อรหตฺตผลวเสน นิสฺสรณานิ วุตฺตาเนว โหนฺติ ฯ เหฏฺฐิมํ เหฏฺฐิมํ ปน ผลสมาปตฺติํ อุปริมา อุปริมา น สมาปชฺชนฺติเยวาติ เหฏฺฐา ตีณิปิ ผลานิ น ลพฺภนฺติเยวฯ ฌานสมาปตฺติวิปสฺสนาเนกฺขมฺมาทีนิ จ กิริยาวเสน ลพฺภนฺติฯ ปญฺจปิ เจตานิ อินฺทฺริยานิ ปุพฺพเมว ปฏิปกฺขานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา ปฏิปกฺขโต นิสฺสฏาเนว โหนฺตีติฯ

ทุติยสุตฺตนฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยสุตฺตนฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[194] ปุน อญฺญํ สุตฺตนฺตํ นิกฺขิปิตฺวา อินฺทฺริยวิธานํ นิทฺทิสิตุกาโม ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ โสตาปตฺติยงฺเคสูติ เอตฺถ โสโต อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, โสตสฺส อาปตฺติ ภุสํ ปาปุณนํ โสตาปตฺติ, โสตาปตฺติยา องฺคานิ สมฺภารานิ โสตาปตฺติองฺคานิฯ โสตาปนฺนตาย ปุพฺพภาคปฏิลาภองฺคานิฯ สปฺปุริสสํเสโว โสตาปตฺติองฺคํ, สทฺธมฺมสฺสวนํ โสตาปตฺติองฺคํ, โยนิโสมนสิกาโร โสตาปตฺติองฺคํ, ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติ โสตาปตฺติองฺคํ, อิมานิ จตฺตาริ โสตาปตฺติองฺคานิฯ เสสา เหฏฺฐา วุตฺตา เอวฯ อิทญฺจ อิเมสํ อินฺทฺริยานํ สกวิสเย เชฏฺฐกภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ

ยถา หิ จตฺตาโร เสฏฺฐิปุตฺตา ราชาติราชปญฺจเมสุ สหาเยสุ ‘‘นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามา’’ติ วีถิํ โอติณฺเณสุ เอกสฺส เสฏฺฐิปุตฺตสฺส เคหํ คตกาเล อิตเร จตฺตาโร ตุณฺหี นิสีทนฺติ, เคหสามิโกว ‘‘อิเมสํ ขาทนียํ โภชนียํ เทถ, อิเมสํ คนฺธมาลาลงฺการาทีนิ เทถา’’ติ เคเห วิจาเรติ, ทุติยสฺส ตติยสฺส จตุตฺถสฺส เคหํ คตกาเล อิตเร จตฺตาโร ตุณฺหี นิสีทนฺติ, เคหสามิโกว ‘‘อิเมสํ ขาทนียํ โภชนียํ เทถ, อิเมสํ คนฺธมาลาลงฺการาทีนิ เทถา’’ติ เคเห วิจาเรติ, อถ สพฺพปจฺฉา รญฺโญ เคหํ คตกาเล กิญฺจาปิ ราชา สพฺพตฺถ อิสฺสโรว, อิมสฺมิํ ปน กาเล อตฺตโน เคเหเยว ‘‘อิเมสํ ขาทนียํ โภชนียํ เทถ, อิเมสํ คนฺธมาลาลงฺการาทีนิ เทถา’’ติ วิจาเรติ, เอวเมว สทฺธาปญฺจมเกสุ อินฺทฺริเยสุ เตสุ สหาเยสุ เอกโต วีถิํ โอตรนฺเตสุ วิย เอการมฺมเณ อุปฺปชฺชมาเนสุปิ ยถา ปฐมสฺส เคเห อิตเร จตฺตาโร ตุณฺหี นิสีทนฺติ, เคหสามิโกว วิจาเรติ , เอวํ โสตาปตฺติองฺคานิ ปตฺวา อธิโมกฺขลกฺขณํ สทฺธินฺทฺริยเมว เชฏฺฐกํ โหติ ปุพฺพงฺคมํ, เสสานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติฯ ยถา ทุติยสฺส เคเห อิตเร จตฺตาโร ตุณฺหี นิสีทนฺติ, เคหสามิโกว วิจาเรติ, เอวํ สมฺมปฺปธานานิ ปตฺวา ปคฺคหณลกฺขณํ วีริยินฺทฺริยเมว เชฏฺฐกํ โหติ ปุพฺพงฺคมํ, เสสานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติฯ ยถา ตติยสฺส เคเห อิตเร จตฺตาโร ตุณฺหี นิสีทนฺติ, เคหสามิโกว วิจาเรติ, เอวํ สติปฏฺฐานานิ ปตฺวา อุปฏฺฐานลกฺขณํ สตินฺทฺริยเมว เชฏฺฐกํ โหติ ปุพฺพงฺคมํ, เสสานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติฯ ยถา จตุตฺถสฺส เคเห อิตเร จตฺตาโร ตุณฺหี นิสีทนฺติ, เคหสามิโกว วิจาเรติ, เอวํ ฌานานิ ปตฺวา อวิกฺเขปลกฺขณํ สมาธินฺทฺริยเมว เชฏฺฐกํ โหติ ปุพฺพงฺคมํ, เสสานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติฯ สพฺพปจฺฉา รญฺโญ เคหํ คตกาเล ปน ยถา อิตเร จตฺตาโร ตุณฺหี นิสีทนฺติ, ราชาว วิจาเรติ, เอวํ อริยสจฺจานิ ปตฺวา ปชานนลกฺขณํ ปญฺญินฺทฺริยเมว เชฏฺฐกํ โหติ ปุพฺพงฺคมํ, เสสานิ ตทนฺวยานิ โหนฺตีติฯ

ก. ปเภทคณนนิทฺเทสวณฺณนา

[195] สุตฺตนฺตสฺส ปเภทคณนาปุจฺฉาปุพฺพงฺคเมว ปเภทคณนนิทฺเทเส สปฺปุริสสํเสเวติ โสภนานํ ปุริสานํ สมฺมา เสวเนฯ อธิโมกฺขาธิปเตยฺยฏฺเฐนาติ อธิโมกฺขสงฺขาเตน เสสินฺทฺริเยสุ อธิปติภาวฏฺเฐน, เสสินฺทฺริยานํ ปุพฺพงฺคมฏฺเฐนาติ อตฺโถฯ สทฺธมฺมสวเนติ สตํ ธมฺโม, โสภโน วา ธมฺโมติ สทฺธมฺโมฯ ตสฺส สทฺธมฺมสฺส สวเนฯ โยนิโสมนสิกาเรติ อุปาเยน มนสิกาเรฯ ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติยาติ เอตฺถ นว โลกุตฺตรธมฺเม อนุคโต ธมฺโม ธมฺมานุธมฺโม, สีลสมาธิปญฺญาสงฺขาตสฺส ธมฺมานุธมฺมสฺส ปฏิปตฺติ ปฏิปชฺชนํ ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติฯ สมฺมปฺปธานาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

ข. จริยาวารวณฺณนา

[196] จริยาวาเรปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เกวลํ ปฐมวาโร อินฺทฺริยานํ อุปฺปาทนกาลวเสน วุตฺโต, จริยาวาโร อุปฺปนฺนานํ อาเสวนกาลวเสน จ ปาริปูริกาลวเสน จ วุตฺโตฯ จริยา ปกติ อุสฺสนฺนตาติ หิ อตฺถโต เอกํฯ