ปลิโพโธเยว สีสํ, ตํสมฺปยุตฺตาทิสพฺพปลิโพเธสุ วา สีสนฺติ ปลิโพธสีสํฯ เอส นโย เสเสสุฯ วิเสสโต ปน วินิพนฺธนนฺติ อุนฺนติวเสน สํสาเร พนฺธนํฯ ปรามาโสติ อภินิเวโสฯ วิกฺเขโปติ วิปฺปกิณฺณตาฯ กิเลโสติ กิลิสฺสนํฯ อธิโมกฺโขติ อธิมุจฺจนํฯ ปคฺคโหติ อุสฺสาหนํฯ อุปฏฺฐานนฺติ อปิลาปนํฯ อวิกฺเขโปติ อวิปฺปกิณฺณตาฯ ทสฺสนนฺติ ยถาสภาวปฏิเวโธฯ ปวตฺตนฺติ อุปาทินฺนกฺขนฺธปวตฺตํฯ โคจโรติ อารมฺมณํฯ อิเมสุ ทฺวาทสสุปิ วาเรสุ ปธานฏฺโฐ สีสฏฺโฐฯ วิโมกฺโขติ วิกฺขมฺภนตทงฺคสมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธินิสฺสรณวิมุตฺตีสุ ปญฺจสุ นิสฺสรณวิมุตฺติ นิพฺพานํฯ สงฺขารสีสนฺติ สพฺพสงฺขตสงฺขารานํ สีสํ, โกฏิ อวสานนฺติ อตฺโถฯ เอเตน อนุปาทิเสสปรินิพฺพานํ วุตฺตํฯ สงฺขาราภาวมตฺตวเสน วา ขนฺธปรินิพฺพานเมว วุตฺตํ โหติฯ เนกฺขมฺมาทิกํ สมญฺจ สทฺธาทิกํ สีสญฺจ, สมสีสํ วา อสฺส อตฺถีติ สมสีสีติฯ อถ วา เตรสนฺนํ สีสานํ ตณฺหาทีนิ ปญฺจ สีสานิ สมุทยสจฺจํ, สทฺธาทีนิ ปญฺจ มคฺคสจฺจํ, ปวตฺตสีสํ ชีวิตินฺทฺริยํ ทุกฺขสจฺจํ, โคจรสีสญฺจ สงฺขารสีสญฺจ นิโรธสจฺจนฺติ อิเมสํ จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ เอกสฺมิํ โรเค วา เอกสฺมิํ อิริยาปเถ วา เอกสฺมิํ สภาคชีวิตินฺทฺริเย วา อภิสมโย จ อนุปาทิเสสปรินิพฺพานญฺจ ยสฺส โหติ, โส ปุพฺเพ วุตฺตสมานญฺจ อิเมสญฺจ สีสานํ อตฺถิตาย สมสีสีติ วุจฺจติฯ

สมสีสฏฺฐญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

37. สลฺเลขฏฺฐญาณนิทฺเทสวณฺณนา

[88] สลฺเลขฏฺฐญาณนิทฺเทเส ราโค ปุถูติ ราโค วิสุํ, โลกุตฺตเรหิ อสมฺมิสฺโสติ อตฺโถฯ เอส นโย เสเสสุฯ ราโคติ รญฺชนฏฺเฐนฯ โทโสติ ทุสฺสนฏฺเฐนฯ โมโหติ มุยฺหนฏฺเฐนฯ รญฺชนลกฺขโณ ราโค, ทุสฺสนลกฺขโณ โทโส, มุยฺหนลกฺขโณ โมโหติ อิเม ตโย สีสกิเลเส วตฺวา อิทานิ ปเภทโต ทสฺเสนฺโต โกโธติอาทิมาหฯ ตตฺถ กุชฺฌนลกฺขโณ โกโธติ อิธ สตฺตวตฺถุโก อธิปฺเปโตฯ อุปนนฺธนลกฺขโณ อุปนาโห, ทฬฺหภาวปฺปตฺโต โกโธเยวฯ ปรคุณมกฺขนลกฺขโณ มกฺโข, ปรคุณปุญฺฉนนฺติ อตฺโถฯ ยุคคฺคาหลกฺขโณ ปฬาโส, ยุคคฺคาหวเสน ปรคุณทสฺสนนฺติ อตฺโถฯ

ปรสมฺปตฺติขียนลกฺขณา อิสฺสา, อุสูยนาติ อตฺโถ ฯ อตฺตสมฺปตฺตินิคูหนลกฺขณํ มจฺฉริยํ, ‘‘มยฺหํ อจฺฉริยํ มา ปรสฺส โหตู’’ติ อตฺโถฯ อตฺตนา กตปาปปฏิจฺฉาทนลกฺขณา มายา, ปฏิจฺฉาทนฏฺเฐน มายา วิยาติ อตฺโถฯ อตฺตโน อวิชฺชมานคุณปฺปกาสนลกฺขณํ สาเฐยฺยํ, สฐภาโวติ อตฺโถฯ จิตฺตสฺส อุทฺธุมาตภาวลกฺขโณ ถมฺโภ, ถทฺธภาโวติ อตฺโถฯ กรณุตฺตริยลกฺขโณ สารมฺโภฯ อุนฺนติลกฺขโณ มาโนฯ อพฺภุนฺนติลกฺขโณ อติมาโนฯ มตฺตภาวลกฺขโณ มโทฯ ปญฺจสุ กามคุเณสุ จิตฺตโวสคฺคลกฺขโณ ปมาโทฯ

เอวํ วิสุํ วิสุํ กิเลสวเสน ปุถู ทสฺเสตฺวา วุตฺตกิเลเส จ อวุตฺเต จ อญฺเญ สพฺพสงฺคาหิกวเสน ทสฺเสตุํ สพฺเพ กิเลสาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทิฏฺฐธมฺมสมฺปราเยสุ สตฺเต กิเลเสนฺติ อุปตาเปนฺติ วิพาเธนฺตีติ กิเลสาฯ อกุสลกมฺมปถสงฺคหิตา จ อสงฺคหิตา จฯ ทุฏฺฐุ จริตา, ทุฏฺฐา วา จริตาติ ทุจฺจริตาฯ เต ปน กายทุจฺจริตํ วจีทุจฺจริตํ มโนทุจฺจริตนฺติ ติปฺปการาฯ วิปากํ อภิสงฺขโรนฺตีติ อภิสงฺขาราฯ เตปิ ปุญฺญาภิสงฺขาโร อปุญฺญาภิสงฺขาโร อาเนญฺชาภิสงฺขาโรติ ติปฺปการาฯ วิปากวเสน ภวํ คจฺฉนฺตีติภวคามิโน , ภวคามิโน กมฺมา ภวคามิกมฺมาฯ อิมินา อภิสงฺขารภาเวปิ สติ อเวทนียานิ กมฺมานิ ปฏิกฺขิตฺตานิ โหนฺตีติ อยํ วิเสโสฯ ‘‘ทุจฺจริตา’’ติ จ ‘‘กมฺมา’’ติ จ ลิงฺควิปลฺลาโส กโตฯ นานตฺเตกตฺตนฺติ เอตฺถ อุทฺเทเส เอกตฺตสทฺทสฺส อภาเวปิ นานตฺเตกตฺตานํ อญฺญมญฺญาเปกฺขตฺตา เอกตฺตมฺปิ นิทฺทิสิตุกาเมน ‘‘นานตฺเตกตฺต’’นฺติ อุทฺเทโส กโตฯ นานตฺตสลฺเลขเก เอกตฺเต ทสฺสิเต สลฺเลขญาณํ สุเขน ทสฺสียตีติฯ นานตฺตนฺติ อนวฏฺฐิตตฺตา สปริปฺผนฺทตฺตา จ นานาสภาโวฯ เอกตฺตนฺติ อวฏฺฐิตตฺตา อปริปฺผนฺทตฺตา จ เอกสภาโวฯ

จรณเตโชติ จรนฺติ เตน อคตํ ทิสํ นิพฺพานํ คจฺฉนฺตีติ จรณํฯ กิํ ตํ? สีลํฯ ตเทว ปฏิปกฺขตาปนฏฺเฐน เตโชฯ คุณเตโชติ สีเลน ลทฺธปติฏฺโฐ สมาธิเตโชฯ ปญฺญาเตโชติ สมาธินา ลทฺธปติฏฺโฐ วิปสฺสนาเตโชฯ ปุญฺญเตโชติ วิปสฺสนาหิ ลทฺธปติฏฺโฐ อริยมคฺคกุสลเตโชฯ ธมฺมเตโชติ จตุนฺนํ เตชานํ ปติฏฺฐาภูโต พุทฺธวจนเตโชฯ จรณเตเชน เตชิตตฺตาติ สีลเตเชน ติขิณีกตตฺตาฯ ทุสฺสีลฺยเตชนฺติ ทุสฺสีลภาวสงฺขาตํ เตชํฯ ตมฺปิ หิ สนฺตานํ ตาปนโต เตโช นามฯ ปริยาทิยตีติ เขเปติฯ

อคุณเตชนฺติ สมาธิสฺส ปฏิปกฺขํ วิกฺเขปเตชํฯ ทุปฺปญฺญเตชนฺติ วิปสฺสนาญาณปฏิปกฺขํ โมหเตชํฯ อปุญฺญเตชนฺติ ตํตํมคฺควชฺฌกิเลสปฺปหาเนน กิเลสสหายํ อกุสลกมฺมเตชํฯ น เกวลญฺเหตํ อปุญฺญเมว เขเปติ, ‘‘อตฺถิ, ภิกฺขเว, กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตตี’’ติ (อ. นิ. 4.233; ที. นิ. 3.312; ม. นิ. 2.18) วจนโต กุสลกมฺมมฺปิ เขเปติเยวฯ ปุญฺญเตชปฏิปกฺขวเสน อปุญฺญเตชเมว วุตฺตํฯ อธมฺมเตชนฺติ นานาติตฺถิยานํ สมยวจนเตชํฯ อิมสฺส ญาณสฺส อุทฺเทสวณฺณนายํ วุตฺเต ทุติเย อตฺถวิกปฺเป ราคาทโย เอกูนวีสติ ปุถุ ทุสฺสีลฺยเตชา โหนฺติฯ ‘‘อภิสงฺขารา, ภวคามิกมฺมา’’ติ เอตฺถ อปุญฺญาภิสงฺขารา อกุสลกมฺมญฺจ อปุญฺญเตชา โหนฺติ, อาเนญฺชาภิสงฺขารานิ โลกิยกุสลกมฺมานิ ปุญฺญเตเชเนว เขปนียโต อปุญฺญเตชปกฺขิกาว โหนฺติฯ กามจฺฉนฺทาทโย ปญฺจทส นานตฺตา อคุณเตชา โหนฺติ, นิจฺจสญฺญาทโย อฏฺฐารส นานตฺตา ทุปฺปญฺญเตชา โหนฺติ, จตุมคฺควชฺฌา จตฺตาโร นานตฺตา อปุญฺญเตชา โหนฺติฯ โสตาปตฺติมคฺควชฺฌนานตฺเตน อธมฺมเตโช สงฺคเหตพฺโพฯ

นิทฺเทเส สลฺเลขปฏิปกฺเขน อสลฺเลเขน สลฺเลขํ ทสฺเสตุกาเมน อสลฺเลขปุพฺพโก สลฺเลโข นิทฺทิฏฺโฐฯ เนกฺขมฺมาทโย สตฺตติํส เอกตฺตธมฺมาว ปจฺจนีกานํ สลฺลิขนโต ‘‘สลฺเลโข’’ติ วุตฺตาฯ ตสฺมิํ เนกฺขมฺมาทิเก สตฺตติํสปเภเท สลฺเลเข ญาณํ สลฺเลขฏฺเฐ ญาณนฺติฯ

สลฺเลขฏฺฐญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

38. วีริยารมฺภญาณนิทฺเทสวณฺณนา

[89] วีริยารมฺภญาณนิทฺเทเส อนุปฺปนฺนานนฺติ เอกสฺมิํ อตฺตภาเว, เอกสฺมิํ วา อารมฺมเณ อนิพฺพตฺตานํฯ อนมตคฺเค หิ สํสาเร อนุปฺปนฺนา อกุสลา นาม นตฺถิ, กุสลา ปน อตฺถิฯ ปาปกานนฺติ ลามกานํฯ อกุสลานํ ธมฺมานนฺติ อโกสลฺลสมฺภูตานํ ธมฺมานํฯ อนุปฺปาทายาติ น อุปฺปาทนตฺถายฯ อุปฺปนฺนานนฺติ อิมสฺมิํ อตฺตภาเว นิพฺพตฺตานํฯ ปหานายาติ ปชหนตฺถายฯ