อานาปานสฺสติยา ยุตฺโต สมาธิ, อานาปานสฺสติยํ วา สมาธิ อานาปานสฺสติสมาธิฯ ภาวยโตติ นิพฺเพธภาคิยํ ภาเวนฺตสฺสฯ สมธิกานีติ สห อธิเกน วตฺตนฺตีติ สมธิกานิ, สาติเรกานีติ อตฺโถฯ ม-กาโร ปเนตฺถ ปทสนฺธิกโรฯ เกจิ ปน ‘‘สํอธิกานี’’ติ วทนฺติฯ เอวํ สติ ทฺเว ญาณสตานิเยว อธิกานีติ อาปชฺชติ, ตํ น ยุชฺชติฯ อิมานิ หิ วีสติอธิกานิ ทฺเว ญาณสตานิ โหนฺตีติฯ

ปริปนฺเถ ญาณานีติ ปริปนฺถํ อารมฺมณํ กตฺวา ปวตฺตญาณานิฯ ตถา อุปกาเร อุปกฺกิเลเส ญาณานิฯ โวทาเน ญาณานีติ โวทายติ, เตน จิตฺตํ ปริสุทฺธํ โหตีติ โวทานํฯ กิํ ตํ? ญาณํฯ ‘‘โวทานญาณานี’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘สุตมเย ญาณ’’นฺติอาทีสุ (ปฏิ. ม. มาติกา 1.1; ปฏิ. ม. 1.1) วิย ‘‘โวทาเน ญาณานี’’ติ วุตฺตํฯ สโต สมฺปชาโน หุตฺวา กโรตีติ สโตการี, ตสฺส สโตการิสฺส ญาณานิฯ นิพฺพิทาญาณานีติ นิพฺพิทาภูตานิ ญาณานิฯ นิพฺพิทานุโลมญาณานีติ นิพฺพิทาย อนุกูลานิ ญาณานิฯ นิพฺพิทานุโลมิญาณานีติปิ ปาโฐ, นิพฺพิทานุโลโม เอเตสํ อตฺถีติ นิพฺพิทานุโลมีติ อตฺโถฯ นิพฺพิทาปฏิปฺปสฺสทฺธิญาณานีติ นิพฺพิทาย ปฏิปฺปสฺสทฺธิยํ ญาณานิฯ วิมุตฺติสุเข ญาณานีติ วิมุตฺติสุเขน สมฺปยุตฺตานิ ญาณานิฯ

กตมานิ อฏฺฐาติอาทีหิ ปริปนฺถอุปการานํ ปฏิปกฺขวิปกฺขยุคลตฺตา เตสุ ญาณานิ สเหว นิทฺทิฏฺฐานิฯ กามจฺฉนฺทเนกฺขมฺมาทีนิ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถานิฯ อุปการนฺติ จ ลิงฺควิปลฺลาสวเสน นปุํสกวจนํ กตํฯ สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมาติ วุตฺตาวเสสา เย เกจิ อกุสลา ธมฺมาฯ ตถา สพฺเพปิ นิพฺเพธภาคิยา กุสลา ธมฺมาฯ ‘‘ปริปนฺโถ อุปการ’’นฺติ จ ตํ ตเทว อเปกฺขิตฺวา เอกวจนํ กตํฯ เอตฺถ จ ปริปนฺเถ ญาณานิ จ อุปกาเร ญาณานิ จ ปุจฺฉิตฺวา เตสํ อารมฺมณาเนว วิสฺสชฺชิตฺวา เตเหว ตานิ วิสฺสชฺชิตานิ โหนฺตีติ ตทารมฺมณานิ ญาณานิ นิคเมตฺวา ทสฺเสสิฯ อุปกฺกิเลเส ญาณาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

คณนวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. โสฬสญาณนิทฺเทสวณฺณนา