กมฺมปถสํสนฺทนกถา

อิทานิ อิมสฺมิํ ฐาเน กมฺมปถสํสนฺทนํ นาม เวทิตพฺพํฯ ปญฺจผสฺสทฺวารวเสน หิ อุปฺปนฺโน อสํวโร อกุสลํ มโนกมฺมเมว โหติฯ มโนผสฺสทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน ตีณิปิ กมฺมานิ โหนฺติ – โส หิ กายทฺวาเร โจปนปฺปตฺโต อกุสลํ กายกมฺมํ โหติ, วจีทฺวาเร อกุสลํ วจีกมฺมํ, อุภยตฺถ โจปนํ อปฺปตฺโต อกุสลํ มโนกมฺมํฯ ปญฺจอสํวรทฺวารวเสน อุปฺปนฺโนปิ อกุสลํ มโนกมฺมเมว โหติฯ โจปนกายอสํวรทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน อกุสลํ กายกมฺมเมว โหติ, วาจาอสํวรทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน อกุสลํ วจีกมฺมเมว โหติ, มโนอสํวรทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน อกุสลํ มโนกมฺมเมว โหติฯ ติวิธํ กายทุจฺจริตํ อกุสลํ กายกมฺมเมว โหติ, จตุพฺพิธํ วจีทุจฺจริตํ อกุสลํ วจีกมฺมเมว โหติ, ติวิธํ มโนทุจฺจริตํ อกุสลํ มโนกมฺมเมว โหติฯ

ปญฺจผสฺสทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน สํวโรปิ กุสลํ มโนกมฺมเมว โหติฯ มโนผสฺสทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน ปน อยมฺปิ, อสํวโร วิย, ตีณิปิ กมฺมานิ โหนฺติฯ ปญฺจสํวรทฺวารวเสน อุปฺปนฺโนปิ กุสลํ มโนกมฺมเมว โหติ, โจปนกายสํวรทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน กุสลํ กายกมฺมเมว โหติ, วาจาสํวรทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน กุสลํ วจีกมฺมเมว โหติ, มโนสํวรทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน กุสลํ มโนกมฺมเมว โหติฯ ติวิธํ กายสุจริตํ กุสลํ กายกมฺมเมว โหติ, จตุพฺพิธํ วจีสุจริตํ กุสลํ วจีกมฺมเมว โหติ, ติวิธํ มโนสุจริตํ กุสลํ มโนกมฺมเมว โหติฯ

อกุสลํ กายกมฺมํ ปญฺจผสฺสทฺวารวเสน นุปฺปชฺชติ; มโนผสฺสทฺวารวเสเนว อุปฺปชฺชติฯ ตถา อกุสลํ วจีกมฺมํฯ อกุสลํ มโนกมฺมํ ปน ฉผสฺสทฺวารวเสน อุปฺปชฺชติ; ตํ กายวจีทฺวาเรสุ โจปนํ ปตฺตํ อกุสลํ กายวจีกมฺมํ โหติ, โจปนํ อปฺปตฺตํ อกุสลํ มโนกมฺมเมวฯ ยถา จ ปญฺจผสฺสทฺวารวเสน, เอวํ ปญฺจอสํวรทฺวารวเสนปิ อกุสลํ กายกมฺมํ นุปฺปชฺชติ, โจปนกายอสํวรทฺวารวเสน ปน วาจาอสํวรทฺวารวเสน จ อุปฺปชฺชติ; มโนอสํวรทฺวารวเสน นุปฺปชฺชติฯ อกุสลํ วจีกมฺมมฺปิ ปญฺจอสํวรทฺวารวเสน นุปฺปชฺชติ, โจปนกายวาจาอสํวรทฺวารวเสน อุปฺปชฺชติ; มโนอสํวรทฺวารวเสน นุปฺปชฺชติฯ อกุสลํ มโนกมฺมํ อฏฺฐอสํวรทฺวารวเสนปิ อุปฺปชฺชเตวฯ กุสลกายกมฺมาทีสุปิ เอเสว นโยฯ