สา หิ เวทนา น ทุกฺขา น สุขาติ อทุกฺขมสุขาติ วุจฺจติ , ม-กาโร ปเนตฺถ ปทสนฺธิวเสน วุตฺโตฯ รูปสหคตาติ รูปชฺฌานารมฺมณาฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตเน ฐิตสฺส หานภาคิยฐิติภาคิยนิพฺเพธภาคิยตฺเตสุ วิชฺชมาเนสุปิ วิเสสภาคิยตฺตาภาวา เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ น นิทฺทิฏฺฐํฯ สพฺโพปิ เจส โลกิโย สมาธิ ปมาทวิหาริสฺส มุทินฺทฺริยสฺส หานภาคิโย โหติ, อปฺปมาทวิหาริสฺส มุทินฺทฺริยสฺส ฐิติภาคิโย โหติ, ตณฺหาจริตสฺส ติกฺขินฺทฺริยสฺส วิเสสภาคิโย โหติ, ทิฏฺฐิจริตสฺส ติกฺขินฺทฺริยสฺส นิพฺเพธภาคิโย โหตีติ วุจฺจติฯ

หานภาคิยจตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ลกฺขณตฺติกนิทฺเทสวณฺณนา

[31] อิทานิ ยสฺมา เอเกโกปิ โลกิยธมฺโม ติลกฺขณพฺภาหโต, ตสฺมา ลกฺขณตฺติกํ เอกโต นิทฺทิฏฺฐํฯ ตตฺถ อนิจฺจํ ขยฏฺเฐนาติ ตตฺถ ตตฺเถว ขียนภาเวน อนิจฺจํฯ ‘‘ขยธมฺมตฺตา, วยธมฺมตฺตา, วิราคธมฺมตฺตา, นิโรธธมฺมตฺตา อนิจฺจ’’นฺติ เอเกฯ ทุกฺขํ ภยฏฺเฐนาติ สปฺปฏิภยตาย ทุกฺขํฯ ยญฺหิ อนิจฺจํ, ตํ ภยาวหํ โหติ สีโหปมสุตฺเต (สํ. นิ. 3.78) เทวานํ วิยฯ ‘‘ชาติชราพฺยาธิมรณภยฏฺเฐน ทุกฺข’’นฺติ เอเกฯ อนตฺตา อสารกฏฺเฐนาติ ‘‘อตฺตา นิวาสี การโก เวทโก สยํวสี’’ติ เอวํ ปริกปฺปิตสฺส อตฺตสารสฺส อภาเวน อนตฺตาฯ ยญฺหิ อนิจฺจํ ทุกฺขํ, ตํ อตฺตโนปิ อนิจฺจตํ วา อุทยพฺพยปีฬนํ วา ธาเรตุํ น สกฺโกติ, กุโต ตสฺส การกาทิภาโวฯ วุตฺตญฺจ ‘‘รูปญฺจ หิทํ, ภิกฺขเว, อตฺตา อภวิสฺส, นยิทํ รูปํ อาพาธาย สํวตฺเตยฺยา’’ติอาทิ (มหาว. 20)ฯ ‘‘อตฺตสารนิจฺจสารวิรหิตตฺตา อนตฺตา’’ติ เอเกฯ

ลกฺขณตฺติกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุกฺขสจฺจนิทฺเทสวณฺณนา

[32-33 .

อริยสจฺจจตุกฺกมฺปิ ตถฏฺเฐน สจฺจานํ เอกสมฺพนฺธตฺตา เอกโต เอว นิทฺทิฏฺฐํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ จตูสุ อริยสจฺเจสุฯ