อิธ ปาฬิยํ ปน นตฺถิ ทินฺนนฺติ วตฺถูติ นตฺถิ ทินฺนนฺติ วุจฺจมานํ ทานํ, ตสฺสา ทิฏฺฐิยา วตฺถูติ อตฺโถ ฯ เอวํวาโท มิจฺฉาติ เอวํ นตฺถิ ทินฺนนฺติ วาโท วจนํ มิจฺฉา วิปรีโตติ อตฺโถฯ

มิจฺฉาทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. สกฺกายทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา

[137] สกฺกายทิฏฺฐิ ปน อตฺตานุทิฏฺฐิเยว, อญฺญตฺถ อาคตปริยายวจนทสฺสนตฺถํ วุตฺตาติ เวทิตพฺพาฯ

สกฺกายทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สสฺสตทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา

[138] สกฺกายวตฺถุกาย สสฺสตทิฏฺฐิยาติ กมฺมธารยสมาโสฯ รูปวนฺตํ วา อตฺตานนฺติอาทีนํ ปนฺนรสนฺนํ วจนานํ อนฺเต สมนุปสฺสตีติ สมฺพนฺโธ กาตพฺโพ, ปาโฐ วาฯ อญฺญถา หิ น ฆฏียตีติฯ เอวํ ‘‘รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ สมนุปสฺสตี’’ติ เอกเมว ทสฺเสตฺวา เสสา จุทฺทส สํขิตฺตาฯ

สสฺสตทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อุจฺเฉททิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา

[139] สกฺกายวตฺถุกาย อุจฺเฉททิฏฺฐิยา เอวํ ‘‘รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี’’ติ เอกเมว ทสฺเสตฺวา เสสา จตสฺโส สํขิตฺตาฯ

อุจฺเฉททิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อนฺตคฺคาหิกาทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา

[140] อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา ปฐมวาเร อาการปุจฺฉาฯ ทุติเย อาการคหณํฯ ตติเย อาการวิสฺสชฺชนํฯ ตตฺถ โลโกติ อตฺตาฯ โส อนฺโตติ อญฺญมญฺญปฏิปกฺเขสุ สสฺสตุจฺเฉทนฺเตสุ สสฺสตคฺคาเห สสฺสตนฺโต, อสสฺสตคฺคาเห อุจฺเฉทนฺโตฯ ปริตฺตํ โอกาสนฺติ สุปฺปมตฺตํ วา สราวมตฺตํ วา ขุทฺทกํ ฐานํฯ นีลกโต ผรตีติ นีลนฺติ อารมฺมณํ กโรติฯ อยํ โลโกติ อตฺตานํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปริวฏุโมติ สมนฺตโต ปริจฺเฉทวาฯ อนฺตสญฺญีติ อนฺตวาติสญฺญีฯ อนฺโต อสฺส อตฺถีติ อนฺโตติ คเหตพฺพํฯ ยํ ผรตีติ ยํ กสิณรูปํ ผรติฯ ตํ วตฺถุ เจว โลโก จาติ ตํ กสิณรูปํ อารมฺมณญฺเจว อาโลกิยฏฺเฐน โลโก จฯ เยน ผรตีติ เยน จิตฺเตน ผรติฯ โส อตฺตา เจว โลโก จาติ อตฺตานมเปกฺขิตฺวา ปุลฺลิงฺคํ กตํ, ตํ จิตฺตํ อตฺตา เจว อาโลกนฏฺเฐน โลโก จาติ วุตฺตํ โหติฯ อนฺตวาติ อนฺโตฯ

โอกาสกโต ผรตีติ อาโลกกสิณวเสน เตโชกสิณวเสน โอทาตกสิณวเสน วา โอภาโสติ ผรติฯ นีลาทีนํ ปญฺจนฺนํ ปภสฺสรกสิณานํเยว คหิตตฺตา ปถวีอาโปวาโยกสิณวเสน อตฺตาภินิเวโส น โหตีติ คเหตพฺพํฯ

วิปุลํ โอกาสนฺติ ขลมณฺฑลมตฺตาทิวเสน มหนฺตํ ฐานํฯ อนนฺตวาติ วุทฺธอนนฺตวาฯ อปริยนฺโตติ วุทฺธอปริยนฺโตฯ อนนฺตสญฺญีติ อนนฺโตติสญฺญีฯ ตํ ชีวนฺติ โส ชีโวฯ ลิงฺควิปลฺลาโส กโตฯ ชีโวติ จ อตฺตา เอวฯ รูปาทีนิ ปญฺจปิ ปริวฏุมฏฺเฐน สรีรํฯ ชีวํ น สรีรนฺติ อตฺตสงฺขาโต ชีโว รูปสงฺขาตํ สรีรํ น โหติฯ เอส นโย เวทนาทีสุฯ ตถาคโตติ สตฺโตฯ อรหนฺติ เอเกฯ ปรํ มรณาติ มรณโต อุทฺธํ, ปรโลเกติ อตฺโถฯ รูปํ อิเธว มรณธมฺมนฺติ อตฺตโน ปากฏกฺขนฺธสีเสน ปญฺจกฺขนฺธคฺคหณํ, ตํ อิมสฺมิํเยว โลเก นสฺสนปกติกนฺติ อตฺโถฯ เสสกฺขนฺเธสุปิ เอเสว นโยฯ กายสฺส เภทาติ ขนฺธปญฺจกสงฺขาตสฺส กายสฺส เภทโต ปรํฯ อิมินา วจเนน ‘‘ปรํ มรณา’’ติ เอตสฺส อุทฺเทสสฺส อตฺโถ วุตฺโตฯ โหติปีติอาทีสุ โหตีติ มูลปทํฯ จตูสุปิ อปิ-สทฺโท สมุจฺจยตฺโถฯ ติฏฺฐตีติ สสฺสตตฺตา ติฏฺฐติ, น จวตีติ อตฺโถฯ ‘‘โหตี’’ติ ปทสฺส วา อตฺถวิเสสนตฺถํ ‘‘ติฏฺฐตี’’ติ ปทํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อุปฺปชฺชตีติ อณฺฑชชลาพุชโยนิปเวสวเสน อุปฺปชฺชติ นาม, นิพฺพตฺตตีติ สํเสทชโอปปาติกโยนิปเวสวเสน นิพฺพตฺตติ นามาติ อตฺถโยชนา เวทิตพฺพาฯ อุจฺฉิชฺชตีติ ปพนฺธาภาววเสนฯ วินสฺสตีติ ภงฺควเสนฯ น โหติ ปรํ มรณาติ ปุริมปทานํ อตฺถวิวรณํ, จุติโต อุทฺธํ น วิชฺชตีติ อตฺโถฯ โหติ จ น จ โหตีติ เอกจฺจสสฺสติกานํ ทิฏฺฐิ, เอเกน ปริยาเยน โหติ, เอเกน ปริยาเยน น โหตีติ อตฺโถฯ ชีวภาเวน โหติ, ปุพฺพชีวสฺส อภาเวน น โหตีติ วุตฺตํ โหติฯ เนว โหติ น น โหตีติ อมราวิกฺเขปิกานํ ทิฏฺฐิ, โหตีติ จ เนว โหติ, น โหตีติ จ น โหตีติ อตฺโถฯ อนุวาทภยา มุสาวาทภยา จ มนฺทตฺตา โมมูหตฺตา จ ปุพฺพวุตฺตนยสฺส ปฏิกฺเขปมตฺตํ กโรติฯ อิเมหิ ปญฺญาสาย อากาเรหีติ ยถาวุตฺตานํ ทสนฺนํ ปญฺจกานํ วเสน ปญฺญาสาย อากาเรหีติฯ

อนฺตคฺคาหิกาทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐินิทฺเทสวณฺณนา