กุสลกมฺมปถกถา

ปาณาติปาตาทีหิ ปน วิรติโย อนภิชฺฌาอพฺยาปาทสมฺมาทิฏฺฐิโย จาติ อิเม ทส กุสลกมฺมปถา นามฯ ตตฺถ ปาณาติปาตาทโย วุตฺตตฺถา เอวฯ ปาณาติปาตาทีหิ เอตาย วิรมนฺติ, สยํ วา วิรมติ, วิรมณมตฺตเมว วา เอตนฺติ วิรติฯ ยา ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส ‘‘ยา ตสฺมิํ สมเย ปาณาติปาตา อารติ วิรตี’’ติ (ธ. ส. 299-301) เอวํ วุตฺตา กุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตา วิรติ, สา ปเภทโต ติวิธา โหติ – สมฺปตฺตวิรติ, สมาทานวิรติ, สมุจฺเฉทวิรตีติฯ

ตตฺถ อสมาทินฺนสิกฺขาปทานํ อตฺตโน ชาติวยพาหุสจฺจาทีนิ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ‘อยุตฺตํ อมฺหากํ เอวรูปํ ปาปํ กาตุ’นฺติ สมฺปตฺตํ วตฺถุํ อวีติกฺกมนฺตานํ อุปฺปชฺชมานา วิรติ ‘สมฺปตฺตวิรตี’ติ เวทิตพฺพา – สีหฬทีเป จกฺกนอุปาสกสฺส วิยฯ ตสฺส กิร ทหรกาเลเยว มาตุยา โรโค อุปฺปชฺชิฯ เวชฺเชน จ ‘อลฺลสสมํสํ ลทฺธุํ วฏฺฏตี’ติ วุตฺตํฯ ตโต จกฺกนสฺส ภาตา ‘คจฺฉ, ตาต, เขตฺตํ อาหิณฺฑาหี’ติ จกฺกนํ เปเสสิฯ โส ตตฺถ คโตฯ ตสฺมิญฺจ สมเย เอโก สโส ตรุณสสฺสํ ขาทิตุํ อาคโต โหติฯ โส ตํ ทิสฺวาว เวเคน ธาวนฺโต วลฺลิยา พทฺโธ ‘กิริ กิรี’ติ สทฺทมกาสิฯ จกฺกโน เตน สทฺเทน คนฺตฺวา ตํ คเหตฺวา จินฺเตสิ – ‘มาตุ เภสชฺชํ กโรมี’ติฯ ปุน จินฺเตสิ – ‘น เมตํ ปติรูปํ ยฺวาหํ มาตุ ชีวิตการณา ปรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย’นฺติฯ อถ นํ ‘คจฺฉ, อรญฺเญ สเสหิ สทฺธิํ ติโณทกํ ปริภุญฺชา’ติ มุญฺจิฯ ภาตรา จ ‘กิํ ตาต สโส ลทฺโธ’ติ ปุจฺฉิโต ตํ ปวตฺติํ อาจิกฺขิฯ ตโต นํ ภาตา ปริภาสิฯ โส มาตุสนฺติกํ คนฺตฺวา ‘ยโต อหํ ชาโต นาภิชานามิ สญฺจิจฺจ ปาณํ ชีวิตา โวโรเปตา’ติ สจฺจํ วตฺวา อฏฺฐาสิฯ ตาวเทวสฺส มาตา อโรคา อโหสิฯ

สมาทินฺนสิกฺขาปทานํ ปน สิกฺขาปทสมาทาเน จ ตตุตฺตริญฺจ อตฺตโน ชีวิตมฺปิ ปริจฺจชิตฺวา วตฺถุํ อวีติกฺกมนฺตานํ อุปฺปชฺชมานา วิรติ ‘สมาทานวิรตี’ติ เวทิตพฺพาฯ อุตฺตรวฑฺฒมานปพฺพตวาสีอุปาสกสฺส วิยฯ โส กิร อมฺพริยวิหารวาสิโน ปิงฺคลพุทฺธรกฺขิตตฺเถรสฺส สนฺติเก สิกฺขาปทานิ คเหตฺวา เขตฺตํ กสติฯ อถสฺส โคโณ นฏฺโฐฯ โส ตํ คเวสนฺโต อุตฺตรวฑฺฒมานปพฺพตํ อารุหิฯ ตตฺร นํ มหาสปฺโป อคฺคเหสิฯ โส จินฺเตสิ – ‘อิมายสฺส ติขิณวาสิยา สีสํ ฉินฺทามี’ติฯ