สุตฺตนฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[21] กถํ สติสมฺโพชฺฌงฺโค อิติ เจ โหตีติ โพชฺฌงฺโคติ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ สีสํ กตฺวา ผลสมาปตฺติํ สมาปชฺชนฺตสฺส อญฺเญสุ โพชฺฌงฺเคสุ วิชฺชมาเนสุ เอวํ อยํ สติสมฺโพชฺฌงฺโค โหตีติ อิติ เจ ปวตฺตสฺส กถํ โส สติสมฺโพชฺฌงฺโค โหตีติ อตฺโถฯ ยาวตา นิโรธูปฏฺฐาตีติ ยตฺตเกน กาเลน นิโรโธ อุปฏฺฐาติ, ยตฺตเก กาเล อารมฺมณโต นิพฺพานํ อุปฏฺฐาตีติ อตฺโถฯ ยาวตา อจฺจีติ ยตฺตเกน ปริมาเณน ชาลาฯ กถํ อปฺปมาโณ อิติ เจ โหตีติ โพชฺฌงฺโคติ น อปฺปมาเณปิ สติสมฺโพชฺฌงฺเค วิชฺชมาเน เอวํ อยํ อปฺปมาโณ โหตีติ อิติ เจ ปวตฺตสฺส โส อปฺปมาโณ สติสมฺโพชฺฌงฺโค กถํ โหตีติ อตฺโถฯ ปมาณพทฺธาติ กิเลสา จ ปริยุฏฺฐานา จ โปโนภวิกสงฺขารา จ ปมาณพทฺธา นาม โหนฺติฯ ‘‘ราโคปมาณกรโณ, โทโส ปมาณกรโณ, โมโห ปมาณกรโณ’’ติ (ม. นิ. 1.459) วจนโต ราคาทโย ยสฺส อุปฺปชฺชนฺติ, ‘‘อยํ เอตฺตโก’’ติ ตสฺส ปมาณกรณโต ปมาณํ นามฯ ตสฺมิํ ปมาเณ พทฺธา ปฏิพทฺธา อายตฺตาติ กิเลสาทโย ปมาณพทฺธา นาม โหนฺติฯ กิเลสาติ อนุสยภูตา, ปริยุฏฺฐานาติ สมุทาจารปฺปตฺตกิเลสาฯ สงฺขารา โปโนภวิกาติ ปุนปฺปุนํ ภวกรณํ ปุนภโว, ปุนภโว สีลเมเตสนฺติ โปนภวิกา, โปนภวิกา เอว โปโนภวิกาฯ กุสลากุสลกมฺมสงฺขาตา สงฺขาราฯ อปฺปมาโณติ วุตฺตปฺปการสฺส ปมาณสฺส อภาเวน อปฺปมาโณฯ มคฺคผลานมฺปิ อปฺปมาณตฺตา ตโต วิเสสนตฺถํ อจลฏฺเฐน อสงฺขตฏฺเฐนาติ วุตฺตํฯ ภงฺคาภาวโต อจโล, ปจฺจยาภาวโต อสงฺขโตฯ โย หิ อจโล อสงฺขโต จ, โส อติวิย ปมาณวิรหิโต โหติฯ

กถํ สุสมารทฺโธ อิติ เจ โหตีติ โพชฺฌงฺโคติ อนนฺตรํ วุตฺตนเยน โยเชตพฺพํฯ วิสมาติ สยญฺจ วิสมตฺตา, วิสมสฺส จ ภาวสฺส เหตุตฺตา วิสมาฯ สมธมฺโมติ สนฺตฏฺเฐน ปณีตฏฺเฐน สโม ธมฺโมฯ ปมาณาภาวโต สนฺโตฯ ‘‘ยาวตา, ภิกฺขเว, ธมฺมา สงฺขตา วา อสงฺขตา วา, วิราโค เตสํ ธมฺมานํ อคฺคมกฺขายตี’’ติ (อ. นิ. 4.34; อิติวุ. 90) วจนโต สพฺพธมฺมุตฺตมฏฺเฐน ปณีโตฯ ตสฺมิํ สมธมฺโมติ วุตฺเต สุสเม อารทฺโธ สุสมารทฺโธฯ อาวชฺชิตตฺตาติ ผลสมาปตฺติยา ปวตฺตกาลํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อนุปฺปาทาทิสงฺขาเต นิพฺพาเน มโนทฺวาราวชฺชนสฺส อุปฺปนฺนตฺตาติ วุตฺตํ โหติฯ ติฏฺฐตีติ ปวตฺตติฯ อุปฺปาทาทีนิ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถานิฯ เสสโพชฺฌงฺคมูลเกสุปิ วาเรสุ เอเสว นโยฯ

โพชฺฌงฺคกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. เมตฺตากถา