เมนู

เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ อิทํ ปน ทุสฺสีลานํ ทุสฺสีลเสวนเมว, สีลวนฺตานํ สีลวนฺตเสวนเมว, ทุปฺปญฺญานํ ทุปฺปญฺญเสวนเมว, ปญฺญวนฺตานํ ปญฺญวนฺตเสวนเมว โก นิยเมตีติ? อชฺฌาสยธาตุ นิยเมตีติฯ

ภพฺพาภพฺพนิทฺเทเส ฉฑฺเฑตพฺเพ ปฐมํ นิทฺทิสิตฺวา คเหตพฺเพ ปจฺฉา นิทฺทิสิตุํ อุทฺเทสสฺส อุปฺปฏิปาฏิยา ปฐมํ อภพฺพา นิทฺทิฏฺฐาฯ อุทฺเทเส ปน ทฺวนฺทสมาเส อจฺจิตสฺส จ มนฺทกฺขรสฺส จ ปทสฺส ปุพฺพนิปาตลกฺขณวเสน ภพฺพสทฺโท ปุพฺพํ ปยุตฺโตฯ กมฺมาวรเณนาติ ปญฺจวิเธน อานนฺตริยกมฺเมนฯ สมนฺนาคตาติ สมงฺคีภูตาฯ กิเลสาวรเณนาติ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิยาฯ อิมานิ ทฺเว สคฺคมคฺคานํ อาวรณโต อาวรณานิฯ ภิกฺขุนีทูสกาทีนิ กมฺมานิปิ กมฺมาวรเณเนว สงฺคหิตานิฯ วิปากาวรเณนาติ อเหตุกปฏิสนฺธิยาฯ ยสฺมา ปน ทุเหตุกานมฺปิ อริยมคฺคปฏิเวโธ นตฺถิ, ตสฺมา ทุเหตุกา ปฏิสนฺธิปิ วิปากาวรณเมวาติ เวทิตพฺพา, อสฺสทฺธาติ พุทฺธาทีสุ สทฺธารหิตาฯ อจฺฉนฺทิกาติ กตฺตุกมฺยตากุสลจฺฉนฺทรหิตาฯ อุตฺตรกุรุกา มนุสฺสา อจฺฉนฺทิกฏฺฐานํ ปวิฏฺฐาฯ ทุปฺปญฺญาติ ภวงฺคปญฺญาย ปริหีนาฯ ภวงฺคปญฺญาย ปน ปริปุณฺณายปิ ยสฺส ภวงฺคํ โลกุตฺตรสฺส ปาทกํ น โหติ, โสปิ ทุปฺปญฺโญเยว นามฯ อภพฺพา นิยามํ โอกฺกมิตุํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตนฺติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตนิยามสงฺขาตํ อริยมคฺคํ โอกฺกมิตุํ อภพฺพาฯ อริยมคฺโค หิ สมฺมา สภาโวติ สมฺมตฺตํ, โสเยว อนนฺตรผลทาเน, สยเมว วา อจลภาวโต นิยาโม, ตํ โอกฺกมิตุํ ปวิสิตุํ อภพฺพาฯ น กมฺมาวรเณนาติอาทีนิ วุตฺตวิปริยาเยเนว เวทิตพฺพานีติฯ

อาสยานุสยญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

70. ยมกปาฏิหีรญาณนิทฺเทสวณฺณนา

[116] ยมกปาฏิหีรญาณนิทฺเทเส อสาธารณํ สาวเกหีติ เสสาสาธารณญาณนิทฺเทเส อญฺญวจเนหิ โอกาสาภาวโต น วุตฺตํ, อิธ ปน อญฺญวจนาภาวโต วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อุปริมกายโตติ นาภิยา อุทฺธํ สรีรโตฯ

อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตตีติ เตโชกสิณารมฺมณํ ปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย ‘‘อุปริมกายโต อคฺคิชาลา วุฏฺฐาตู’’ติ อาวชฺชิตฺวา ปริกมฺมํ กตฺวา อนนฺตรํ อภิญฺญาญาเณน ‘‘อุปริมกายโต อคฺคิชาลา วุฏฺฐาตู’’ติ อธิฏฺฐิเต สห อธิฏฺฐานา อุปริมกายโต อคฺคิชาลา วุฏฺฐาติฯ สา หิ อิธ ราสฏฺเฐน ขนฺโธติ วุตฺตาฯ เหฏฺฐิมกายโตติ นาภิโต เหฏฺฐา สรีรโตฯ อุทกธารา ปวตฺตตีติ อาโปกสิณารมฺมณํ ปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย ‘‘เหฏฺฐิมกายโต อุทกธารา วุฏฺฐาตู’’ติ อาวชฺชิตฺวา ปริกมฺมํ กตฺวา อนนฺตรํ อภิญฺญาญาเณน ‘‘เหฏฺฐิมกายโต อุทกธารา วุฏฺฐาตู’’ติ อธิฏฺฐิเต สห อธิฏฺฐานา เหฏฺฐิมกายโต อุทกธารา วุฏฺฐาติฯ อุภยตฺถาปิ อพฺโพจฺเฉทวเสน ปวตฺตตีติ วุตฺตํฯ อธิฏฺฐานสฺส อาวชฺชนสฺส จ อนฺตเร ทฺเว ภวงฺคจิตฺตานิ วตฺตนฺติฯ ตสฺมาเยว ยุคลา หุตฺวา อคฺคิกฺขนฺธอุทกธารา ปวตฺตนฺติ, อนฺตรํ น ปญฺญายติฯ อญฺเญสํ ปน ภวงฺคปริจฺเฉโท นตฺถิ ปุรตฺถิมกายโตติ อภิมุขปสฺสโตฯ ปจฺฉิมกายโตติ ปิฏฺฐิปสฺสโตฯ ทกฺขิณอกฺขิโต วามอกฺขิโตติอาทิ สมาสปาโฐเยว, น อญฺโญฯ ทกฺขิณนาสิกาโสตโต วามนาสิกาโสตโตติ ปาโฐ สุนฺทโรฯ รสฺสํ กตฺวาปิ ปฐนฺติฯ อํสกูฏโตติ เอตฺถ อพฺภุคฺคตฏฺเฐน กูโฏ วิยาติ กูโฏ, อํโสเยว กูโฏ อํสกูโฏฯ องฺคุลงฺคุเลหีติ องฺคุลีหิ องฺคุลีหิฯ องฺคุลนฺตริกาหีติ องฺคุลีนํ อนฺตริกาหิฯ เอเกกโลมโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, เอเกกโลมโต อุทกธารา ปวตฺตตีติ อุภยตฺถาปิ อาเมฑิตวจเนน สพฺพโลมานํ ปริยาทินฺนตฺตา เอเกกโลมโตว อคฺคิกฺขนฺธอุทกธารา ยุคลา ยุคลา หุตฺวา ปวตฺตนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ โลมกูปโต โลมกูปโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, โลมกูปโต โลมกูปโต อุทกธารา ปวตฺตตีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ เกสุจิ โปตฺถเกสุ ‘‘เอเกกโลมโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติฯ โลมกูปโต โลมกูปโต อุทกธารา ปวตฺตติ, โลมกูปโต โลมกูปโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, เอเกกโลมโต อุทกธารา ปวตฺตตี’’ติ ลิขิตํฯ ตมฺปิ ยุชฺชติเยวฯ ปาฏิหีรสฺส อติสุขุมตฺตทีปนโต ปน ปุริมปาโฐเยว สุนฺทรตโรฯ

อิทานิ ฉนฺนํ วณฺณานนฺติ โก สมฺพนฺโธ? เหฏฺฐา ‘‘อุปริมกายโต’’ติอาทีหิ อเนเกหิ สรีราวยวา วุตฺตาฯ

เตน สรีราวยวสมฺพนฺโธ ปวตฺตตีติ วจนสมฺพนฺเธน จ ยมกปาฏิหีราธิกาเรน จ ฉนฺนํ วณฺณานํ สรีราวยวภูตานํ รสฺมิโย ยมกา หุตฺวา ปวตฺตนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ สามิวจนสมฺพนฺเธน จ อวสฺสํ ‘‘รสฺมิโย’’ติ ปาฐเสโส อิจฺฉิตพฺโพเยวฯ นีลานนฺติ อุมาปุปฺผวณฺณานํฯ ปีตกานนฺติ กณิการปุปฺผวณฺณานํฯ โลหิตกานนฺติ อินฺทโคปกวณฺณานํฯ โอทาตานนฺติ โอสธิตารกวณฺณานํฯ มญฺชิฏฺฐานนฺติ มนฺทรตฺตวณฺณานํฯ ปภสฺสรานนฺติ ปภาสนปกติกานํ ปภสฺสรวณฺณานํฯ ปภสฺสรวณฺเณ วิสุํ อวิชฺชมาเนปิ วุตฺเตสุ ปญฺจสุ วณฺเณสุ เย เย ปภา สมุชฺชลา, เต เต ปภสฺสราฯ ตถา หิ ตถาคตสฺส ยมกปาฏิหีรํ กโรนฺตสฺส ยมกปาฏิหีรญาณพเลเนว เกสมสฺสูนญฺเจว อกฺขีนญฺจ นีลฏฺฐาเนหิ นีลรสฺมิโย นิกฺขมนฺติ, ยาสํ วเสน คคนตลํ อญฺชนจุณฺณสโมกิณฺณํ วิย อุมาปุปฺผนีลุปฺปลทลสญฺฉนฺนํ วิย วีติปตนฺตมณิตาลวณฺฏํ วิย ปสาริตเมจกปฏํ วิย จ โหติฯ ฉวิโต เจว อกฺขีนญฺจ ปีตกฏฺฐาเนหิ ปีตรสฺมิโย นิกฺขมนฺติ, ยาสํ วเสน ทิสาภาคา สุวณฺณรสนิสิญฺจมานา วิย สุวณฺณปฏปสาริตา วิย กุงฺกุมจุณฺณกณิการปุปฺผสมฺปริกิณฺณา วิย จ วิโรจนฺติฯ มํสโลหิเตหิ เจว อกฺขีนญฺจ รตฺตฏฺฐาเนหิ โลหิตรสฺมิโย นิกฺขมนฺติ, ยาสํ วเสน ทิสาภาคา จินปิฏฺฐจุณฺณรญฺชิตา วิย สุปกฺกลาขารสนิสิญฺจมานา วิย รตฺตกมฺพลปริกฺขิตฺตา วิย ชยสุมนปาลิภทฺทกพนฺธุชีวกกุสุมสมฺปริกิณฺณา วิย จ วิโรจนฺติฯ อฏฺฐีหิ เจว ทนฺเตหิ จ อกฺขีนญฺจ เสตฏฺฐาเนหิ โอทาตรสฺมิโย นิกฺขมนฺติ, ยาสํ วเสน ทิสาภาคา รชตกุเฏหิ อาสิญฺจมานขีรธาราสมฺปริกิณฺณา วิย ปสาริตรชตปฏฺฏวิตานา วิย วีติปตนฺตรชตตาลวณฺฏา วิย กุนฺทกุมุทสินฺทุวารสุมนมลฺลิกาทิกุสุมสญฺฉนฺนา วิย จ วิโรจนฺติฯ หตฺถตลปาทตลาทีหิ มนฺทรตฺตฏฺฐาเนหิ มญฺชิฏฺฐรสฺมิโย นิกฺขมนฺติ, ยาสํ วเสน ทิสาภาคา ปวาฬชาลปริกฺขิตฺตา วิย รตฺตกุรวกกุสุมสโมกิณฺณา วิย จ วิโรจนฺติฯ อุณฺณานขาทีหิ ปภสฺสรฏฺฐาเนหิ ปภสฺสรรสฺมิโย นิกฺขมนฺติ, ยาสํ วเสน ทิสาภาคา โอสธิตารกปุญฺชปุณฺณา วิย วิชฺชุปฏลาทิปริปุณฺณา วิย จ วิโรจนฺติฯ

ภควา จงฺกมตีติอาทิ ‘‘ภควโต จ นิมฺมิตานญฺจ นานาอิริยาปถกรณํ ยมกปาฏิหีเรเนว โหตี’’ติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ เตสญฺหิ นิมฺมิตานํ อิริยาปถา ยุคลาว หุตฺวา วตฺตนฺติฯ

ยทิ นิมฺมิตา พหุกา โหนฺติ, ‘‘นิมฺมิโต’’ติอาทิ กสฺมา เอกวจนํ กตนฺติ เจ? นิมฺมิเตสุปิ เอเกกสฺส นานาอิริยาปถภาวทสฺสนตฺถํฯ พหุวจเนน หิ วุตฺเต สพฺเพปิ นิมฺมิตา สกิํ เอเกกอิริยาปถิกา วิย โหนฺติฯ เอกวจเนน ปน วุตฺเต นิมฺมิเตสุ เอเกโก นานาอิริยาปถิโกติ ญายติฯ ตสฺมา เอกวจนนิทฺเทโส กโตฯ จูฬปนฺถกตฺเถโรปิ ตาว นานาอิริยาปถิกภิกฺขูนํ สหสฺสํ มาเปสิ, กิํ ปน ภควา ยมกปาฏิหีเร พหู นิมฺมิเต น กริสฺสติฯ จูฬปนฺถกตฺเถรํ มุญฺจิตฺวา อญฺเญสํ สาวกานํ เอกาวชฺชเนน นานาอิริยปถิกานํ นานารูปานญฺจ นิมฺมานํ น อิชฺฌติฯ อนิยเมตฺวา หิ นิมฺมิตา อิทฺธิมตา สทิสาว โหนฺติฯ ฐานนิสชฺชาทีสุ วา ภาสิตตุณฺหีภาวาทีสุ วา ยํ ยํ อิทฺธิมา กโรติ, ตํ ตเทว กโรนฺติ, วิสทิสกรณํ นานากิริยากรณญฺจ ‘‘เอตฺตกา อีทิสา โหนฺตุ, เอตฺตกา อิมํ นาม กโรนฺตู’’ติ วิสุํ วิสุํ อาวชฺชิตฺวา อธิฏฺฐาเนน อิชฺฌติฯ ตถาคตสฺส ปน เอกาวชฺชนาธิฏฺฐาเนเนว นานปฺปการนิมฺมานํ อิชฺฌติฯ เอวเมว อคฺคิกฺขนฺธอุทกธารานิมฺมาเน จ นานาวณฺณนิมฺมาเน จ เวทิตพฺพํฯ ตตฺถ ภควา จงฺกมตีติ อากาเส วา ปถวิยํ วา จงฺกมติฯ นิมฺมิโตติ อิทฺธิยา มาปิตพุทฺธรูปํฯ ติฏฺฐติ วาติอาทีนิปิ อากาเส วา ปถวิยํ วาฯ กปฺเปตีติ กโรติฯ ภควา ติฏฺฐตีติอาทีสุปิ เอเสว นโยติฯ

ยมกปาฏิหีรญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

71. มหากรุณาญาณนิทฺเทสวณฺณนา

[117] มหากรุณาญาณนิทฺเทเส พหุเกหิ อากาเรหีติ อิทานิ วุจฺจมาเนหิ เอกูนนวุติยา ปกาเรหิฯ ปสฺสนฺตานนฺติ ญาณจกฺขุนา จ พุทฺธจกฺขุนา จ โอโลเกนฺตานํฯ โอกฺกมตีติ โอตรติ ปวิสติฯ อาทิตฺโตติ ทุกฺขลกฺขณวเสน ปีฬาโยคโต สนฺตาปนฏฺเฐน อาทีปิโตฯ ‘‘ยทนิจฺจํ, ตํ ทุกฺข’’นฺติ (สํ. นิ. 3.15) วุตฺตตฺตา สพฺพสงฺขตสฺส เจว ทุกฺขลกฺขณวเสน ปีฬิตตฺตา ทุกฺขสฺส จ กรุณาย มูลภูตตฺตา ปฐมํ ทุกฺขลกฺขณวเสน ‘‘อาทิตฺโต’’ติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ราคาทีหิ อาทิตฺตตํ ปน อุปริ วกฺขติฯ อถ วา อาทิตฺโตติ ราคาทีหิเยว อาทิตฺโตฯ