺตกา ธมฺมาติ ชีวิตํฯ อนุปาลนลกฺขเณ อินฺทฏฺฐํ กาเรตีติ อินฺทฺริยํฯ ชีวิตเมว อินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํฯ ตํ ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยํ โหติฯ ลกฺขณาทีหิ ปน อตฺตนา อวินิภุตฺตานํ ธมฺมานํ อนุปาลนลกฺขณํ ชีวิตินฺทฺริยํ, เตสํ ปวตฺตนรสํ, เตสํเยว ฐปนปจฺจุปฏฺฐานํ, ยาปยิตพฺพธมฺมปทฏฺฐานํฯ สนฺเตปิ จ อนุปาลนลกฺขณาทิมฺหิ วิธาเน อตฺถิกฺขเณเยว ตํ เต ธมฺเม อนุปาเลติ อุทกํ วิย อุปฺปลาทีนิ, ยถาสกํปจฺจยุปฺปนฺเนปิ จ ธมฺเม ปาเลติ ธาตี วิย กุมารํ, สยํปวตฺติตธมฺมสมฺพนฺเธเนว จ ปวตฺตติ นิยามโก วิย, น ภงฺคโต อุทฺธํ ปวตฺตยติ อตฺตโน จ ปวตฺตยิตพฺพานญฺจ อภาวา, น ภงฺคกฺขเณ ฐเปติ สยํ ภิชฺชมานตฺตา ขียมาโน วิย วฏฺฏิสิเนโห ทีปสิขํฯ น จ อนุปาลนปวตฺตนฏฺฐปนานุภาววิรหิตํ ยถาวุตฺตกฺขเณ ตสฺส ตสฺส สาธนโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ

มคฺคงฺคราสิวณฺณนา

สมฺมาทิฏฺฐิอาทีสุ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิฯ อภินิโรปนฏฺเฐน สมฺมาสงฺกปฺโป, ปคฺคหนฏฺเฐน สมฺมาวายาโม, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สมฺมาสติ, อวิกฺเขปนฏฺเฐน สมฺมาสมาธีติ เวทิตพฺโพฯ วจนตฺถโต ปน สมฺมา ปสฺสติ, สมฺมา วา ตาย ปสฺสนฺตีติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ สมฺมา สงฺกปฺเปติ, สมฺมา วา เตน สงฺกปฺเปนฺตีติ สมฺมาสงฺกปฺโปฯ สมฺมา วายาเมติ, สมฺมา วา เตน วายมนฺตีติ สมฺมาวายาโมฯ สมฺมา สรติ, สมฺมา วา ตาย สรนฺตีติ สมฺมาสติฯ สมฺมา สมาธิยติ, สมฺมา วา เตน สมาธิยนฺตีติ สมฺมาสมาธิฯ อปิจ, ปสตฺถา สุนฺทรา วา ทิฏฺฐิ สมฺมาทิฏฺฐีติฯ อิมินาปิ นเยน เตสํ วจนตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ลกฺขณาทีนิ ปน เหฏฺฐา วุตฺตาเนวฯ