เอเตสํ ปน กิจฺจํ สพฺพํ น กโรติ ฯ ตญฺหิ ฌานํ หุตฺวา อปฺเปตุํ น สกฺโกติ, อิทฺธิ หุตฺวา วิกุพฺพิตุํ น สกฺโกติ, มคฺโค หุตฺวา กิเลเส เขเปตุํ น สกฺโกติฯ

อปิจ ปรวาที เอวํ ปุจฺฉิตพฺโพ ‘‘ทสพลญาณํ นาเมตํ สวิตกฺกสวิจารํ อวิตกฺกวิจารมตฺตํ อวิตกฺกอวิจารํ กามาวจรํ รูปาวจรํ อรูปาวจรํ โลกิยํ โลกุตฺตร’’นฺติฯ ชานนฺโต ‘‘ปฏิปาฏิยา สตฺต สวิตกฺกสวิจารานี’’ติ วกฺขติ, ตโต ปรานิ ทฺเว อวิตกฺกอวิจารานีติ, อาสวกฺขยญาณํ สิยา สวิตกฺกสวิจารํ, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตํ, สิยา อวิตกฺกอวิจารนฺติฯ ตถา ปฏิปาฏิยา สตฺต กามาวจรานิ, ตโต ทฺเว รูปาวจรานิ, อวสาเน เอกํ โลกุตฺตรนฺติ วกฺขติฯ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ปน สวิตกฺกสวิจารเมว กามาวจรเมว โลกิยเมวาติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํฯ

วิจยหารสมฺปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ยุตฺติหารสมฺปาตวณฺณนา

[65] เอวํ นานานเยหิ วิจยหารสมฺปาตํ วิตฺถาเรตฺวา อิทานิ ยุตฺติหารสมฺปาตาทีนิ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ กตโม ยุตฺติหารสมฺปาโต’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติ คาถาย ปทตฺโถ วิตฺถาริโตเยวฯ รกฺขิตจิตฺตสฺส สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร ภวิสฺสตีติ ยุชฺชตีติ มนจฺฉฏฺฐานิ ทฺวารานิ สติกวาเฏน ปิทหิตฺวา วิหรนฺตสฺส กามวิตกฺกาทีนํ มิจฺฉาสงฺกปฺปานํ อวสโร เอว นตฺถีติ เนกฺขมฺมวิตกฺกาทิโก สมฺมาสงฺกปฺโป เอว ตสฺส โคจโร ปวตฺติฏฺฐานํ ภวิสฺสตีติ อยมตฺโถ ยุชฺชติฯ ยุตฺติยา ฆเฏติ สํสนฺทติ สเมตีติ อตฺโถฯ สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร สมฺมาทิฏฺฐิ ภวิสฺสตีติ วุตฺตนเยน สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร ปุคฺคโล อวิปรีตเมว วิตกฺกโต สมฺมาทิฏฺฐิ ภวิสฺสติฯ สมฺมาทิฏฺฐิสงฺขาตํ วิปสฺสนาญาณํ ปุรกฺขตฺวา วิหรนฺโต มคฺคญาเณน ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ อสมฺโมหโต ปฏิวิชฺฌิสฺสติฯ ตถา ปฏิวิชฺฌนฺโต จ ทุกฺขสภาวตฺตา ทุคฺคติสงฺขาตา สพฺพา ภวคติโย ชหิสฺสติ, ตโต เอว สพฺพํ วินิปาตภยํ สํสารภยญฺจ สมติกฺกมิสฺสตีติ สพฺโพปิ จายมตฺโถ ยุตฺโต เอวาติฯ

ยุตฺติหารสมฺปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปทฏฺฐานหารสมฺปาตวณฺณนา

[66] สกสมฺปตฺติยา วิย สุสํวิหิตสงฺกปฺโป ภวติฯ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา สุจริตปาริปูริยา อาสนฺนการณนฺติ อาห – ‘‘รกฺขิตจิตฺตสฺสาติ ติณฺณํ สุจริตานํ ปทฏฺฐาน’’นฺติฯ ตสฺสตฺโถ – ‘‘รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติ อิทํ ติณฺณํ สุจริตานํ ปทฏฺฐานวจนนฺติฯ เนกฺขมฺมสงฺกปฺปาทิพหุลสฺส กามจฺฉนฺทาทินีวรณปฺปหานํ สุกรนฺติ เนกฺขมฺมสงฺกปฺปาทโย สมถสฺส อาสนฺนการณนฺติ อาห – ‘‘สมฺมาสงฺกปฺปโคจโรติ สมถสฺส ปทฏฺฐาน’’นฺติฯ กมฺมสฺสกตาสมฺมาทิฏฺฐิยํ สปฺปจฺจยนามรูปทสฺสนสมฺมาทิฏฺฐิยญฺจ ฐิโต อตฺตาธีนํ สํสารทุกฺขํ ปสฺสนฺโต ตทติกฺกมนุปายํ วิปสฺสนํ อารภตีติ สมฺมาทิฏฺฐิวิปสฺสนาย วิเสสการณนฺติ อาห – ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิปุเรกฺขาโรติ วิปสฺสนาย ปทฏฺฐาน’’นฺติฯ อุทยพฺพยทสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมตีติ ตํ ปฐมมคฺคาธิคมสฺส การณนฺติ อาห – ‘‘ญตฺวาน อุทยพฺพยนฺติ ทสฺสนภูมิยา ปทฏฺฐาน’’นฺติฯ อาโลกสญฺญามนสิการาทีหิ ถินมิทฺธสฺส อภิภวนํ วีริยสฺส อาสนฺนการณนฺติ อาห – ‘‘ถินมิทฺธาภิภู ภิกฺขูติ วีริยสฺส ปทฏฺฐาน’’นฺติฯ ยทิปิ อริยมคฺคกฺขเณ ปหานภาวนา สมานกาลา เอกาภิสมยสฺส อิจฺฉิตตฺตา, ตถาปิ ปหาตพฺพสฺส ปหานาภาเว ภาวนาปาริปูรี นตฺถีติ ปหานนิมิตฺตา วิย กตฺวา ภาวนา วุตฺตา ‘‘สพฺพา ทุคฺคติโย ชเหติ ภาวนาย ปทฏฺฐาน’’นฺติฯ อถ วา ‘‘สพฺพา ทุคฺคติโย ชเห’’ติ อิทํ ภควโต วจนํ โยคีนํ อุสฺสาหชนนตฺถํ อานิสํสกิตฺตนํ โหตีติ ภาวนาย วิเสสการณนฺติ วุตฺตํ ‘‘สพฺพา…เป.… ปทฏฺฐาน’’นฺติฯ

ปทฏฺฐานหารสมฺปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ