[143] ยสฺมา สญฺโญชนิกา ทิฏฺฐิ สพฺพทิฏฺฐิสาธารณา, ตสฺมา ตสฺสา สพฺพทิฏฺฐิสญฺโญชนตฺตา สพฺพทิฏฺฐิสาธารโณ อตฺโถ นิทฺทิฏฺโฐฯ โส เหฏฺฐา วุตฺตทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานาเนวฯ

[144] มานวินิพนฺธทิฏฺฐีสุ จกฺขุ อหนฺติ อภินิเวสปรามาโสติ มานปุพฺพโก อภินิเวสปรามาโสฯ น หิ ทิฏฺฐิ มานสมฺปยุตฺตา โหติฯ เตเนว จ มานวินิพนฺธาติ วุตฺตํ, มานปฏิพนฺธา มานมูลกาติ อตฺโถฯ

[145] จกฺขุ มมนฺติ อภินิเวสปรามาโสติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ ปน ‘‘มมา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘มม’’นฺติ อนุนาสิกาคโม เวทิตพฺโพฯ ‘‘อห’’นฺติ มานวินิพนฺธาย รูปาทีนิปิ อชฺฌตฺติกาเนวฯ น หิ กสิณรูปํ วินา พาหิรานิ ‘‘อห’’นฺติ คณฺหาติฯ ‘‘มม’’นฺติ มานวินิพนฺธาย ปน พาหิรานิปิ ลพฺภนฺติฯ พาหิรานิปิ หิ ‘‘มม’’นฺติ คณฺหาติฯ ยสฺมา ปน ทุกฺขา เวทนา อนิฏฺฐตฺตา มานวตฺถุ น โหติ, ตสฺมา ฉ เวทนา ตาสํ มูลปจฺจยา ฉ ผสฺสา จ น คหิตาฯ สญฺญาทโย ปน อิธ ปจฺฉินฺนตฺตา น คหิตาติ เวทิตพฺพาฯ

สํโยชนิกาทิทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา

[146] อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิ อตฺตานุทิฏฺฐิเยวฯ อตฺตาติ วาเทน ปฏิสํยุตฺตตฺตา ปุน เอวํ วุตฺตาฯ

อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14. โลกวาทปฏิสํยุตฺตทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา

[147] อตฺตา จ โลโก จาติ โส เอว อตฺตา จ อาโลกนฏฺเฐน โลโก จาติ อตฺโถฯ สสฺสโตติ สสฺสตวาทานํ ทิฏฺฐิฯ อสสฺสโตติ อุจฺเฉทวาทานํฯ สสฺสโต จ อสสฺสโต จาติ เอกจฺจสสฺสติกานํฯ เนว สสฺสโต นาสสฺสโตติ อมราวิกฺเขปิกานํฯ อนฺตวาติ ปริตฺตกสิณลาภีนํ ตกฺกิกานญฺจ นิคณฺฐาชีวิกานญฺจฯ อถ วา อุจฺเฉทวาทิโน ‘‘สตฺโต ชาติยา ปุพฺพนฺตวา, มรเณน อปรนฺตวา’’ติ วทนฺติฯ อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา ‘‘สตฺโต ชาติยา ปุพฺพนฺตวา’’ติ วทนฺติฯ อนนฺตวาติ อปฺปมาณกสิณลาภีนํฯ สสฺสตวาทิโน ปน ‘‘ปุพฺพนฺตาปรนฺตา นตฺถิ, เตน อนนฺตวา’’ติ วทนฺติฯ อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา ‘‘อปรนฺเตน อนนฺตวา’’ติ วทนฺติฯ

อนฺตวา จ อนนฺตวา จาติ อุทฺธมโธ อวฑฺฒิตฺวา ติริยํ วฑฺฒิตกสิณานํฯ เนว อนฺตวา น อนนฺตวาติ อมราวิกฺเขปิกานํฯ

โลกวาทปฏิสํยุตฺตทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

15-16. ภววิภวทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา

[148] ภววิภวทิฏฺฐีนํ ยถาวุตฺตทิฏฺฐิโต วิสุํ อภินิเวสาภาวโต วิสุํ นิทฺเทสํ อกตฺวา ยถาวุตฺตทิฏฺฐีนํเยว วเสน ‘‘โอลียนํ อติธาวน’’นฺติ เอเกกํ อาการํ นิทฺทิสิตุํ ปุจฺฉํ อกตฺวา จ โอลียนาภินิเวโส ภวทิฏฺฐิ, อติธาวนาภินิเวโส วิภวทิฏฺฐีติ อาหฯ ตตฺถ ‘‘ภวนิโรธาย ธมฺเม เทสิยมาเน จิตฺตํ น ปกฺขนฺทตี’’ติ (อิติวุ. 49) วุตฺตโอลียนาภินิเวโส, สสฺสตสญฺญาย นิพฺพานโต สงฺโกจนาภินิเวโสติ อตฺโถฯ ‘‘ภเวเนว โข ปเนเก อฏฺฏียมานา หรายมานา ชิคุจฺฉมานา วิภวํ อภินนฺทนฺตี’’ติ วุตฺตอติธาวนาภินิเวโส, อุจฺเฉทสญฺญาย นิโรธคามินิปฏิปทาติกฺกมนาภินิเวโสติ อตฺโถฯ

อิทานิ ตาว ภววิภวทิฏฺฐิโย สพฺพทิฏฺฐีสุ โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ อสฺสาททิฏฺฐิยาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ยสฺมา อสฺสาททิฏฺฐิกา สสฺสตํ วา อุจฺเฉทํ วา นิสฺสาย ‘‘นตฺถิ กาเมสุ โทโส’’ติ คณฺหนฺติ, ตสฺมา ปญฺจติํสาการาปิ อสฺสาททิฏฺฐิโย สิยา ภวทิฏฺฐิโย, สิยา วิภวทิฏฺฐิโยติ วุตฺตาฯ ตตฺถ ยสฺมา เอเกกาปิ ทิฏฺฐิโย สสฺสตคฺคาหวเสน ภวทิฏฺฐิโย ภเวยฺยุํ, อุจฺเฉทคฺคาหวเสน วิภวทิฏฺฐิโย ภเวยฺยุนฺติ อตฺโถฯ อตฺตานุทิฏฺฐิยา รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสตีติ ปญฺจสุ รูปาทิโต อตฺตโน อนญฺญตฺตา เตสุ อุจฺฉินฺเนสุ อตฺตา อุจฺฉินฺโนติ คหณโต ปญฺจ วิภวทิฏฺฐิโยติ วุตฺตํฯ เสเสสุ ปญฺจทสสุ ฐาเนสุ รูปาทิโต อตฺตโน อญฺญตฺตา เตสุ อุจฺฉินฺเนสุปิ ‘‘อตฺตา สสฺสโตติ คหณโต ปนฺนรส ภวทิฏฺฐิโยติ วุตฺตํฯ

มิจฺฉาทิฏฺฐิยา ‘‘สพฺพาว ตา วิภวทิฏฺฐิโย’’ติ อุจฺเฉทวเสน ปวตฺตตฺตา อนฺตวานนฺตวาทิฏฺฐีสุ ปริตฺตารมฺมณอปฺปมาณารมฺมณฌานลาภิโน ทิพฺพจกฺขุนา รูปธาตุยา จวิตฺวา สตฺเต อญฺญตฺถ อุปปนฺเน ปสฺสิตฺวา ภวทิฏฺฐิํ อปสฺสิตฺวา วิภวทิฏฺฐิํ คณฺหนฺติฯ