9. สงฺขารุเปกฺขาญาณนิทฺเทสวณฺณนา

[54] สงฺขารุเปกฺขาญาณนิทฺเทเส อุปฺปาทาทีนิ วุตฺตตฺถาเนวฯ ทุกฺขนฺติ ภยนฺติ สามิสนฺติ สงฺขาราติ อุปฺปาทาทิมุญฺจนญาณสฺส การณวจนานิฯ เอวญฺจ ลกฺขณโต สงฺขารุเปกฺขํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อตฺถโต ทสฺเสตุํ อุปฺปาโท สงฺขารา, เต สงฺขาเร อชฺฌุเปกฺขตีติ สงฺขารุเปกฺขาติอาทิมาหฯ ตตฺถ สงฺขาเร อชฺฌุเปกฺขตีติ ตสฺส อารทฺธวิปสฺสกสฺส วิปสฺสนาญาเณน ลกฺขณตฺตยสฺส ทิฏฺฐตฺตา ลกฺขณวิจินเน ปหีนพฺยาปารสฺส อาทิตฺเต วิย ตโย ภเว ปสฺสโต สงฺขารคฺคหเณ มชฺฌตฺตสฺส ตํ วิปสฺสนาญาณํ เต สงฺขาเร วิเสเสน จ อิกฺขติ, คหเณน วชฺชิตญฺจ หุตฺวา อิกฺขติ โอโลเกตีติ สงฺขารุเปกฺขา นามาติ อตฺโถฯ ยถา โลเก วิเสเสน ชยนฺโต อธิชยตีติ, อนฺเนน วชฺชิโต วสนฺโต อุปวสตีติ วุจฺจติฯ ปุน สงฺขาเร อนิจฺจาทิโต วิปสฺสิตฺวา คหเณ มชฺฌตฺตภาวสณฺฐิตํ สงฺขารุเปกฺขมฺปิ อนิจฺจาทิโต วิปสฺสิตฺวา ตสฺสาปิ สงฺขารุเปกฺขาย คหเณ มชฺฌตฺตาการสณฺฐิตาย สงฺขารุเปกฺขาย สพฺภาวโต เย จ สงฺขารา ยา จ อุเปกฺขาติอาทิ วุตฺตํฯ

[55] อิทานิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตาภินีหารเภทํ ทสฺเสตุํ กติหากาเรหีติอาทิมาหฯ ตตฺถ สงฺขารุเปกฺขายาติ ภุมฺมวจนํฯ จิตฺตสฺส อภินีหาโรติ สงฺขารุเปกฺขาลาภิโน ตโต อญฺญสฺส จิตฺตสฺส สงฺขารุเปกฺขาภิมุขํ กตฺวา ภุสํ หรณํฯ อภิมุขตฺโถ หิ เอตฺถ อภิสทฺโท, ภุสตฺโถ นีสทฺโทฯ กติหากาเรหีติ ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉํ อฏฺฐหากาเรหีติ วิสฺสชฺเชตฺวา ทุติยปุจฺฉาวิสฺสชฺชเนเนว เต อฏฺฐากาเร ทสฺเสตุกาโม เต อทสฺเสตฺวาว ปุถุชฺชนสฺส กติหากาเรหีติอาทิ ปุจฺฉํ อกาสิฯ ปุถุชฺชนสฺสาติ เอตฺถ ปน –

ทุเว ปุถุชฺชนา วุตฺตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา;

อนฺโธ ปุถุชฺชโน เอโก, กลฺยาเณโก ปุถุชฺชโนติฯ

ตตฺถ ยสฺส ขนฺธธาตุอายตนาทีสุ อุคฺคหปริปุจฺฉาสวนธารณปจฺจเวกฺขณาทีนิ นตฺถิ, อยํ อนฺธปุถุชฺชโนฯ ยสฺส ตานิ อตฺถิ, โส กลฺยาณปุถุชฺชโนฯ ทุวิโธปิ ปเนส –

ปุถูนํ ชนนาทีหิ, การเณหิ ปุถุชฺชโน;

ปุถุชฺชนนฺโตคธตฺตา, ปุถุวายํ ชโน อิติฯ

โส หิ ปุถูนํ นานปฺปการานํ กิเลสาทีนํ ชนนาทีหิ การเณหิ ปุถุชฺชโนฯ