ตสฺส ทาโส สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิโต สุวณฺณยุเค สุวณฺณโยตฺเตหิ โคเณ โยเชตฺวา สุวณฺณปโตทยฏฺฐิํ อาทาย โคณานํ คนฺธปญฺจงฺคุลิกานิ ทตฺวา วิสาเณสุ สุวณฺณโกสเก ปฏิมุญฺจิตฺวา เขตฺตํ คนฺตฺวา ปาเชติ , อิโต ติสฺโส, อิโต ติสฺโส, มชฺเฌ เอกาติ สตฺต สีตาโย ภิชฺชิตฺวา คจฺฉนฺติฯ ชมฺพุทีปวาสิโน ภตฺตพีชหิรญฺญสุวณฺณาทีสุ ยถารุจิตํ เสฏฺฐิเคหโตเยว คณฺหิํสุฯ อนุกฺกเมน ปน ภทฺทิยนครํ อนุปฺปตฺเต ภควติ ภควโต ธมฺมเทสนาย ปญฺจ มหาปุญฺญา จ ธนญฺจยเสฏฺฐิสฺส ธีตา วิสาขา จ โสตาปตฺติผลํ ปาปุณิํสุฯ อยํ ปน เนสํ ปญฺจนฺนํ มหาปุญฺญานํ ปุญฺญวโต อิทฺธิฯ สงฺเขเปน ปน ปริปากคเต ปุญฺญสมฺภาเร อิชฺฌนกวิเสโส ปุญฺญวโต อิทฺธิฯ

วิชฺชามยิทฺธินิทฺเทเส อิชฺฌนาการํ คนฺธาริวิชฺชํ วา อุปจารสิทฺธํ ปตฺถิตสิทฺธํ อญฺญํ วา วิชฺชํ ธาเรนฺตีติ วิชฺชาธราฯ วิชฺชํ ปริชปฺเปตฺวาติ ยโถปจารํ วิชฺชํ มุเขน ปริวตฺเตตฺวาฯ เสสํ วุตฺตตฺถเมวาติฯ

สมฺมาปโยคิทฺธินิทฺเทเส อิชฺฌนาการมตฺตํ ปุจฺฉิตฺวา อญฺญสฺส วิเสสสฺส อภาวโต ‘‘กตมา’’ติ อปุจฺฉิตฺวา ปการมตฺตเมว ปุจฺฉนฺเตน ‘‘กถ’’นฺติ ปุจฺฉา กตา, ตเถว ‘‘เอว’’นฺติ นิคมนํ กตํฯ เอตฺถ จ ปฏิปตฺติสงฺขาตสฺเสว สมฺมาปโยคสฺส ทีปนวเสน ปุริมปาฬิสทิสาว ปาฬิ อาคตาฯ อฏฺฐกถายํ ปน สกฏพฺยูหาทิกรณวเสน ยํกิญฺจิ สํวิทหนํ ยํกิญฺจิ สิปฺปกมฺมํ ยํกิญฺจิ เวชฺชกมฺมํ ติณฺณํ เวทานํ อุคฺคหณํ ติณฺณํ ปิฏกานํ อุคฺคหณํ, อนฺตมโส กสนวปนาทีนิ อุปาทาย ตํ ตํ กมฺมํ กตฺวา นิพฺพตฺตวิเสโส ตตฺถ ตตฺถ สมฺมาปโยคปจฺจยา อิชฺฌนฏฺเฐน อิทฺธีติ อาคตาติฯ

อิทฺธิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อภิสมยกถา

อภิสมยกถาวณฺณนา

[19]

อิทานิ อิทฺธิกถานนฺตรํ ปรมิทฺธิภูตํ อภิสมยํ ทสฺเสนฺเตน กถิตาย อภิสมยกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนาฯ ตตฺถ อภิสมโยติ สจฺจานํ อภิมุเขน สมาคโม, ปฏิเวโธติ อตฺโถฯ เกน อภิสเมตีติ กิํ วุตฺตํ โหติ? ‘‘เอวํ มหตฺถิโย โข, ภิกฺขเว, ธมฺมาภิสมโย’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 2.74) สุตฺตปเทสุ โย โส อภิสมโยติ วุตฺโต, ตสฺมิํ อภิสมเย วตฺตมาเน อภิสเมตา ปุคฺคโล เกน ธมฺเมน สจฺจานิ อภิสเมติ, อภิมุโข หุตฺวา สมาคจฺฉติ, ปฏิวิชฺฌตีติ วุตฺตํ โหตีติฯ อยํ ตาว โจทกสฺส ปุจฺฉาฯ จิตฺเตน อภิสเมตีติ จิตฺตํ วินา อภิสมยาภาวโต ตถา วิสฺสชฺชนํฯ หญฺจีติอาทิ ปุน โจทนาฯ หญฺจิ ยทีติ อตฺโถฯ ‘‘จิตฺเตนา’’ติ วุตฺตตฺตา เตน หิ อญฺญาณี อภิสเมตีติ อาหฯ น อญฺญาณี อภิสเมตีติ จิตฺตมตฺเตเนว อภิสมยาภาวโต ปฏิกฺเขโปฯ ญาเณน อภิสเมตีติ ปฏิญฺญาฯ ปุน หญฺจีติอาทิ ‘‘ญาเณนา’’ติ วุตฺตตฺตา อญฺญาณี อจิตฺตโกติ โจทนาฯ น อจิตฺตโก อภิสเมตีติ อจิตฺตกสฺส อภิสมยาภาวโต ปฏิกฺเขโปฯ จิตฺเตน จาติอาทิ ปฏิญฺญาฯ ปุน หญฺจีติอาทิ สพฺพจิตฺตญาณสาธารณวเสน โจทนาฯ เสสโจทนาวิสฺสชฺชเนสุปิ เอเสว นโยฯ

ปรโต ปน กมฺมสฺสกตจิตฺเตน จ ญาเณน จาติ กมฺมสฺสกา สตฺตาติ เอวํ กมฺมสฺสกตาย ปวตฺตจิตฺเตน จ ญาเณน จฯ สจฺจานุโลมิกจิตฺเตน จ ญาเณน จาติ สจฺจปฏิเวธสฺส อนุกูลตฺตา สจฺจานุโลมิกสงฺขาเตน วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตจิตฺเตน จ วิปสฺสนาญาเณน จฯ กถนฺติ ยถา อภิสมโย โหติ, ตถา กเถตุกมฺยตา ปุจฺฉาฯ อุปฺปาทาธิปเตยฺยนฺติ ยสฺมา จิตฺตสฺส อุปฺปาเท อสติ เจตสิกานํ อุปฺปาโท นตฺถิฯ อารมฺมณคฺคหณญฺหิ จิตฺตํ เตน สห อุปฺปชฺชมานา เจตสิกา กถํ อารมฺมเณ อคฺคหิเต อุปฺปชฺชิสฺสนฺติฯ อภิธมฺเมปิ จิตฺตุปฺปาเทเนว เจตสิกา วิภตฺตา, ตสฺมา มคฺคญาณสฺส อุปฺปาเท อธิปติภูตํ จิตฺตนฺติ อตฺโถฯ ญาณสฺสาติ มคฺคญาณสฺสฯ เหตุ ปจฺจโย จาติ ชนโก จ อุปตฺถมฺภโก จฯ ตํสมฺปยุตฺตนฺติ เตน ญาเณน สมฺปยุตฺตํฯ นิโรธโคจรนฺติ นิพฺพานารมฺมณํฯ ทสฺสนาธิปเตยฺยนฺติ เสสานํ ทสฺสนกิจฺจาภาวา นิพฺพานทสฺสเน อธิปติภูตํฯ จิตฺตสฺสาติ มคฺคสมฺปยุตฺตจิตฺตสฺสฯ ตํสมฺปยุตฺตนฺติ เตน จิตฺเตน สมฺปยุตฺตํฯ

[20]