อโต เจตนฺติ ยโต ตถาคตปทาทิภาเวน วุจฺจติ, อโต อเนเนว การเณน พฺรหฺมุโน สพฺพสตฺตุตฺตมสฺส ภควโต, พฺรหฺมํ วา สพฺพเสฏฺฐํ จริยนฺติ ปญฺญายติ ยาวเทว มนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตตฺตา ยถาวุตฺตปฺปกาเรหิ ญายติฯ เตนาห ภควาติ ยถาวุตฺตตฺถํ ปาฬิํ นิคมนวเสน ทสฺเสติฯ

อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถตาย ภควโต เทสนาย ยาวเทว อริยมคฺคสมฺปาปนตฺโถ เทสนาหาโรติ ทสฺเสตุํ ‘‘เกสํ อยํ ธมฺมเทสนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘โยคีน’’นฺติ อาหฯ จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานภาวนาย ยุตฺตปฺปยุตฺตาติ โยคิโนฯ เต หิ อิมํ เทสนาหารํ ปโยเชนฺตีติฯ อิทํ วจนํ เทสนาหารวิภงฺคสฺส ยถานุสนฺธินา สมฺมา ฐปิตภาวํ ทสฺเสตุํ ปกรณํ สงฺคายนฺเตหิ ฐปิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘เตนาห อายสฺมา มหากจฺจายโน’’ติฯ นิยุตฺโตติ ปาฬิโต อสฺสาทาทิปทตฺเถ นิทฺธาเรตฺวา โยชิโตติ อตฺโถฯ

เทสนาหารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. วิจยหารวิภงฺควณฺณนา

[11] ตตฺถ กตโม วิจโย หาโรติอาทิ วิจยหารวิภงฺโคฯ ตตฺถายํ อปุพฺพปทวณฺณนา – กิํ วิจินตีติ เอตฺถ ‘‘วิจินตี’’ติ เอเตน วิจยสทฺทสฺส กตฺตุนิทฺเทสตํ ทสฺเสติฯ กินฺติ ปนตฺถสฺส หารสฺส วิสโย ปุจฺฉิโตติ ตํ ตสฺส วิสยํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปทํ วิจินตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปทํ วิจินตีติ อาทิโต ปฏฺฐาย ยาว นิคมนา สุตฺตสฺส สพฺพํ ปทํ วิจินติฯ อยญฺจ วิจโย ทุวิโธ สทฺทโต อตฺถโต จฯ เตสุ ‘‘อิทํ นามปทํ, อิทํ อาขฺยาตปทํ, อิทํ อุปสคฺคปทํ, อิทํ นิปาตปทํ, อิทํ อิตฺถิลิงฺคํ, อิทํ ปุริสลิงฺคํ, อิทํ นปุํสกลิงฺคํ, อิทํ อตีตกาลํ, อิทํ อนาคตกาลํ, อิทํ วตฺตมานกาลํ, อิทํ กตฺตุสาธนํ, อิทํ กรณสาธนํ, อิทํ กมฺมสาธนํ, อิทํ อธิกรณสาธนํ, อิทํ ปจฺจตฺตวจนํ, อิทํ อุปโยควจนํ, ยาว อิทํ ภุมฺมวจนํ, อิทํ เอกวจนํ, อิทํ อเนกวจน’’นฺติ เอวมาทิวิภาควจนํ, อยํ สทฺทโต ปทวิจโยฯ โส ปนายํ ปทวิจโย อวิปรีตสภาวนิรุตฺติสลฺลกฺขเณเนว สมฺปชฺชตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ อตฺถโต ปน วิจโย เตน เตน ปเทน วตฺตพฺพอตฺถสํวณฺณนาฯ สเจ ปน ปทํ ปุจฺฉาทิวเสน ปวตฺตํ, ตสฺส ตทตฺถสฺส จ ปุจฺฉาทิภาโว วิเจตพฺโพติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปญฺหํ วิจินตี’’ติอาทิมาหฯ