เอวํสุขทุกฺขปฺปฏิสํเวทีติ อเนกปฺปกาเรน กายิกเจตสิกานํ สามิสนิรามิสาทิปฺปเภทานํ วา สุขทุกฺขานํ ปฏิสํเวทีฯ เอวมายุปริยนฺโตติ เอวํ วสฺสสตปริมาณายุปริยนฺโต วา จตุราสีติกปฺปสตสหสฺสายุปริยนฺโต วาฯ

โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทินฺติ โส อหํ ตโต ภวโต โยนิโต คติโต วิญฺญาณฏฺฐิติโต สตฺตาวาสโต สตฺตนิกายโต วา จุโต ปุน อมุกสฺมิํ นาม ภเว โยนิยา คติยา วิญฺญาณฏฺฐิติยา สตฺตาวาเส สตฺตนิกาเย วา อุทปาทิํฯ ตตฺราปาสินฺติ อถ ตตฺราปิ ภเว โยนิยา คติยา วิญฺญาณฏฺฐิติยา สตฺตาวาเส สตฺตนิกาเย วา ปุน อโหสิํฯ เอวํนาโมติอาทิ วุตฺตนยเมวฯ อปิจ ยสฺมา อมุตฺราสินฺติ อิทํ อนุปุพฺเพน อาโรหนฺตสฺส ยาวติจฺฉกํ (วิสุทฺธิ. 2.410) อนุสฺสรณํ, โส ตโต จุโตติ ปฏินิวตฺตนฺตสฺส ปจฺจเวกฺขณํ, ตสฺมา อิธูปปนฺโนติ อิมิสฺสา อิธูปปตฺติยา อนนฺตรเมวสฺส อุปปตฺติฏฺฐานํ สนฺธาย อมุตฺร อุทปาทินฺติ อิทํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ตตฺราปาสินฺติ เอวมาทิ ปนสฺส ตตฺร อิมิสฺสา อุปปตฺติยา อนนฺตเร อุปปตฺติฏฺฐาเน นามโคตฺตาทีนํ อนุสฺสรณทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโนติ สฺวาหํ ตโต อนนฺตรูปปตฺติฏฺฐานโต จุโต อิธ อมุกสฺมิํ นาม ขตฺติยกุเล วา พฺราหฺมณกุเล วา นิพฺพตฺโตติฯ อิตีติ เอวํฯ สาการํ สอุทฺเทสนฺติ นามโคตฺตวเสน สอุทฺเทสํ, วณฺณาทิวเสน สาการํฯ นามโคตฺเตน หิ สตฺโต ติสฺโส ผุสฺโส กสฺสโปติ อุทฺทิสียติ, วณฺณาทีหิ สาโม โอทาโตติ นานตฺตโต ปญฺญายติฯ ตสฺมา นามโคตฺตํ อุทฺเทโส, อิตเร อาการาติฯ

ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

54. ทิพฺพจกฺขุญาณนิทฺเทสวณฺณนา

[106] ทิพฺพจกฺขุญาณนิทฺเทเส อาโลกสญฺญํ มนสิ กโรตีติ ทิวา วา รตฺติํ วา สูริยโชติจนฺทมณิอาโลกํ อาโลโกติ มนสิ กโรติฯ เอวํ มนสิกโรนฺโต จ อาโลโกติ สญฺญํ มนสิ ปวตฺตนโต ‘‘อาโลกสญฺญํ มนสิ กโรตี’’ติ วุจฺจติฯ ทิวาสญฺญํ อธิฏฺฐาตีติ เอวํ อาโลกสญฺญํ มนสิกริตฺวา ทิวาติ สญฺญํ ฐเปติฯ