7. อาวฏฺฏหารสมฺปาตวณฺณนา

[69] เนกฺขมฺมสงฺกปฺปพหุโล กสิณวเสน เมตฺตาทิวเสน วา ลทฺธาย จิตฺเตกคฺคตาสงฺขาตาย จิตฺตมญฺชูสาย จิตฺตํ ฐเปตฺวา สมาธิํเยว วา ยถาลทฺธํ สํกิเลสโต รกฺขิตจิตฺโต นาม โหตีติ วุตฺตํ – ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส สมฺมาสงฺกปฺปโคจโรติ อยํ สมโถ’’ติฯ ปญฺญาปธานา วิปสฺสนาติ อาห – ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิปุเรกฺขาโรติ อยํ วิปสฺสนา’’ติฯ อริยมคฺเคน ทุกฺขสจฺเจ ปริญฺญาเต อุทยพฺพยทสฺสนํ มตฺถกปฺปตฺตํ นาม โหตีติ วุตฺตํ – ‘‘ญตฺวาน อุทยพฺพยนฺติ ทุกฺขปริญฺญา’’ติฯ ‘‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติ หิ มคฺคญาณสฺส ปวตฺติทสฺสนาติฯ อิมานิ จตฺตาริ สจฺจานีติ จตุสจฺจธมฺมวเสน อาวฏฺฏนํ นิฏฺฐเปติฯ ตตฺถ ปุริเมน สจฺจทฺวยฏฺฐปเนน วิสภาคธมฺมวเสน, ปจฺฉิเมน สภาคธมฺมวเสน อาวฏฺฏนนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อาวฏฺฏหารสมฺปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. วิภตฺติหารสมฺปาตวณฺณนา

[70] กุสลปกฺโข กุสลปกฺเขน นิทฺทิสิตพฺโพติ รกฺขิตจิตฺตสฺสาติ สติสํวโร, โส ฉพฺพิโธ ทฺวารวเสน จกฺขุทฺวารสํวโร ยาว มโนทฺวารสํวโรติฯ สมฺมาสงฺกปฺโป ติวิโธ – เนกฺขมฺมสงฺกปฺโป, อพฺยาปาทสงฺกปฺโป, อวิหิํสาสงฺกปฺโปติฯ สมฺมาทิฏฺฐิ อฏฺฐวิธา ทุกฺเข ญาณํ…เป.… อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ ญาณนฺติฯ อุทยพฺพยญาณํ ปญฺญาสวิธํ อวิชฺชาสมุทยา รูปสมุทโย…เป.… วิปริณามลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติฯ ถินมิทฺธาภิภวนํ จตุพฺพิธํ จตุมคฺควเสนฯ ตตฺถ สติสํวโร โลกิยโลกุตฺตรวเสน ทุวิโธฯ เตสุ โลกิโย กามาวจโรว, โลกุตฺตโร ทสฺสนภาวนาเภทโต ทุวิโธฯ เอกเมโก เจตฺถ จตุสติปฏฺฐานเภทโต จตุพฺพิโธฯ เอส นโย สมฺมาสงฺกปฺปาทีสุปิฯ

อยํ ปน วิเสโส – สมฺมาสงฺกปฺโป ปฐมชฺฌานวเสน รูปาวจโรติปิ นีหริตพฺโพฯ

ปทฏฺฐานวิภาโค ปทฏฺฐานหารสมฺปาเต วุตฺตนเยน วตฺตพฺโพ ฯ อกุสลปกฺเข อสํวโร จกฺขุอสํวโร…เป.… กายอสํวโร, โจปนกายอสํวโร, วาจาอสํวโร, มโนอสํวโรติ อฏฺฐวิโธฯ มิจฺฉาสงฺกปฺโป กามวิตกฺกาทิวเสน ติวิโธฯ อญฺญาณํ ‘‘ทุกฺเข อญฺญาณ’’นฺติอาทินา อฏฺฐวิธา วิภตฺตํฯ สมฺมาทิฏฺฐิปฏิปกฺขโต มิจฺฉาทิฏฺฐิ ทฺวาสฏฺฐิวิเธน เวทิตพฺพาฯ ถินมิทฺธํ อุปฺปตฺติภูมิโต ปญฺจวิธนฺติ เอวํ อกุสลปกฺเข วิภตฺติ เวทิตพฺพาฯ

วิภตฺติหารสมฺปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปริวตฺตนหารสมฺปาตวณฺณนา

[71] ปริวตฺตนหาเร อาวฏฺฏหาเร วุตฺตนเยน สมถวิปสฺสนานิทฺธารณํ อกตฺวา ‘‘สมถวิปสฺสนาย ภาวิตายา’’ติ อาหฯ โลกิยา เจตฺถ สมถวิปสฺสนา ทฏฺฐพฺพาฯ ปฏิปกฺเขนาติ ‘‘อรกฺขิเตน จิตฺเตนา’’ติ คาถาย ปฏิปกฺเขนาติ อธิปฺปาโยฯ อถ วา วิภตฺติหาเร นิทฺทิฏฺฐสฺส อกุสลปกฺขสฺส ปฏิปกฺเขนาติ อตฺโถฯ

ปริวตฺตนหารสมฺปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. เววจนหารสมฺปาตวณฺณนา

[72] ‘‘มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ มโนวิญฺญาณธาตู’’ติ (ธ. ส. 6) จ จิตฺตสฺส เววจนํฯ ‘‘ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา’’ติ จ สมฺมาสงฺกปฺปสฺสฯ ‘‘ปญฺญา ปชานนา วิจโย ปวิจโย’’ติอาทินา (ธ. ส. 16) สมฺมาทิฏฺฐิยาฯ ‘‘ถินํ ถิยนา ถิยิตตฺตํ จิตฺตสฺส อกลฺลตา อกมฺมญฺญตา โอนาโห ปรินาโห อนฺโตสงฺโกโจ’’ติ ถินสฺสฯ ‘‘อกลฺลตา อกมฺมญฺญตา กายาลสิยํ สุปฺยํ สุปฺยนา สุปิตตฺต’’นฺติ (ธ. ส. 1163) มิทฺธสฺสฯ ‘‘ภิกฺขโก ภิกฺขู’’ติอาทินา (ปารา. 45) ภิกฺขุปทสฺสฯ ‘‘ทุคฺคติ อปาโย วินิปาโต วฏฺฏทุกฺขํ สํสาโร’’ติอาทินา ทุคฺคติยา เววจนํ เวทิตพฺพํฯ

เววจนหารสมฺปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ