เมนู

9. วิปสฺสนากถา

วิปสฺสนากถาวณฺณนา

[36] อิทานิ วิปสฺสนาปฏิสํยุตฺตาย สติปฏฺฐานกถาย อนนฺตรํ วิปสฺสนาปเภทํ ทสฺเสนฺเตน กถิตาย สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย วิปสฺสนากถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนาฯ ตตฺถ สุตฺตนฺเต ตาว โสอิติ สพฺพนามตฺตา โย วา โส วา สพฺโพปิ สงฺคหิโต โหติฯ วตาติ เอกํสตฺเถ นิปาโตฯ กญฺจิ สงฺขารนฺติ อปฺปมตฺตกมฺปิ สงฺขารํฯ อนุโลมิกาย ขนฺติยาติ เอตฺถ วิปสฺสนาญาณเมว โลกุตฺตรมคฺคํ อนุโลเมตีติ อนุโลมิกํ, ตเทว ขนฺติมเปกฺขิตฺวา อนุโลมิกาฯ สพฺพสงฺขารา ตสฺส อนิจฺจโต ทุกฺขโต อนตฺตโต ขมนฺติ รุจฺจนฺตีติ ขนฺติฯ สา มุทุกา มชฺฌิมา ติกฺขาติ ติวิธาฯ กลาปสมฺมสนาทิกา อุทยพฺพยญาณปริโยสานา มุทุกานุโลมิกา ขนฺติฯ ภงฺคานุปสฺสนาทิกา สงฺขารุเปกฺขาญาณปริโยสานา มชฺฌิมานุโลมิกา ขนฺติฯ อนุโลมญาณํ ติกฺขานุโลมิกา ขนฺติฯ สมนฺนาคโตติ อุเปโตฯ เนตํ ฐานํ วิชฺชตีติ ยถาวุตฺตํ เอตํ ฐานํ เอตํ การณํ น วิชฺชติฯ สมฺมตฺตนิยามนฺติ เอตฺถ ‘‘หิตสุขาวโห เม ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ อาสีสโต ตเถว สมฺภวโต อสุภาทีสุ จ อสุภนฺติอาทิอวิปรีตปฺปวตฺติสพฺภาวโต จ สมฺมา สภาโวติ สมฺมตฺโต, อนนฺตรผลทานาย อรหตฺตุปฺปตฺติยา จ นิยามภูตตฺตา นิยาโม, นิจฺฉโยติ อตฺโถฯ สมฺมตฺโต จ โส นิยาโม จาติ สมฺมตฺตนิยาโมฯ โก โส? โลกุตฺตรมคฺโค, วิเสสโต ปน โสตาปตฺติมคฺโคฯ เตน หิ มคฺคนิยาเมน นิยตตฺตา ‘‘นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ (ปารา. 21; ที. นิ. 1.373) วุตฺตํฯ ตํ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสติ ปวิสิสฺสตีติ เอตํ อฏฺฐานนฺติ อตฺโถฯ โคตฺรภุโน ปน มคฺคสฺส อาวชฺชนฏฺฐานิยตฺตา ตํ อนาทิยิตฺวา อนุโลมิกขนฺติยา อนนฺตรํ สมฺมตฺตนิยาโมกฺกมนํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อถ วา อฏฺฐารสสุ มหาวิปสฺสนาสุ โคตฺรภุ วิวฏฺฏนานุปสฺสนา โหตีติ อนุโลมิกขนฺติยา เอว สงฺคหิตา โหติฯ จตูสุปิ สุตฺตนฺเตสุ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอเตหิ อนุโลมิกขนฺติสมฺมตฺตนิยามจตุอริยผลวเสน จ ฉ ธมฺมาติ ฉกฺกนิปาเต (อ. นิ. 6.98, 101) จตฺตาโร สุตฺตนฺตา วุตฺตาฯ กณฺหปกฺขสุกฺกปกฺขทฺวยวเสน หิ จตฺตาโร สุตฺตนฺตาว โหนฺตีติฯ