[141] ปุพฺพนฺตาปรนฺตานุทิฏฺฐีสุ สสฺสตํ วทนฺตีติ สสฺสตวาทาฯ อถ วา วทนฺติ เอเตนาติ วาโท, ทิฏฺฐิคตสฺเสตํ อธิวจนํฯ สสฺสตนฺติ วาโทปิ สสฺสตโยเคน สสฺสโต, สสฺสโต วาโท เอเตสนฺติ สสฺสตวาทาฯ ตถา เอกจฺจํ สสฺสตนฺติ วาโท เอกจฺจสสฺสโต, โส เอเตสํ อตฺถีติ เอกจฺจสสฺสติกาฯ ตถา อนฺตวา, อนนฺตวา, อนฺตวา จ อนนฺตวา จ, เนวนฺตวา นานนฺตวาติ ปวตฺโต วาโท อนฺตานนฺโต, โส เอเตสํ อตฺถีติ อนฺตานนฺติกาฯ น มรตีติ อมราฯ กา สา? ‘‘เอวมฺปิ เม โน’’ติอาทินา (ที. นิ. 1.62-63) นเยน ปริยนฺตรหิตสฺส ทิฏฺฐิคติกสฺส ทิฏฺฐิ เจว วาจา จฯ วิวิโธ เขโป วิกฺเขโป, อมราย ทิฏฺฐิยา, วาจาย วา วิกฺเขโป อมราวิกฺเขโป, โส เอเตสํ อตฺถีติ อมราวิกฺเขปิกาฯ อปโร นโย – อมรา นาม มจฺฉชาติ , สา อุมฺมุชฺชนนิมุชฺชนาทิวเสน อุทเก สนฺธาวมานา คเหตุํ น สกฺกา โหติ, เอวเมวํ อยมฺปิ วาโท อิโต จิโต จ สนฺธาวติ, คาหํ น อุปคจฺฉตีติ อมราวิกฺเขโปติ วุจฺจติ, โส เอเตสํ อตฺถีติ อมราวิกฺเขปิกาฯ อธิจฺจสมุปฺปนฺโนติ อการณสมุปฺปนฺโน อตฺตา จ โลโก จาติ ทสฺสนํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ, ตํ เอเตสํ อตฺถีติ อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกาฯ

ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อปรนฺตานุทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา

[142] สญฺญิํ วทนฺตีติ สญฺญีวาทาฯ อสญฺญิํ วทนฺตีติ อสญฺญีวาทาฯ เนวสญฺญีนาสญฺญิํ วทนฺตีติ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทาฯ อถ วา สญฺญีติ ปวตฺโต วาโท สญฺญีวาโท, โส เยสํ อตฺถีติ เต สญฺญีวาทา, ตถา อสญฺญีวาทา, เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทา จฯ อุจฺเฉทํ วทนฺตีติ อุจฺเฉทวาทาฯ ทิฏฺฐธมฺโมติ ปจฺจกฺขธมฺโม, ตตฺถ ตตฺถ ปฏิลทฺธอตฺตภาวสฺเสตํ อธิวจนํฯ ทิฏฺฐธมฺเม นิพฺพานํ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ, อิมสฺมิํเยว อตฺตภาเว ทุกฺขวูปสโมติ อตฺโถ, ตํ วทนฺตีติ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทาฯ อิมสฺมิํ ปนตฺเถ วิตฺถาริยมาเน สาฏฺฐกถํ สกลํ พฺรหฺมชาลสุตฺตํ วตฺตพฺพํ โหติฯ เอวญฺจ สติ อติปปญฺโจ โหตีติ น วิตฺถาริโตฯ ตทตฺถิเกหิ ตํ อเปกฺขิตฺวา คเหตพฺโพฯ

อปรนฺตานุทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10-12. สญฺโญชนิกาทิทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา

[143] ยสฺมา สญฺโญชนิกา ทิฏฺฐิ สพฺพทิฏฺฐิสาธารณา, ตสฺมา ตสฺสา สพฺพทิฏฺฐิสญฺโญชนตฺตา สพฺพทิฏฺฐิสาธารโณ อตฺโถ นิทฺทิฏฺโฐฯ โส เหฏฺฐา วุตฺตทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานาเนวฯ

[144] มานวินิพนฺธทิฏฺฐีสุ จกฺขุ อหนฺติ อภินิเวสปรามาโสติ มานปุพฺพโก อภินิเวสปรามาโสฯ น หิ ทิฏฺฐิ มานสมฺปยุตฺตา โหติฯ เตเนว จ มานวินิพนฺธาติ วุตฺตํ, มานปฏิพนฺธา มานมูลกาติ อตฺโถฯ

[145] จกฺขุ มมนฺติ อภินิเวสปรามาโสติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ ปน ‘‘มมา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘มม’’นฺติ อนุนาสิกาคโม เวทิตพฺโพฯ ‘‘อห’’นฺติ มานวินิพนฺธาย รูปาทีนิปิ อชฺฌตฺติกาเนวฯ น หิ กสิณรูปํ วินา พาหิรานิ ‘‘อห’’นฺติ คณฺหาติฯ ‘‘มม’’นฺติ มานวินิพนฺธาย ปน พาหิรานิปิ ลพฺภนฺติฯ พาหิรานิปิ หิ ‘‘มม’’นฺติ คณฺหาติฯ ยสฺมา ปน ทุกฺขา เวทนา อนิฏฺฐตฺตา มานวตฺถุ น โหติ, ตสฺมา ฉ เวทนา ตาสํ มูลปจฺจยา ฉ ผสฺสา จ น คหิตาฯ สญฺญาทโย ปน อิธ ปจฺฉินฺนตฺตา น คหิตาติ เวทิตพฺพาฯ

สํโยชนิกาทิทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา

[146] อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิ อตฺตานุทิฏฺฐิเยวฯ อตฺตาติ วาเทน ปฏิสํยุตฺตตฺตา ปุน เอวํ วุตฺตาฯ

อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14. โลกวาทปฏิสํยุตฺตทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา

[147] อตฺตา จ โลโก จาติ โส เอว อตฺตา จ อาโลกนฏฺเฐน โลโก จาติ อตฺโถฯ สสฺสโตติ สสฺสตวาทานํ ทิฏฺฐิฯ อสสฺสโตติ อุจฺเฉทวาทานํฯ สสฺสโต จ อสสฺสโต จาติ เอกจฺจสสฺสติกานํฯ เนว สสฺสโต นาสสฺสโตติ อมราวิกฺเขปิกานํฯ อนฺตวาติ ปริตฺตกสิณลาภีนํ ตกฺกิกานญฺจ นิคณฺฐาชีวิกานญฺจฯ อถ วา อุจฺเฉทวาทิโน ‘‘สตฺโต ชาติยา ปุพฺพนฺตวา, มรเณน อปรนฺตวา’’ติ วทนฺติฯ อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา ‘‘สตฺโต ชาติยา ปุพฺพนฺตวา’’ติ วทนฺติฯ อนนฺตวาติ อปฺปมาณกสิณลาภีนํฯ สสฺสตวาทิโน ปน ‘‘ปุพฺพนฺตาปรนฺตา นตฺถิ, เตน อนนฺตวา’’ติ วทนฺติฯ อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา ‘‘อปรนฺเตน อนนฺตวา’’ติ วทนฺติฯ