เมนู

2. ธมฺมุทฺธจฺจวารนิทฺเทสวณฺณนา

[6] ธมฺมุทฺธจฺจวาเร อนิจฺจโต มนสิกโรโต โอภาโส อุปฺปชฺชตีติ อุทยพฺพยานุปสฺสนาย ฐิตสฺส ตีหิ อนุปสฺสนาหิ ปุนปฺปุนํ สงฺขาเร วิปสฺสนฺตสฺส วิปสฺสนฺตสฺส วิปสฺสนาญาเณสุ ปริปากคเตสุ ตทงฺควเสน กิเลสปฺปหาเนน ปริสุทฺธจิตฺตสฺส อนิจฺจโต วา ทุกฺขโต วา อนตฺตโต วา มนสิการกฺขเณ วิปสฺสนาญาณานุภาเวน ปกติยาว โอภาโส อุปฺปชฺชตีติ ปฐมํ ตาว อนิจฺจโต มนสิกโรโต โอภาโส กถิโตฯ อกุสโล วิปสฺสโก ตสฺมิํ โอภาเส อุปฺปนฺเน ‘‘น จ วต เม อิโต ปุพฺเพ เอวรูโป โอภาโส อุปฺปนฺนปุพฺโพ, อทฺธา มคฺคํ ปตฺโตมฺหิ, ผลํ ปตฺโตมฺหี’’ติ อมคฺคํเยว ‘‘มคฺโค’’ติ, อผลเมว ‘‘ผล’’นฺติ คณฺหาติฯ ตสฺส อมคฺคํ ‘‘มคฺโค’’ติ, อผลํ ‘‘ผล’’นฺติ คณฺหโต วิปสฺสนาวีถิ อุกฺกนฺตา โหติฯ โส อตฺตโน วิปสฺสนาวีถิํ วิสฺสชฺเชตฺวา วิกฺเขปมาปนฺโน วา โอภาสเมว ตณฺหาทิฏฺฐิมญฺญนาหิ มญฺญมาโน วา นิสีทติฯ โส โข ปนายํ โอภาโส กสฺสจิ ภิกฺขุโน ปลฺลงฺกฏฺฐานมตฺตเมว โอภาเสนฺโต อุปฺปชฺชติ, กสฺสจิ อนฺโตคพฺภํ, กสฺสจิ พหิคพฺภมฺปิ, กสฺสจิ สกลวิหารํ, คาวุตํ อฑฺฒโยชนํ โยชนํ ทฺวิโยชนํ…เป.… กสฺสจิ ปถวิตลโต ยาว อกนิฏฺฐพฺรหฺมโลกา เอกาโลกํ กุรุมาโนฯ ภควโต ปน ทสสหสฺสิโลกธาตุํ โอภาเสนฺโต อุทปาทิฯ อยญฺหิ โอภาโส จตุรงฺคสมนฺนาคเตปิ อนฺธกาเร ตํ ตํ ฐานํ โอภาเสนฺโต อุปฺปชฺชติฯ

โอภาโส ธมฺโมติ โอภาสํ อาวชฺชตีติ อยํ โอภาโส มคฺคธมฺโม ผลธมฺโมติ วา ตํ ตํ โอภาสํ มนสิ กโรติฯ ตโต วิกฺเขโป อุทฺธจฺจนฺติ ตโต โอภาสโต ธมฺโมติ อาวชฺชนกรณโต วา โย อุปฺปชฺชติ วิกฺเขโป, โส อุทฺธจฺจํ นามาติ อตฺโถฯ เตน อุทฺธจฺเจน วิคฺคหิตมานโสติ เตน เอวํ อุปฺปชฺชมาเนน อุทฺธจฺเจน วิโรธิตจิตฺโต, เตน วา อุทฺธจฺเจน การณภูเตน ตมฺมูลกกิเลสุปฺปตฺติยา วิโรธิตจิตฺโต วิปสฺสโก วิปสฺสนาวีถิํ โอกฺกมิตฺวา วิกฺเขปํ วา ตมฺมูลกกิเลเสสุ วา ฐิตตฺตา อนิจฺจโต ทุกฺขโต อนตฺตโต อุปฏฺฐานานิ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ ‘‘เตน วุจฺจติ ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตมานโส’’ติ เอวํ อิติ-สทฺโท โยเชตพฺโพฯ โหติ โส สมโยติ เอวํ อสฺสาทวเสน อุปกฺกิลิฏฺฐจิตฺตสฺสาปิ โยคิโน สเจ อุปปริกฺขา อุปฺปชฺชติ, โส เอวํ ปชานาติ – ‘‘วิปสฺสนา นาม สงฺขารารมฺมณา, มคฺคผลานิ นิพฺพานารมฺมณานิ, อิมานิ จ จิตฺตานิ สงฺขารารมฺมณานิ, ตสฺมา นายโมภาโส มคฺโค, อุทยพฺพยานุปสฺสนาเยว นิพฺพานสฺส โลกิโก มคฺโค’’ติ มคฺคามคฺคํ ววตฺถเปตฺวา ตํ วิกฺเขปํ ปริวชฺชยิตฺวา อุทยพฺพยานุปสฺสนาย ฐตฺวา สาธุกํ สงฺขาเร อนิจฺจโต ทุกฺขโต อนตฺตโต วิปสฺสติฯ เอวํ อุปปริกฺขนฺตสฺส โส สมโย โหติฯ เอวํ อปสฺสนฺโต ปน ‘‘มคฺคผลปฺปตฺโตมฺหี’’ติ อธิมานิโก โหติฯ

ยํ ตํ จิตฺตนฺติ ยํ ตํ วิปสฺสนาจิตฺตํฯ อชฺฌตฺตเมวาติ อนิจฺจานุปสฺสนาย อารมฺมเณ โคจรชฺฌตฺเตเยวฯ

ญาณํ อุปฺปชฺชตีติ ตสฺเสว โยคาวจรสฺส รูปารูปธมฺเม ตุลยนฺตสฺส ตีรยนฺตสฺส วิสฺสฏฺฐอินฺทวชิรมิว อวิหตเวคํ ติขิณํ สูรมติวิสทํ วิปสฺสนาญาณํ อุปฺปชฺชติฯ ปีติ อุปฺปชฺชตีติ ตสฺเสว ตสฺมิํ สมเย ขุทฺทิกา ปีติ, ขณิกา ปีติ, โอกฺกนฺติกา ปีติ, อุพฺเพคา ปีติ, ผรณา ปีตีติ อยํ ปญฺจวิธา วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตา ปีติ สกลสรีรํ ปูรยมานา อุปฺปชฺชติฯ ปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชตีติ ตสฺเสว ตสฺมิํ สมเย กายจิตฺตานํ เนว ทรโถ, น คารวตา, น กกฺขฬตา , น อกมฺมญฺญตา, น เคลญฺญตา, น วงฺกตา โหติฯ อถ โข ปนสฺส กายจิตฺตานิ ปสฺสทฺธานิ ลหูนิ มุทูนิ กมฺมญฺญานิ ปคุณานิ สุวิสทานิ อุชุกานิเยว โหนฺติฯ โส อิเมหิ ปสฺสทฺธาทีหิ อนุคฺคหิตกายจิตฺโต ตสฺมิํ สมเย อมานุสิํ นาม รติํ อนุภวติฯ ยํ สนฺธาย วุตฺตํ –

‘‘สุญฺญาคารํ ปวิฏฺฐสฺส, สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน;

อมานุสี รตี โหติ, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโตฯ

‘‘ยโต ยโต สมฺมสติ, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;

ลภตี ปีติปาโมชฺชํ, อมตํ ตํ วิชานต’’นฺติฯ (ธ. ป. 373-4) –

เอวมสฺส อิมํ อมานุสิํ รติํ สาธยมานา ลหุตาทีหิ สหิตา วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตา กายจิตฺตปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชติฯ สุขํ อุปฺปชฺชตีติ ตสฺเสว ตสฺมิํ สมเย สกลสรีรํ อภิสนฺทยมานํ วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตํ สุขํ อุปฺปชฺชติฯ อธิโมกฺโข อุปฺปชฺชตีติ ตสฺเสว ตสฺมิํ สมเย จิตฺตเจตสิกานํ อติสยปสาทภูตา วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตา สทฺธา อุปฺปชฺชติฯ ปคฺคโห อุปฺปชฺชตีติ ตสฺเสว ตสฺมิํ สมเย อสิถิลมนจฺจารทฺธํ สุปคฺคหิตํ วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตํ วีริยํ อุปฺปชฺชติฯ อุปฏฺฐานํ อุปฺปชฺชตีติ ตสฺเสว ตสฺมิํ สมเย สูปฏฺฐิตา สุปฺปติฏฺฐิตา นิขาตา อจลา ปพฺพตราชสทิสา วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตา สติ อุปฺปชฺชติฯ โส ยํ ยํ ฐานํ อาวชฺชติ สมนฺนาหรติ มนสิ กโรติ ปจฺจเวกฺขติ, ตํ ตํ ฐานมสฺส โอกฺกนฺติตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา ทิพฺพจกฺขุโน ปรโลโก วิย สติยา อุปฏฺฐาติ (วิสุทฺธิ. 2.734)ฯ

อุเปกฺขาติ วิปสฺสนุเปกฺขา เจว อาวชฺชนุเปกฺขา จฯ ตสฺมิญฺหิ สมเย สพฺพสงฺขาเรสุ มชฺฌตฺตภูตา วิปสฺสนุเปกฺขาปิ พลวตี อุปฺปชฺชติ, มโนทฺวาเร อาวชฺชนุเปกฺขาปิฯ

สา หิสฺส ตํ ตํ ฐานํ อาวชฺชนฺตสฺส วิสฺสฏฺฐอินฺทวชิรมิว ปตฺตปุเฏ ปกฺขนฺทตตฺตนาราโจ วิย จ สูรา ติขิณา หุตฺวา วหติ ฯ เอวญฺหิ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 2.734) วุตฺตํฯ วิปสฺสนุเปกฺขาติ เจตฺถ ‘‘วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตา ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขา’’ติ อาจริยา วทนฺติฯ วิปสฺสนาญาเณ หิ คยฺหมาเน ‘‘ญาณํ อุปฺปชฺชตี’’ติ วิปสฺสนาญาณสฺส อาคตตฺตา ปุนรุตฺติโทโส โหติฯ ตติยชฺฌานวณฺณนายญฺจ ‘‘สงฺขารุเปกฺขาวิปสฺสนุเปกฺขานมฺปิ อตฺถโต เอกีภาโวฯ ปญฺญา เอว หิ สา, กิจฺจวเสน ทฺวิธา ภินฺนา’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺมา วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตาย ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขาย วุจฺจมานาย ปุนรุตฺติโทโส จ น โหติ, ตติยชฺฌานวณฺณนาย จ สเมติฯ ยสฺมา จ ปญฺจสุ อินฺทฺริเยสุ ‘‘ญาณํ อธิโมกฺโข ปคฺคโห อุปฏฺฐาน’’นฺติ ปญฺญินฺทฺริยสทฺธินฺทฺริยวีริยินฺทฺริยสตินฺทฺริยานิ นิทฺทิฏฺฐานิ, สมาธินฺทฺริยํ ปน อนิทฺทิฏฺฐํ โหติ, ยุคนทฺธวเสนาปิ จ สมาธินฺทฺริยํ นิทฺทิสิตพฺพเมว โหติ, ตสฺมา สมปฺปวตฺโต สมาธิ ปุน สมาธาเน พฺยาปารปฺปหานกรเณน ‘‘อุเปกฺขา’’ติ วุตฺโตติ เวทิตพฺพํฯ

นิกนฺติ อุปฺปชฺชตีติ เอวํ โอภาสาทิปฏิมณฺฑิตาย วิปสฺสนาย อาลยํ กุรุมานา สุขุมา สนฺตาการา นิกนฺติ อุปฺปชฺชติ, ยา กิเลโสติ ปริคฺคเหตุมฺปิ น สกฺกา โหติฯ ยถา จ โอภาเส, เอวํ เอเตสุปิ อญฺญตรสฺมิํ อุปฺปนฺเน โยคาวจโร ‘‘น จ วต เม อิโต ปุพฺเพ เอวรูปํ ญาณํ อุปฺปนฺนปุพฺพํ, เอวรูปา ปีติ ปสฺสทฺธิ สุขํ อธิโมกฺโข ปคฺคโห อุปฏฺฐานํ อุเปกฺขา นิกนฺติ อุปฺปนฺนปุพฺพา, อทฺธา มคฺคํ ปตฺโตมฺหิ, ผลํ ปตฺโตมฺหี’’ติ อมคฺคเมว ‘‘มคฺโค’’ติ, อผลเมว ‘‘ผล’’นฺติ คณฺหาติฯ ตสฺส อมคฺคํ ‘‘มคฺโค’’ติ, อผลญฺจ ‘‘ผล’’นฺติ คณฺหโต วิปสฺสนาวีถิ อุกฺกนฺตา โหติฯ โส อตฺตโน มูลกมฺมฏฺฐานํ วิสฺสชฺเชตฺวา นิกนฺติเมว อสฺสาเทนฺโต นิสีทติฯ เอตฺถ จ โอภาสาทโย อุปกฺกิเลสวตฺถุตาย อุปกฺกิเลสาติ วุตฺตา, น อกุสลตฺตาฯ นิกนฺติ ปน อุปกฺกิเลโส เจว อุปกฺกิเลสวตฺถุ จฯ วตฺถุวเสเนว เจเต ทส, คาหวเสน ปน สมติํส โหนฺติฯ กถํ? ‘‘มม โอภาโส อุปฺปนฺโน’’ติ คณฺหโต หิ ทิฏฺฐิคฺคาโห โหติ, ‘‘มนาโป วต โอภาโส อุปฺปนฺโน’’ติ คณฺหโต มานคฺคาโห, โอภาสํ อสฺสาทยโต ตณฺหาคฺคาโหฯ อิติ โอภาเส ทิฏฺฐิมานตณฺหาวเสน ตโย คาหาฯ ตถา เสเสสุปีติ เอวํ คาหวเสน สมติํส อุปกฺกิเลสา โหนฺติฯ

ทุกฺขโต มนสิกโรโต, อนตฺตโต มนสิกโรโตติ วาเรสุปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอเกกอนุปสฺสนาวเสน เหตฺถ เอเกกสฺส วิปสฺสนุปกฺกิเลสุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา, น เอกสฺเสวฯ

ตีสุ อนุปสฺสนาสุฯ เอวํ อเภทโต วิปสฺสนาวเสน อุปกฺกิเลเส ทสฺเสตฺวา ปุน เภทวเสน ทสฺเสนฺโต รูปํ อนิจฺจโต มนสิกโรโตติอาทิมาหฯ ตตฺถ ชรามรณํ อนิจฺจโต อุปฏฺฐานนฺติ ชรามรณสฺส อนิจฺจโต อุปฏฺฐานํฯ

[7] ยสฺมา ปุพฺเพ วุตฺตานํ สมติํสาย อุปกฺกิเลสานํ วเสน อกุสโล อพฺยตฺโต โยคาวจโร โอภาสาทีสุ วิกมฺปติ, โอภาสาทีสุ เอเกกํ ‘‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’ติ สมนุปสฺสติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต โอภาเส เจว ญาเณ จาติอาทิคาถาทฺวยมาหฯ ตตฺถ วิกมฺปตีติ โอภาสาทิเก อารมฺมเณ นานากิเลสวเสน วิวิธา กมฺปติ เวธติฯ เยหิ จิตฺตํ ปเวธตีติ เยหิ ปสฺสทฺธิสุเขหิ จิตฺตํ นานากิเลสวเสน นานปฺปกาเรน เวธติ กมฺปติฯ ตสฺมา ปสฺสทฺธิยา สุเข เจว โยคาวจโร วิกมฺปตีติ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ อุเปกฺขาวชฺชนาย เจวาติ อุเปกฺขาสงฺขาตาย อาวชฺชนาย เจว วิกมฺปติ, อาวชฺชนุเปกฺขาย เจว วิกมฺปตีติ อตฺโถฯ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 2.736) ปน ‘‘อุเปกฺขาวชฺชนายญฺจา’’ติ วุตฺตํฯ อุเปกฺขาย จาติ เหฏฺฐา วุตฺตปฺปการาย อุเปกฺขาย จ วิกมฺปติ, นิกนฺติยา จ วิกมฺปตีติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ ทฺวินฺนํ อุเปกฺขานํ นิทฺทิฏฺฐตฺตา เหฏฺฐา ‘‘อุเปกฺขา อุปฺปชฺชตี’’ติ วุตฺตฏฺฐาเน จ อุภยถา อตฺโถ วุตฺโตฯ อนิจฺจานุปสฺสนาทีสุ จ เอเกกิสฺสาเยว อาวชฺชนุเปกฺขาย สพฺภาวโต เอเกกาเยว อนุปสฺสนา อนิจฺจํ อนิจฺจํ, ทุกฺขํ ทุกฺขํ, อนตฺตา อนตฺตาติ ปุนปฺปุนํ ภาวียตีติ วุตฺตํ โหติฯ ยสฺมา ปน กุสโล ปณฺฑิโต พฺยตฺโต พุทฺธิสมฺปนฺโน โยคาวจโร โอภาสาทีสุ อุปฺปนฺเนสุ ‘‘อยํ โข เม โอภาโส อุปฺปนฺโน, โส โข ปนายํ อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม’’ติ อิติ วา นํ ปญฺญาย ปริจฺฉินฺทติ อุปปริกฺขติฯ อถ วา ปนสฺส เอวํ โหติ – สเจ โอภาโส อตฺตา ภเวยฺย, ‘‘อตฺตา’’ติ คเหตุํ วฏฺเฏยฺยฯ อนตฺตาว ปนายํ ‘‘อตฺตา’’ติ คหิโตฯ ตสฺมายํ อวสวตฺตนฏฺเฐน อนตฺตาติ ปสฺสนฺโต ทิฏฺฐิํ อุคฺฆาเฏติฯ

สเจ โอภาโส นิจฺโจ ภเวยฺย, ‘‘นิจฺโจ’’ติ คเหตุํ วฏฺเฏยฺยฯ อนิจฺโจว ปนายํ ‘‘นิจฺโจ’’ติ คหิโตฯ ตสฺมายํ หุตฺวา อภาวฏฺเฐน อนิจฺโจติ ปสฺสนฺโต มานํ สมุคฺฆาเฏติฯ สเจ โอภาโส สุโข ภเวยฺย, ‘‘สุโข’’ติ คเหตุํ วฏฺเฏยฺยฯ ทุกฺโขว ปนายํ ‘‘สุโข’’ติ คหิโตฯ ตสฺมายํ อุปฺปาทวยปฏิปีฬนฏฺเฐน ทุกฺโขติ ปสฺสนฺโต นิกนฺติํ ปริยาทิยติฯ ยถา จ โอภาเส, เอวํ เสเสสุปิฯ

เอวํ อุปปริกฺขิตฺวา โอภาสํ ‘‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’’ติ สมนุปสฺสติฯ ญาณํ…เป.… นิกนฺติํ ‘‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’’ติ สมนุปสฺสติฯ เอวํ สมนุปสฺสนฺโต โอภาสาทีสุ น กมฺปติ น เวธติฯ ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อิมานิ ทส ฐานานีติ คาถมาหฯ ตตฺถ ทส ฐานานีติ โอภาสาทีนิฯ ปญฺญา ยสฺส ปริจฺจิตาติ ยสฺส อุปกฺกิเลสวิมุตฺตาย ปญฺญาย ปริจิตานิ ปุนปฺปุนํ ผุฏฺฐานิ ปริภาวิตานิฯ ธมฺมุทฺธจฺจกุสโล โหตีติ โส ปญฺญาย ปริจิตทสฏฺฐาโน โยคาวจโร ปุพฺเพ วุตฺตปฺปการสฺส ธมฺมุทฺธจฺจสฺส ยถาสภาวปฏิเวเธน เฉโก โหติฯ น จ สมฺโมห คจฺฉตีติ ธมฺมุทฺธจฺจกุสลตฺตาเยว ตณฺหามานทิฏฺฐุคฺฆาฏวเสน สมฺโมหญฺจ น คจฺฉติฯ

อิทานิ ปุพฺเพ วุตฺตเมว วิธิํ อปเรน ปริยาเยน วิภาเวตฺวา ทสฺเสนฺโต วิกฺขิปติ เจว กิลิสฺสติ จาติอาทิคาถมาหฯ ตตฺถ มนฺทปญฺโญ โยคาวจโร โอภาสาทีสุ วิกฺเขปญฺจ อวเสสกิเลสุปฺปตฺติญฺจ ปาปุณาติฯ มชฺฌิมปญฺโญ วิกฺเขปเมว ปาปุณาติ, นาวเสสกิเลสุปฺปตฺติํ, โส อธิมานิโก โหติฯ ติกฺขปญฺโญ วิกฺเขปํ ปาปุณิตฺวาปิ ตํ อธิมานํ ปหาย วิปสฺสนํ อารภติฯ อติติกฺขปญฺโญ น วิกฺเขปํ ปาปุณาติ, น จาวเสสกิเลสุปฺปตฺติํฯ วิกฺขิปฺปติ เจวาติ เตสุ มนฺทปญฺโญ ธมฺมุทฺธจฺจสงฺขาตํ วิกฺเขปญฺเจว ปาปุณียติฯ กิลิสฺสติ จาติ ตณฺหามานทิฏฺฐิกิเลเสหิ กิเลสียติ จ, อุปตาปียติ วิพาธียตีติ อตฺโถฯ จวติ จิตฺตภาวนาติ ตสฺส มนฺทปญฺญสฺส วิปสฺสนาจิตฺตภาวนา กิเลเสสุเยว ฐานโต ปฏิปกฺขาวิหตตฺตา จวติ, ปริปตตีติ อตฺโถฯ วิกฺขิปติ น กิลิสฺสตีติ มชฺฌิมปญฺโญ วิกฺเขเปน วิกฺขิปติ, กิเลเสหิ น กิลิสฺสติฯ

ภาวนา ปริหายตีติ ตสฺส มชฺฌิมปญฺญสฺส อธิมานิกตฺตา วิปสฺสนารมฺภาภาเวน วิปสฺสนา ปริหายติ, นปฺปวตฺตตีติ อตฺโถฯ วิกฺขิปติ น กิลิสฺสตีติ ติกฺขปญฺโญปิ วิกฺเขเปน วิกฺขิปติ, กิเลเสหิ น กิลิสฺสติฯ ภาวนา น ปริหายตีติ ตสฺส ติกฺขปญฺญสฺส สนฺเตปิ วิกฺเขเป ตํ อธิมานวิกฺเขปํ ปหาย วิปสฺสนารมฺภสพฺภาเวน วิปสฺสนาภาวนา น ปริหายติ, ปวตฺตตีติ อตฺโถฯ น จ วิกฺขิปเต จิตฺตํ น กิลิสฺสตีติ อติติกฺขปญฺญสฺส จิตฺตํ น วิกฺเขเปน วิกฺขิปติ, น จ กิเลเสหิ กิลิสฺสติฯ น จวติ จิตฺตภาวนาติ ตสฺส วิปสฺสนาจิตฺตภาวนา น จวติ, วิกฺเขปกิเลสาภาเวน ยถาฐาเน ติฏฺฐตีติ อตฺโถฯ

อิเมหิ จตูหิ ฐาเนหีติอาทีสุ อิทานิ วุตฺเตหิ อิเมหิ จตูหิ ฐาเนหิ เหตุภูเตหิ, กรณภูเตหิ วา โอภาสาทิเก ทส ฐาเน จิตฺตสฺส สงฺเขเปน จ วิกฺเขเปน จ วิคฺคหิตํ มานสํ วิกฺเขปกิเลสุปฺปตฺติวิรหิโต จตุตฺโถ กุสโล มหาปญฺโญ โยคาวจโร มนฺทปญฺญาทีนํ ติณฺณํ โยคาวจรานํ มานสํ เอวญฺจ เอวญฺจ โหตีติ นานปฺปการโต ชานาตีติ สมฺพนฺธโต อตฺถวณฺณนา เวทิตพฺพาฯ สงฺเขโปติ เจตฺถ วิกฺเขปสฺส เจว กิเลสานญฺจ อุปฺปตฺติวเสน จิตฺตสฺส ลีนภาโว เวทิตพฺโพฯ วิกฺเขโปติ ‘‘วิกฺขิปติ น กิลิสฺสตี’’ติ ทฺวีสุ ฐาเนสุ วุตฺตวิกฺเขปวเสน จิตฺตสฺส อุทฺธตภาโว เวทิตพฺโพติฯ

ยุคนทฺธกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สจฺจกถา