เมนู

1. อินฺทฺริยวารวณฺณนา

[23] อถ เมตฺตูปสํหาราการํ อินฺทฺริยาทิปริภาวนญฺจ ทสฺเสตุํ สพฺเพสํ สตฺตานํ ปีฬนํ วชฺเชตฺวาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปีฬนนฺติ อพฺภนฺตรโต สรีรปีฬนํฯ อุปฆาตนฺติ พาหิรโต สรีโรปฆาตํฯ สนฺตาปนฺติ ยถา ตถา วา จิตฺตสนฺตาปนํฯ ปริยาทานนฺติ ปกติยา ชีวิตาทิปริกฺขยํฯ วิเหสนฺติ ปรโต ชีวิตวิเหฐนํฯ วชฺเชตฺวาติ ปีฬนาทีสุ เอเกกํ อตฺตโน จิตฺเตเนว อปเนตฺวาฯ อิมานิ ปีฬนาทีนิ ปญฺจ ปทานิ เมตฺโตปสํหารสฺส ปฏิปกฺขวิวชฺชนวเสน วุตฺตานิ, อปีฬนายาติอาทีนิ เมตฺโตปสํหารวเสนฯ อปีฬนายาติ อปีฬนากาเรน, สพฺเพ สตฺเต เมตฺตายตีติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ เสเสสุปิฯ มา เวริโน มา ทุกฺขิโน มา ทุกฺขิตตฺตาติ อิมานิปิ ตีณิ เมตฺโตปสํหารสฺส ปฏิปกฺขปฏิกฺเขปวจนานิฯ มา-วจนสฺส มา โหนฺตูติ อตฺโถฯ อเวริโน สุขิโน สุขิตตฺตาติ อิมานิ ตีณิ เมตฺโตปสํหารวจนานิฯ ‘‘อพฺยาปชฺชา อนีฆา’’ติ อิทํ ทฺวยํ ‘‘สุขิโน’’ติ วจเนน สงฺคหิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ สุขิตตฺตาติ ตสฺเสว สุขสฺส นิจฺจปฺปวตฺติทสฺสนํฯ ‘‘สุขิตตฺตา’’ติ จ ‘‘สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตู’’ติ จ อตฺถโต เอกํฯ ‘‘อปีฬนายา’’ติอาทีหิ วา อพฺยาปชฺชานีฆวจนานิ สงฺคหิตานิฯ อฏฺฐหากาเรหีติ ‘‘อปีฬนายา’’ติอาทโย ปญฺจ เมตฺโตปสํหาราการา ‘‘อเวริโน โหนฺตู’’ติอาทโย ตโย เมตฺโตปสํหาราการาติ อิเมหิ อฏฺฐหากาเรหิฯ เมตฺตายตีติ สินิยฺหติฯ ตํ ธมฺมํ เจตยตีติ ตํ หิโตปสํหารํ เจตยติ อภิสนฺทหติ, ปวตฺเตตีติ อตฺโถฯ สพฺพพฺยาปาทปริยุฏฺฐาเนหิ วิมุจฺจตีติ เมตฺตาย ปฏิปกฺขภูเตหิ สพฺเพหิ พฺยาปาทสมุทาจาเรหิ วิกฺขมฺภนโต วิมุจฺจติฯ เมตฺตา จ เจโต จ วิมุตฺติ จาติ เอกาเยว เมตฺตา ติธา วณฺณิตาฯ

อเวริโน เขมิโน สุขิโนติ อิมานิ ตีณิ ปทานิ ปุพฺเพ วุตฺเต อากาเร สงฺเขเปน สงฺคเหตฺวา วุตฺตานิฯ สทฺธาย อธิมุจฺจตีติอาทินา นเยน วุตฺตานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ เมตฺตาย สมฺปยุตฺตานิเยวฯ อาเสวนาติอาทีสุ ฉสุ วาเรสุ อาเสวียติ เอเตหิ เมตฺตาติ อาเสวนาฯ ตถา ภาวนา พหุลีกมฺมํฯ อลงฺการาติ วิภูสนาฯ สฺวาลงฺกตาติ สุฏฺฐุ อลงฺกตา ภูสิตาฯ ปริกฺขาราติ สมฺภาราฯ สุปริกฺขตาติ สุฏฺฐุ สมฺภตาฯ ปริวาราติ รกฺขนฏฺเฐนฯ ปุน อาเสวนาทีนิ อฏฺฐวีสติ ปทานิ เมตฺตาย วณฺณภณนตฺถํ วุตฺตานิฯ ตตฺถ ปาริปูรีติ ปริปุณฺณภาวาฯ สหคตาติ เมตฺตาย สหคตาฯ ตถา สหชาตาทโยฯ ปกฺขนฺทนาติ เมตฺตาย ปวิสนา, ปกฺขนฺทติ เอเตหิ เมตฺตาติ วา ปกฺขนฺทนาฯ ตถา สํสีทนาทโยฯ เอตํ สนฺตนฺติ ผสฺสนาติ เอสา เมตฺตา สนฺตาติ เอเตหิ ผสฺสนา โหตีติ เอตํ สนฺตนฺติ ผสฺสนา ‘‘เอตทคฺค’’นฺติอาทีสุ (อ. นิ. 1.188 อาทโย) วิย นปุํสกวจนํฯ สฺวาธิฏฺฐิตาติ สุฏฺฐุ ปติฏฺฐิตาฯ สุสมุคฺคตาติ สุฏฺฐุ สมุสฺสิตาฯ สุวิมุตฺตาติ อตฺตโน อตฺตโน ปจฺจนีเกหิ สุฏฺฐุ วิมุตฺตาฯ นิพฺพตฺเตนฺตีติ เมตฺตาสมฺปยุตฺตา หุตฺวา เมตฺตํ นิพฺพตฺเตนฺติฯ โชเตนฺตีติ ปากฏํ กโรนฺติฯ ปตาเปนฺตีติ วิโรเจนฺติฯ

2-4. พลาทิวารตฺตยวณฺณนา

[24-27] อินฺทฺริยวาเร วุตฺตนเยเนว พลวาโรปิ เวทิตพฺโพฯ โพชฺฌงฺคมคฺคงฺควารา ปริยาเยน วุตฺตา, น ยถาลกฺขณวเสนฯ มคฺคงฺควาเร สมฺมาวาจากมฺมนฺตาชีวา เมตฺตาย ปุพฺพภาควเสน วุตฺตา, น อปฺปนาวเสนฯ น หิ เอเต เมตฺตาย สห ภวนฺติฯ สพฺเพสํ ปาณานนฺติอาทีนํ เสสวารานมฺปิ สตฺตวาเร วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เมตฺตาภาวนาวิธานํ ปน วิสุทฺธิมคฺคโต (วิสุทฺธิ. 1.240 อาทโย) คเหตพฺพนฺติฯ

เมตฺตากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. วิราคกถา

วิราคกถาวณฺณนา

[28] อิทานิ มคฺคปโยชนปริโยสานาย เมตฺตากถาย อนนฺตรํ กถิตาย วิราคสงฺขาตมคฺคปุพฺพงฺคมาย วิราคกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนาฯ ตตฺถ ปฐมํ ตาว ‘‘นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ วิราคา วิมุจฺจตี’’ติ (มหาว 23) วุตฺตานํ ทฺวินฺนํ สุตฺตนฺตปทานํ อตฺถํ นิทฺทิสิตุกาเมน วิราโค มคฺโค, วิมุตฺติ ผลนฺติ อุทฺเทโส ฐปิโตฯ ตตฺถ ปฐมํ วจนตฺถํ ตาว นิทฺทิสิตุกาโม กถํ วิราโค มคฺโคติอาทิมาหฯ ตตฺถ วิรชฺชตีติ วิรตฺตา โหติฯ เสสานิ มคฺคญาณนิทฺเทเส วุตฺตตฺถานิฯ วิราโคติ ยสฺมา สมฺมาทิฏฺฐิ วิรชฺชติ, ตสฺมา วิราโค นามาติ อตฺโถ ฯ โส จ วิราโค ยสฺมา วิราคารมฺมโณ…เป.… วิราเค ปติฏฺฐิโต, ตสฺมา จ วิราโคติ เอวํ ‘‘วิราคารมฺมโณ’’ติอาทีนํ ปญฺจนฺนํ วจนานํ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ วิราคารมฺมโณติ นิพฺพานารมฺมโณฯ วิราคโคจโรติ นิพฺพานวิสโยฯ วิราเค สมุทาคโตติ นิพฺพาเน สมุปฺปนฺโนฯ วิราเค ฐิโตติ ปวตฺติวเสน นิพฺพาเน ฐิโตฯ วิราเค ปติฏฺฐิโตติ อนิวตฺตนวเสน นิพฺพาเน ปติฏฺฐิโตฯ

นิพฺพานญฺจ วิราโคติ นิพฺพานํ วิราคเหตุตฺตา วิราโคฯ นิพฺพานารมฺมณตาชาตาติ นิพฺพานารมฺมเณ ชาตา, นิพฺพานารมฺมณภาเวน วา ชาตาฯ เต มคฺคสมฺปยุตฺตา สพฺเพว ผสฺสาทโย ธมฺมา วิรชฺชนฏฺเฐน วิราคา โหนฺตีติ วิราคา นาม โหนฺติฯ สหชาตานีติ สมฺมาทิฏฺฐิสหชาตานิ สมฺมาสงฺกปฺปาทีนิ สตฺต มคฺคงฺคานิฯ วิราคํ คจฺฉนฺตีติ วิราโค มคฺโคติ วิราคํ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กตฺวา คจฺฉนฺตีติ วิราคารมฺมณตฺตา วิราโค นาม, มคฺคนฏฺเฐน มคฺโค นาม โหตีติ อตฺโถฯ เอเกกมฺปิ มคฺคงฺคํ มคฺโคติ นามํ ลภติฯ อิติ เอเกกสฺส องฺคสฺส มคฺคตฺเต วุตฺเต สมฺมาทิฏฺฐิยาปิ มคฺคตฺตํ วุตฺตเมว โหติฯ ตสฺมาเยว จ เอเตน มคฺเคนาติ อฏฺฐ มคฺคงฺคานิ คเหตฺวา วุตฺตํฯ พุทฺธา จาติ ปจฺเจกพุทฺธาปิ สงฺคหิตาฯ