5. ลกฺขณหารสมฺปาตวณฺณนา

[67] อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา สติสํวโร, สติพเลน จ เนกฺขมฺมวิตกฺกาทิพหุโล โหตีติ วุตฺตํ – ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส สมฺมาสงฺกปฺปโคจโรติ อิทํ สตินฺทฺริย’’นฺติฯ ตสฺสตฺโถ – ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ เอตฺถ รกฺขิตจิตฺตตาย จ สมฺมาสงฺกปฺปโคจรตา การณูปจาเรน อิทํ สตินฺทฺริยํ, คหิตานิ ภวนฺติ ปญฺจินฺทฺริยานิ อินฺทฺริยลกฺขเณน วิมุตฺติปริปาจนภาเวน วา เอกลกฺขณตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ คหิโต ภวตีติ เอตฺถ มคฺคลกฺขเณน คหณํ สุวิญฺเญยฺยนฺติ ตํ ฐเปตฺวา การณโต คหณํ ทสฺเสตุํ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิโต หิ สมฺมาสงฺกปฺโป ปภวตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตโต เอว คหิโต ภวติ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคติ วตฺวา วิมุตฺติวิมุตฺติญาณทสฺสนานิปิ วุตฺตานิฯ

ลกฺขณหารสมฺปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. จตุพฺยูหหารสมฺปาตวณฺณนา

[68] รกฺขียตีติ รกฺขิตํฯ อิทํ ปทวเสน นิพฺพจนํฯ ยสฺมา ปน อตฺถวเสน นิพฺพจเน วุตฺเต ปทวเสน นิพฺพจนํ วุตฺตเมว โหติ, ตสฺมา ‘‘รกฺขิตํ ปริปาลียตีติ เอสา นิรุตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อิติ-สทฺโท อาทฺยตฺโถ, ปกาเร วาฯ เตน เอวมาทิกา เอวํปการา วา เอสา นิรุตฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ ตสฺมา จินฺเตตีติ จิตฺตํฯ อตฺตโน สนฺตานํ จิโนตีติ จิตฺตํ, ปจฺจเยหิ จิตนฺติ จิตฺตํ, จิตฺตวิจิตฺตฏฺเฐน จิตฺตํ, จิตฺตกรณฏฺเฐน จิตฺตํฯ สมฺมา สงฺกปฺเปตีติ สมฺมาสงฺกปฺโปติอาทินา นิรุตฺติ เวทิตพฺพาฯ

อยํ เอตฺถ ภควโต อธิปฺปาโยติ ‘‘รกฺขิตจิตฺโต อสฺสา’’ติอาทินา อินฺทฺริยสํวราทโย ทุคฺคติปหานญฺจ วทโต ภควโต เอตฺถ คาถายํ อธิปฺปาโยฯ โกกาลิโก หีติอาทิ นิทานนิทฺเทโสฯ ตตฺถ หิ-สทฺโท การเณฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยสฺมา โกกาลิโก (สํ. นิ. 1.181; อ. นิ. 10.89; สุ. นิ. โกกาลิกสุตฺต) อรกฺขิตจิตฺตตาย อคฺคสาวเกสุ จิตฺตํ ปโทเสตฺวา ปทุมนิรยํ อุปปนฺโน, ตสฺมา ทุคฺคติโย ชหิตุกาโม รกฺขิตจิตฺโต อสฺสาติ ภควา สติอารกฺเขน เจตสา สมนฺนาคโต สพฺพา ทุคฺคติโย ชหตีติ อตฺโถฯ สุตฺตมฺหิ วุตฺตํ ‘‘สติยา จิตฺตํ รกฺขิตพฺพ’’นฺติ เทสนานุสนฺธิทสฺสนํฯ

จตุพฺยูหหารสมฺปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ