เมนู

มคฺคงฺคนิทฺเทสวณฺณนา

[24] สุตฺตนฺตนิทฺเทเส สมฺมาทิฏฺฐิยาติ สามิวจนํฯ ฌานวิปสฺสนามคฺคผลนิพฺพาเนสุ โลกิยวิรติสมฺปยุตฺตจิตฺเต จ ยถาโยคํ สมฺปโยคโต จ อารมฺมณโต จ วตฺตมานาย สมฺมาทิฏฺฐิยา สามญฺญลกฺขณโต เอกีภูตาย สมฺมาทิฏฺฐิยาฯ วิกฺขมฺภนวิเวโกติ วิกฺขมฺภนวเสน ทูรีกรณวเสน วิเวโกฯ เกสํ? นีวรณานํฯ ตสฺส ปฐมํ ฌานํ ภาวยโตติอาทิ วิกฺขมฺภนวเสน ปฐมชฺฌานเมว วุตฺตํฯ ตสฺมิํ วุตฺเต เสสชฺฌานานิปิ วุตฺตาเนว โหนฺติฯ ฌาเนสุปิ สมฺมาทิฏฺฐิยา วิชฺชมานตฺตา สมฺมาทิฏฺฐิยา วิเวโก นาม โหติฯ ตทงฺควิเวโกติ เตน เตน วิปสฺสนาญาณงฺเคน วิเวโกฯ ทิฏฺฐิคตานนฺติ ทิฏฺฐิวิเวกสฺส ทุกฺกรตฺตา ปธานตฺตา จ ทิฏฺฐิวิเวโกว วุตฺโตฯ ตสฺมิํ วุตฺเต นิจฺจสญฺญาทิวิเวโกปิ วุตฺโตว โหติฯ นิพฺเพธภาคิยํ สมาธินฺติ วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตสมาธิํฯ สมุจฺเฉทวิเวโกติ กิเลสานํ สมุจฺเฉเทน วิเวโกฯ โลกุตฺตรํ ขยคามิมคฺคนฺติ ขยสงฺขาตนิพฺพานคามิโลกุตฺตรมคฺคํฯ ปฏิปฺปสฺสทฺธิวิเวโกติ กิเลสานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา วิเวโกฯ นิสฺสรณวิเวโกติ สพฺพสงฺขตนิสฺสรณภูโต สงฺขารวิเวโกฯ ฉนฺทชาโต โหตีติ ปุพฺพภาเค ชาตธมฺมฉนฺโท โหติฯ สทฺธาธิมุตฺโตติ ปุพฺพภาเคเยว สทฺธาย อธิมุตฺโต โหติฯ จิตฺตญฺจสฺส สฺวาธิฏฺฐิตนฺติ ปุพฺพภาเคเยว จิตฺตญฺจ อสฺส โยคิสฺส สุอธิฏฺฐิตํ สุฏฺฐุ ปติฏฺฐิตํ โหติฯ อิติ ฉนฺโท สทฺธา จิตฺตนฺติ อิเม ตโย ธมฺมา ปุพฺพภาเค อุปฺปนฺนวิเวกานํ อุปนิสฺสยตฺตา นิสฺสยา นามฯ เกจิ ปน ‘‘จิตฺตญฺจสฺส สฺวาธิฏฺฐิตนฺติ สมาธิ วุตฺโต’’ติ วทนฺติฯ วิราคาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

นิโรธวาเร ปน นิโรธสทฺทโต อญฺญํ ปริยายวจนํ ทสฺเสนฺเตน อมตา ธาตูติ วุตฺตํ, เสเสสุ นิโรโธ นิพฺพานนฺติ อุภยตฺถาปิ นิพฺพานเมวฯ ทฺวาทส นิสฺสยาติ ฉนฺทสทฺธาจิตฺตานิเยว วิเวกาทีสุ จตูสุ เอเกกสฺมิํ ตโย ตโย กตฺวา ทฺวาทส นิสฺสยา โหนฺติฯ

[25] สมฺมาสงฺกปฺปวายามสติสมาธีนมฺปิ อิมินาว นเยน อตฺถโยชนา เวทิตพฺพาฯ สมฺมาวาจากมฺมนฺตา ชีวานํ ปน ฌานกฺขเณ วิปสฺสนากฺขเณ จ อภาวา ฌานวิปสฺสนานํ ปุพฺพภาคปรภาควเสน วตฺตมานา วิรติโย ฌานวิปสฺสนา สนฺนิสฺสิตา กตฺวา วุตฺตาติ เวทิตพฺพํฯ นีวรณานํ ทิฏฺฐิคตานญฺจ วิเวกวิราคนิโรธปฏินิสฺสคฺคา ตถา ปวตฺตมานานํ วิรตีนํ วิเวกาทโย นามาติ เวทิตพฺพํฯ ยถา อฏฺฐกนิปาเต ‘‘ตโต, ตฺวํ ภิกฺขุ, อิมํ สมาธิํ สวิตกฺกํ สวิจารมฺปิ ภาเวยฺยาสิ, อวิตกฺกวิจารมตฺตมฺปิ ภาเวยฺยาสิ, อวิตกฺกํ อวิจารมฺปิ ภาเวยฺยาสิ, สปฺปีติกมฺปิ ภาเวยฺยาสิ, นิปฺปีติกมฺปิ ภาเวยฺยาสิ, สาตสหคตมฺปิ ภาเวยฺยาสิ, อุเปกฺขาสหคตมฺปิ ภาเวยฺยาสี’’ติ (อ. นิ. 8.63) เมตฺตาทโย กายานุปสฺสนาทโย จ นิยกชฺฌตฺตมูลสมาธิวเสน จตุกฺกปญฺจกชฺฌานิกา วิย วุตฺตา, เอวมิธาปิ ปุพฺพภาคปรภาควเสน วิรติโย วุตฺตาติ เวทิตพฺพํฯ พฺยญฺชนจฺฉายมตฺตํ คเหตฺวา น ภควา อพฺภาจิกฺขิตพฺโพฯ คมฺภีรญฺหิ พุทฺธวจนํ, อาจริเย ปยิรุปาสิตฺวา อธิปฺปายโต คเหตพฺพํฯ

[26-27] โพชฺฌงฺคพลอินฺทฺริยวาเรสุปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพติฯ

วิเวกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. จริยากถา

จริยากถาวณฺณนา

[28-29] อิทานิ วิเวกกถานนฺตรํ ปรมวิเวกภูตสฺส นิสฺสรณวิเวกสงฺขาตสฺส นิพฺพานสฺส สจฺฉิกรณียสฺส สจฺฉิกิริโยปายทสฺสนตฺถํ, ตถา สจฺฉิกตนิโรธสฺส โลกหิตสุขกิริยากรณทสฺสนตฺถญฺจ อินฺทฺริยกถาย นิทฺทิฏฺฐาปิ จริยากถา ปุน กถิตาฯ ตสฺสา อตฺถวณฺณนา อินฺทฺริยกถาย กถิตาเยวาติฯ

จริยากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปาฏิหาริยกถา

ปาฏิหาริยกถาวณฺณนา

[30] อิทานิ โลกตฺถจริยาปริโยสานาย จริยากถาย อนนฺตรํ โลกตฺถานุสาสนปริโยสานํ ปาฏิหาริยํ ทสฺเสนฺเตน กถิตาย สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย ปาฏิหาริยกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนาฯ ตตฺถ สุตฺตนฺเต ตาว ปาฏิหาริยานีติ ปจฺจนีกปฏิหรณวเสน ปาฏิหาริยานิฯ อิทฺธิปาฏิหาริยนฺติ อิชฺฌนวเสน อิทฺธิ, ปฏิหรณวเสน ปาฏิหาริยํ, อิทฺธิเยว ปาฏิหาริยํ อิทฺธิปาฏิหาริยํฯ อิตเรสุ ปน อาทิสฺสนวเสน อาเทสนํ, อนุสาสนวเสน อนุสาสนีฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

อิธาติ อิมสฺมิํ โลเกฯ เอกจฺโจติ เอโก โปโสฯ อิทฺธิปาฏิหาริยนิทฺเทโส เหฏฺฐา วุตฺตตฺโถเยวฯ นิมิตฺเตน อาทิสตีติ อาคตนิมิตฺเตน วา คตนิมิตฺเตน วา ฐิตนิมิตฺเตน วา กเถติฯ เอวมฺปิ เต มโนติ เอวมฺปิ ตว มโน โสมนสฺสิโต วา โทมนสฺสิโต วา กามวิตกฺกาทิสมฺปยุตฺโต วาฯ อปิ-สทฺโท สมฺปิณฺฑนตฺโถฯ อิตฺถมฺปิ เต มโนติ โสมนสฺสิตาทิโต เอเกกวิเธปิ จิตฺเต นานปฺปการปริทีปนํฯ อิติปิ เต จิตฺตนฺติ อิติปิ ตว จิตฺตํ, อิมญฺจ อิมญฺจ อตฺถํ จินฺตยมานํ ปวตฺตตีติ อตฺโถฯ พหุํ เจปิ อาทิสตีติ จิตฺตโต อญฺญํ วา อิทญฺจ อิทญฺจ นาม อโหสิ ภวติ ภวิสฺสตีติ พหุกมฺปิ กเถติฯ ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาติ ตํ สพฺพมฺปิ ยถา ยถา กถิตํ, ตเถว โหติ, อญฺญถา น โหติฯ

น เหว โข นิมิตฺเตน อาทิสตีติ นิมิตฺตํ ชานนฺโตปิ เกวลํ นิมิตฺเตเนว น กเถติฯ อปิจาติ อปรปริยายทสฺสนํฯ มนุสฺสานนฺติ จิตฺตํ ชานนกมนุสฺสานํฯ อมนุสฺสานนฺติ สาวิตานํ วา อสฺสาวิตานํ วา ยกฺขปิสาจาทีนํฯ เทวตานนฺติ จาตุมหาราชิกาทีนํ