หานภาคิยจตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนา

[30] อิทานิ ยสฺมา หานภาคิยาทิตา เอเกกสฺเสว สมาธิสฺส อวตฺถาเภเทน โหติ, ตสฺมา หานภาคิยจตุกฺกํ เอกโตเยว นิทฺทิฏฺฐํฯ ตตฺถ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภินฺติ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภิโน ฯ สามิอตฺเถ อุปโยควจนํฯ ลาโภ สจฺฉิกิริยา อสฺส อตฺถีติ ลาภีติ วุจฺจติฯ กามสหคตาติ เอตฺถ สหคตสทฺทสฺส อารมฺมณตฺโถ อธิปฺเปโต, วตฺถุกามกิเลสกามารมฺมณาติ อตฺโถฯ สญฺญามนสิการาติ ชวนสญฺญา จ ตทาวชฺชนมนสิกาโร จ, สญฺญาสมฺปยุตฺตมนสิกาโรปิ วฏฺฏติฯ สมุทาจรนฺตีติ ปวตฺตนฺติฯ ธมฺโมติ ปฐมชฺฌานธมฺโมฯ ฌานา ปริหายนฺโต ตีหิ การเณหิ ปริหายติ กิเลสสมุทาจาเรน วา อสปฺปายกิริยาย วา อนนุโยเคน วาฯ กิเลสสมุทาจาเรน ปริหายนฺโต สีฆํ ปริหายติ, กมฺมารามตาภสฺสารามตานิทฺทารามตาสงฺคณิการามตานุโยควเสน อสปฺปายกิริยาย ปริหายนฺโต ทนฺธํ ปริหายติ, เคลญฺญปจฺจยเวกลฺลาทินา ปลิโพเธน อภิกฺขณํ อสมาปชฺชนฺโต อนนุโยเคน ปริหายนฺโตปิ ทนฺธํ ปริหายติฯ อิธ ปน พลวการณเมว ทสฺเสนฺโต กิเลสสมุทาจารเมวาหฯ ทุติยชฺฌานาทีหิ ปน ปริหายนฺโต เหฏฺฐิมเหฏฺฐิมชฺฌานนิกนฺติสมุทาจาเรนปิ ปริหายติฯ กิตฺตาวตา ปริหีโน โหตีติ? ยทา น สกฺโกติ สมาปชฺชิตุํ, เอตฺตาวตา ปริหีโน โหตีติฯ ตทนุธมฺมตาติ อนุปวตฺโต ธมฺโม อนุธมฺโม, ฌานํ อธิกํ กตฺวา ปวตฺตสฺส นิกนฺติธมฺมสฺเสตํ อธิวจนํฯ อนุธมฺโม เอว อนุธมฺมตา, ตสฺส ฌานสฺส อนุธมฺมตา ตทนุธมฺมตาฯ สตีติ นิกนฺติฯ สนฺติฏฺฐตีติ ปติฏฺฐาติ ฯ ตํ ปฐมชฺฌานํ อนุวตฺตมานา นิกนฺติ ปวตฺตตีติ วุตฺตํ โหติฯ อวิตกฺกสหคตาติ ทุติยชฺฌานารมฺมณาฯ ตญฺหิ นตฺเถตฺถ วิตกฺโกติ อวิตกฺกนฺติ วุจฺจติฯ นิพฺพิทาสหคตาติ วิปสฺสนารมฺมณาฯ สา หิ สงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทนโต นิพฺพิทาติ วุจฺจติฯ ‘‘นิพฺพินฺทํ วิรชฺชตี’’ติ (มหาว. 23; สํ. นิ. 3.61) หิ วุตฺตํฯ วิราคูปสํหิตาติ อริยมคฺคปฏิสญฺญุตฺตา วิปสฺสนาฯ วิปสฺสนา หิ สิขาปฺปตฺตา มคฺควุฏฺฐานํ ปาเปติฯ ตสฺมา วิปสฺสนารมฺมณา สญฺญามนสิการา ‘‘วิราคูปสํหิตา’’ติ วุจฺจนฺติ, ‘‘วิราคา วิมุจฺจตี’’ติ หิ วุตฺตํฯ

วิตกฺกสหคตาติ วิตกฺกวเสน ปฐมชฺฌานารมฺมณาฯ อุเปกฺขาสุขสหคตาติ ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขาย จ สุขเวทนาย จ วเสน ตติยชฺฌานารมฺมณาฯ ปีติสุขสหคตาติ ปีติยา จ สุขเวทนาย จ วเสน ทุติยชฺฌานารมฺมณาฯ อทุกฺขมสุขสหคตาติ อุเปกฺขาเวทนาวเสน จตุตฺถชฺฌานารมฺมณาฯ