เกจิ ปน ‘‘กามจฺฉนฺทสฺส ปหีนตฺตา เนกฺขมฺมตฺถํ สนฺทสฺเสตี’’ติอาทินา นเยน ปฐนฺติฯ เตสํ อุชุกเมว โสตูนํ โทสปฺปหาเน คุณปฏิลาเภ จ กเต สิขาปฺปตฺตํ เทสนาญาณํ โหตีติ ทสฺสนตฺถํ อยํ นโย วุตฺโตติ เวทิตพฺโพฯ

อตฺถสนฺทสฺสนญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

40. ทสฺสนวิสุทฺธิญาณนิทฺเทสวณฺณนา

[91] ทสฺสนวิสุทฺธิญาณนิทฺเทเส สพฺเพ ธมฺมา เอกสงฺคหิตาติ สพฺเพ สงฺขตาสงฺขตา ธมฺมา เอเกน สงฺคหิตา ปริจฺฉินฺนาฯ ตถฏฺเฐนาติ ภูตฏฺเฐน, อตฺตโน อตฺตโน สภาววเสน วิชฺชมานตฺเถนาติ อตฺโถฯ อนตฺตฏฺเฐนาติ การกเวทกสงฺขาเตน อตฺตนา รหิตฏฺเฐนฯ สจฺจฏฺเฐนาติ อวิสํวาทกฏฺเฐน, อตฺตโน สภาวญฺญถตฺตาภาเวนาติ อตฺโถฯ ปฏิเวธฏฺเฐนาติ สภาวโต ญาเณน ปฏิวิชฺฌิตพฺพฏฺเฐนฯ อิธ โลกุตฺตรญาเณน อสมฺโมหโต อารมฺมณโต จ ปฏิเวโธ เวทิตพฺโพฯ อภิชานนฏฺเฐนาติ โลกิเกน ญาเณน อารมฺมณโต, โลกุตฺตเรน ญาเณน อสมฺโมหโต อารมฺมณโต จ เตสํ เตสํ ธมฺมานํ สภาวโต อภิชานิตพฺพฏฺเฐนฯ ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, อภิญฺเญยฺย’’นฺติ (สํ. นิ. 4.46) หิ วุตฺตํฯ ปริชานนฏฺเฐนาติ วุตฺตนเยเนว โลกิยโลกุตฺตเรหิ ญาเณหิ สภาวโต อภิญฺญาตานํ ธมฺมานํ อนิจฺจาทิโต นิยฺยานาทิโต จ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ชานิตพฺพฏฺเฐนฯ ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, ปริญฺเญยฺย’’นฺติ หิ วุตฺตํฯ ธมฺมฏฺเฐนาติ สภาวธารณาทินา ธมฺมฏฺเฐนฯ ธาตุฏฺเฐนาติ นิชฺชีวตาทินา ธาตุฏฺเฐนฯ ญาตฏฺเฐนาติ โลกิยโลกุตฺตเรหิ ญาเณหิ ญาตุํ สกฺกุเณยฺยฏฺเฐนฯ ยถา ทฏฺฐุํ สกฺกุเณยฺยาทินา อตฺเถน ‘‘ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ รูป’’นฺติ วุตฺตํ, เอวมิธาปิ ญาตุํ สกฺกุเณยฺยฏฺโฐ ญาตฏฺโฐติ เวทิตพฺโพฯ สจฺฉิกิริยฏฺเฐนาติ อารมฺมณโต ปจฺจกฺขกาตพฺพฏฺเฐนฯ ผุสนฏฺเฐนาติ ปจฺจกฺขกตสฺส อารมฺมณโต ปุนปฺปุนํ ผุสิตพฺพฏฺเฐนฯ อภิสมยฏฺเฐนาติ โลกิเกน ญาเณน อภิสมาคนฺตพฺพฏฺเฐนฯ กิญฺจาปิ หิ ‘‘ตถฏฺเฐ ปญฺญา สจฺจวิวฏฺเฏ ญาณํ, อภิญฺญาปญฺญา ญาตฏฺเฐ ญาณํ, สจฺฉิกิริยาปญฺญา ผสฺสนฏฺเฐ ญาณ’’นฺติ เอเกกเมว ญาณํ วุตฺตํฯ อฏฺฐกถายญฺจ –