‘‘ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา’’ติวจเนเนว อนุโลมญาณมคฺคญาณานิปิ คหิตานิ โหนฺติ ฯ สงฺขารุเปกฺขาญาณอนุโลมญาณานิปิ หิ นิพฺพิทาย สิขาปฺปตฺตตฺตา นิพฺพิทาชนนพฺยาปารปฺปหาเนน นิพฺพิทาปฏิปฺปสฺสทฺธิญาณานิ นาม โหนฺติฯ มคฺคญาณํ ปน นิพฺพิทาปฏิปฺปสฺสทฺธนฺเต อุปฺปชฺชนโต นิพฺพิทาปฏิปฺปสฺสทฺธิญาณํ นาม โหตีติ อติวิย ยุชฺชตีติฯ นิพฺพิทานุโลมญาเณสุ วิย อาทิภูตํ มุญฺจิตุกมฺยตาญาณํ อคฺคเหตฺวา ‘‘ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา’’ติ อนฺเต ญาณทฺวยคฺคหณํ มคฺคญาณสงฺคหณตฺถํฯ มุญฺจิตุกมฺยตาติ หิ วุตฺเต อนุโลมญาณํ สงฺคยฺหติ, น มคฺคญาณํฯ มคฺคญาณญฺหิ มุญฺจิตุกมฺยตา นาม น โหติ, กิจฺจสิทฺธิยํ สนฺติฏฺฐนโต ปน สนฺติฏฺฐนา นาม โหติฯ อฏฺฐกถายมฺปิ จ ‘‘ผุสนาติ อปฺปนา’’ติ วุตฺตํฯ อิทญฺจ มคฺคญาณํ นิพฺพาเน อปฺปนาติ กตฺวา สนฺติฏฺฐนา นาม โหตีติ ‘‘สนฺติฏฺฐนา’’ติวจเนน มคฺคญาณมฺปิ สงฺคยฺหติฯ นิพฺพิทานุโลมญาณานิปิ อตฺถโต นิพฺพิทาญาณาเนว โหนฺตีติ ตานิปิ นิพฺพิทาญาเณหิ สงฺคเหตฺวา นิพฺพิทาปฏิปฺปสฺสทฺธิญาณานีติ นิพฺพิทาคหณเมว กตํ, น นิพฺพิทานุโลมคฺคหณํฯ ตีสุปิ เจเตสุ ญาณฏฺฐกนิทฺเทเสสุ จตุตฺถสฺส ธมฺมานุปสฺสนาจตุกฺกสฺส วเสน วุตฺตานํ จตุนฺนํ วตฺถูนํ เอเกกสฺมิํ อสฺสาสวเสน เอกํ, ปสฺสาสวเสน เอกนฺติ ทฺเว ทฺเว ญาณานีติ จตูสุ วตฺถูสุ อฏฺฐ ญาณานิ โหนฺติฯ

วิมุตฺติสุขญาณนิทฺเทเส ปหีนตฺตาติ ปหานํ ทสฺเสตฺวา ตสฺส ปหานสฺส สมุจฺเฉทปฺปหานตฺตํ ทสฺเสนฺโต สมุจฺฉินฺนตฺตาติ อาหฯ วิมุตฺติสุเข ญาณนฺติ ผลวิมุตฺติสุขสมฺปยุตฺตญาณญฺจ ผลวิมุตฺติสุขารมฺมณปจฺจเวกฺขณญาณญฺจฯ อนุสยวตฺถุสฺส กิเลสสฺส ปหาเนน ปริยุฏฺฐานทุจฺจริตวตฺถุปฺปหานํ โหตีติ ทสฺสนตฺถํ ปุน อนุสยานํ ปหานํ วุตฺตํฯ เอกวีสติผลญาณํ สนฺธาย ปหีนกิเลสคณนายปิ ญาณคณนา กตา โหติ, ปจฺจเวกฺขณญาณญฺจ สนฺธาย ปหีนกิเลสปจฺจเวกฺขณคณนาย ผลปจฺจเวกฺขณญาณคณนา กตา โหตีติฯ

ญาณราสิฉกฺกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สทฺธมฺมปฺปกาสินิยา ปฏิสมฺภิทามคฺคฏฺฐกถาย

อานาปานสฺสติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อินฺทฺริยกถา

1. ปฐมสุตฺตนฺตนิทฺเทสวณฺณนา