ทฺวาทสปทํ

[23] อิทานิ เยสํ พฺยญฺชนปทานํ อตฺถปทานญฺจ วเสน ทฺวาทส ปทานิ สุตฺตนฺติ วุตฺตํ, ตานิ ปทานิ นิทฺทิสิตุํ ‘‘อกฺขรํ ปท’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อปริโยสิเต ปเท วณฺโณ อกฺขรํ ปริยายวเสน อกฺขรณโต อสญฺจรณโตฯ น หิ วณฺณสฺส ปริยาโย วิชฺชติ, อถ วณฺโณติ เกนฏฺเฐน วณฺโณ? อตฺถสํวณฺณนฏฺเฐนฯ วณฺโณ เอว หิ อิตฺตรขณตาย อปราปรภาเวน ปวตฺโต ปทาทิภาเวน คยฺหมาโน ยถาสมฺพนฺธํ ตํ ตํ อตฺถํ วทติ ฯ เอกกฺขรํ วา ปทํ อกฺขรํ, เกจิ ปน ‘‘มนสา เทสนาวาจาย อกฺขรณโต อกฺขร’’นฺติ วทนฺติฯ

ปทนฺติ ปชฺชติ อตฺโถ เอเตนาติ ปทํ, ตํ นามปทํ อาขฺยาตปทํ อุปสคฺคปทํ นิปาตปทนฺติ จตุพฺพิธํฯ ตตฺถ ‘‘ผสฺโส เวทนา จิตฺต’’นฺติ เอวมาทิกํ สตฺวปฺปธานํ นามปทํฯ ‘‘ผุสติ เวทยติ วิชานาตี’’ติ เอวมาทิกํ กิริยาปธานํ อาขฺยาตปทํฯ กิริยาวิเสสคฺคหณนิมิตฺตํ ‘‘ป’’ อิติ เอวมาทิกํ อุปสคฺคปทํฯ กิริยาย สตฺวสฺส จ สรูปวิเสสปฺปกาสนเหตุภูตํ ‘‘เอว’’นฺติ เอวมาทิกํ นิปาตปทํฯ

พฺยญฺชนนฺติ สงฺเขปโต วุตฺตํ ปทาภิหิตํ อตฺถํ พฺยญฺชยตีติ พฺยญฺชนํ, วากฺยํฯ ตํ ปน อตฺถโต ปทสมุทาโยติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปทมตฺตสวเนปิ หิ อธิการาทิวเสน ลพฺภมาเนหิ ปทนฺตเรหิ อนุสนฺธานํ กตฺวาว อตฺถสมฺปฏิปตฺติ โหตีติ วากฺยเมว อตฺถํ พฺยญฺชยติฯ นิรุตฺตีติ อาการาภิหิตํ นิพฺพจนํ นิรุตฺติฯ

นิทฺเทโสติ นิพฺพจนวิตฺถาโร นิรวเสสเทสนตฺตา นิทฺเทโสฯ ปเทหิ วากฺยสฺส วิภาโค อากาโรฯ ยทิ เอวํ ปทโต อาการสฺส โก วิเสโสติ? อปริโยสิเต วากฺเย อวิภชฺชมาเน วา ตทวยโว ปทํฯ อุจฺจารณวเสน ปริโยสิเต วากฺเย วิภชฺชมาเน วา ตทวยโว อากาโรติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ ฉฏฺฐํ วจนํ ฉฏฺฐวจนํฯ อากาโร ฉฏฺฐวจนํ เอตสฺสาติ อาการฉฏฺฐวจนํ, พฺยญฺชนปทํฯ เอตฺถ จ พฺยญฺชนนฺติ อิมสฺส ปทสฺส อนนฺตรํ วตฺตพฺพํ อาการปทํ นิทฺเทสปทานนฺตรํ วทนฺเตน ‘‘อาการฉฏฺฐวจน’’นฺติ วุตฺตํ, ปทานุปุพฺพิกํ ปน อิจฺฉนฺเตหิ ตํ พฺยญฺชนปทานนฺตรเมว กาตพฺพํฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘อปริมาณา พฺยญฺชนา อปริมาณา อาการาติ, พฺยญฺชเนหิ วิวรติ อากาเรหิ วิภชตี’’ติ จฯ เกจิ ปน ‘‘อาการปทพฺยญฺชนนิรุตฺติโย จ นิทฺเทโส’’ติ ปฐนฺติฯ เอตฺตาว พฺยญฺชนํ สพฺพนฺติ ยานิมานิ อกฺขราทีนิ นิทฺทิฏฺฐานิ, เอตฺตกเมว สพฺพํ พฺยญฺชนํ, เอเตหิ อสงฺคหิตํ พฺยญฺชนํ นาม นตฺถีติ อตฺโถฯ

[24] สงฺกาสนาติ สํขิตฺเตน กาสนาฯ ปกาสนาติ ปฐมํ กาสนา, กาสียติ ทีปียตีติ อตฺโถฯ อิมินา หิ อตฺถปททฺวเยน อกฺขรปเทหิ วิภาวิยมาโน อตฺถากาโร คหิโตฯ