กตปุญฺญสฺเสว ปติรูปเทสวาโส สมฺภวติ , น อิตรสฺสาติ ‘‘ปุพฺเพกตปุญฺญตา ปติรูปเทสวาสสฺส ปทฏฺฐาน’’นฺติ วุตฺตํฯ ยถาภูตญาณทสฺสนํ สห อธิฏฺฐาเนน ตรุณวิปสฺสนาฯ นิพฺพิทาติ พลววิปสฺสนาฯ วิราโคติ มคฺโคฯ วิมุตฺตีติ ผลํฯ เอวนฺติ ยทิทํ ‘‘ตสฺสา วิปลฺลาสา ปทฏฺฐาน’’นฺติอาทินา อวิชฺชาทีนํ ปทฏฺฐานํ ทสฺสิตํ, อิมินา นเยน อถาปิ โย โกจิ อุปนิสฺสโย พลวปจฺจโยติ โย โกจิ อวเสสปจฺจโย, สพฺโพ โส ปทฏฺฐานํ การณนฺติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘เอวํ ยา กาจิ อุปนิสา โยคโต จ ปจฺจยโต จา’’ติปิ ปฐนฺติฯ ตตฺถ อุปนิสาติ การณํ, โยคโตติ ยุตฺติโต, ปจฺจยโตติ ปจฺจยภาวมตฺตโตติ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต น วิภตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ปทฏฺฐานหารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ลกฺขณหารวิภงฺควณฺณนา

[23] ตตฺถ กตโม ลกฺขโณ หาโรติอาทิ ลกฺขณหารวิภงฺโคฯ ตตฺถ กิํ ลกฺขยตีติ ลกฺขณหารสฺส วิสยํ ปุจฺฉติฯ ‘‘เย ธมฺมา’’ติอาทินา ลกฺขณหารํ สงฺเขปโต ทสฺเสตฺวา ตํ อุทาหรเณหิ วิภชิตุํ ‘‘จกฺขุ’’นฺติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ‘‘วธกฏฺเฐน เอกลกฺขณานี’’ติ อิมินา อนวฏฺฐิตภาวาทินาปิ เอกลกฺขณตา วุตฺตา เอวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

เอวํ อายตนวเสน เอกลกฺขณตํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ขนฺธาทิวเสน ทสฺเสตุํ ‘‘อตีเต, ราธ, รูเป อนเปกฺโข โหตี’’ติอาทิ สุตฺตํ อาภตํฯ ยมโกวาทสุตฺเต (สํ. นิ. 3.85) วธกฏฺเฐน เอกลกฺขณา วุตฺตาติ ตสฺมิํ สุตฺเต ‘‘วธกํ รูปํ วธกํ รูปนฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาตี’’ติอาทินา อาคตตฺตา วุตฺตํฯ อิตีติ เอวํ, อิมิสฺสํ คาถายํ กายคตาย สติยา วุตฺตาย สติ เวทนาคตา สติ จิตฺตคตา สติ ธมฺมคตา จ สติ วุตฺตา ภวติ สติปฏฺฐานภาเวน เอกลกฺขณตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ ทิฏฺฐนฺติอาทีนํ อตฺถํ ปรโต วณฺณยิสฺสามฯ