ปภาเสตีติ อตฺตโน ญาณสฺส ปากฏํ กโรตีติ อตฺโถ ฯ อภิสมฺพุทฺธตฺตาติ สาวกปารมิญาเณนปิ ปฏิวิทฺธภาเวนฯ โอภาเสตีติ กามาวจรภูตํ โลกํฯ ภาเสตีติ รูปาวจรภูตํ โลกํฯ ปภาเสตีติ อรูปาวจรภูตํ โลกํฯ

อริยญาณนฺติ อรหตฺตมคฺคญาณํฯ มหิกา มุตฺโตติ มหิกาย มุตฺโตฯ มหิกาติ นีหาโร วุจฺจติฯ มหิยา มุตฺโตติปิ ปาโฐฯ ธูมรชา มุตฺโตติ ธูมโต จ รชโต จ มุตฺโตฯ ราหุคหณา วิปฺปมุตฺโตติ ราหุโน จนฺทสฺส อาสนฺนุปกฺกิเลสตฺตา ทฺวีหิ อุปสคฺเคหิ วิเสเสตฺวา วุตฺตํฯ ภาสเต อิติ สโอภาสฏฺเฐนฯ ตปเต อิติ สเตชฏฺเฐนฯ วิโรจเต อิติ รุจิรฏฺเฐนฯ เอวเมวนฺติ เอวํ เอวํฯ ยสฺมา ปน จนฺโทปิ สยํ ภาสนฺโต ตปนฺโต วิโรจนฺโต อิมํ โอกาสโลกํ โอภาเสติ, ภิกฺขุ จ ปญฺญาย ภาสนฺโต ตปนฺโต วิโรจนฺโต อิมํ ขนฺธาทิโลกํ ปญฺญาย โอภาเสติ, ตสฺมา อุภยตฺราปิ ‘‘ภาเสตี’’ติ อวตฺวา ‘‘ภาสเต’’ อิจฺเจว วุตฺตํฯ เอวญฺหิ วุตฺเต เหตุอตฺโถปิ วุตฺโต โหติฯ อติวิสทตราภสูริโยปมํ อคฺคเหตฺวา กสฺมา จนฺโทปมา คหิตาติ เจ? สพฺพกิเลสปริฬาหวูปสเมน สนฺตสฺส ภิกฺขุโน สนฺตคุณยุตฺตจนฺโทปมา อนุจฺฉวิกาติ คหิตาติ เวทิตพฺพํฯ เอวํ อานาปานสฺสติภาวนาสิทฺธิสาธกํ โยคาวจรํ ถุนิตฺวา อิมานิ เตรส โวทาเน ญาณานีติ ตานิ ญาณานิ นิคเมตฺวา ทสฺเสตีติฯ

โวทานญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สโตการิญาณนิทฺเทสวณฺณนา

[163] สโตการิญาณนิทฺเทเส มาติกายํ อิธ ภิกฺขูติ อิมสฺมิํ สาสเน ภิกฺขุฯ อยญฺหิ เอตฺถ อิธ-สทฺโท สพฺพปฺปการอานาปานสฺสติสมาธินิพฺพตฺตกสฺส ปุคฺคลสฺส สนฺนิสฺสยภูตสาสนปริทีปโน, อญฺญสาสนสฺส ตถาภาวปฏิเสธโน จฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘‘อิเธว, ภิกฺขเว, สมโณ…เป.… สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณภิ อญฺเญหี’’ติ (ม. นิ. 1.139; อ. นิ. 4.241)ฯ

อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วาติ อิทมสฺส อานาปานสฺสติสมาธิ ภาวนานุรูปเสนาสนปริคฺคหปริทีปนํฯ