16. ปิงฺคิยมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[89] โสฬสเม ปิงฺคิยสุตฺตนิทฺเทเส – ชิณฺโณหมสฺมิ อพโล วีตวณฺโณติ โส กิร พฺราหฺมโณ ชราภิภูโต วีสวสฺสสติโก ชาติยา, ทุพฺพโล จ ‘‘อิธ ปาทํ กริสฺสามี’’ติ อญฺญตฺเรว กโรติ, วินฏฺฐปุริมฉวิวณฺโณ จฯ เตนาห – ‘‘ชิณฺโณหมสฺมิ อพโล วีตวณฺโณ’’ติฯ มาหํ นสฺสํ โมมุโห อนฺตราวาติ มาหํ ตุยฺหํ ธมฺมํ อสจฺฉิกตฺวา อนฺตรา เอว อวิทฺวา หุตฺวา อนสฺสิํฯ ชาติชราย อิธ วิปฺปหานนฺติ อิเธว ตว ปาทมูเล ปาสาณเก เจติเย วา ชาติชราย วิปฺปหานํ นิพฺพานํ ธมฺมรสํ อหํ วิชญฺญํ, ตํ เม อาจิกฺขฯ

อพโลติ พลวิรหิโตฯ ทุพฺพโลติ ทุพฺพลพโลฯ อปฺปพโลติ ปริตฺตพโลฯ อปฺปถาโมติ ปริตฺตวีริโยฯ วีตวณฺโณติ ปริวตฺติตฉวิวณฺโณฯ วิคตวณฺโณติ อปคตฉวิวณฺโณฯ วิคจฺฉิตวณฺโณติ ทูรีภูตฉวิวณฺโณฯ ยา สา ปุริมา สุภา วณฺณนิภาติ ยา สา สุภา สุนฺทรา ปุริมกาเล สติ, สา วณฺณนิภา เอตรหิ อนฺตรหิตา วิคตาฯ อาทีนโว ปาตุภูโตติ อุปทฺทโว ปาตุรโหสิฯ ‘‘ยา สา ปุริมา สุภา วณฺณนิภา’’ติ ปาฐํ ฐเปตฺวา ‘‘ยา สุภา อสฺสา’’ติ เอเก วณฺณยนฺติฯ

อสุทฺธาติ ปฏลาทีหิ อสุทฺธาฯ อวิสุทฺธาติ ติมิราทีหิ อวิสุทฺธาฯ อปริสุทฺธาติ สมนฺตโต โผฏปฏลาทีหิ ปริโยนทฺธตฺตา อปริสุทฺธาฯ อโวทาตาติ นปฺปสนฺนา ปสนฺนสทิสาฯ โน ตถา จกฺขุนา รูเป ปสฺสามีติ ยถา โปราณจกฺขุนา รูปารมฺมณํ ปสฺสามิ โอโลเกมิ, ตถา เตน ปกาเรน อิทานิ น ปสฺสามิฯ โสตํ อสุทฺธนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ มาหํ นสฺสนฺติ อหํ มา วินสฺสํฯ

[90] อิทานิ ยสฺมา ปิงฺคิโย กาเย สาเปกฺขตาย ‘‘ชิณฺโณหมสฺมี’’ติอาทิมาห ฯ เตนสฺส ภควา กาเย สิเนหปฺปหานตฺถํ ‘‘ทิสฺวาน รูเปสุ วิหญฺญมาเน’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ รูเปสูติ รูปเหตุ รูปปจฺจยาฯ วิหญฺญมาเนติ กมฺมการณาทีหิ อุปหญฺญมาเนฯ รุปฺปนฺติ รูเปสูติ จกฺขุโรคาทีหิ จ รูปเหตุเยว ชนา รุปฺปนฺติ พาธิยนฺติฯ

หญฺญนฺตีติ ฆฏียนฺติฯ วิหญฺญนฺตีติ วิเหสิยนฺติฯ อุปวิหญฺญนฺตีติ หตฺถปาทจฺเฉทาทิํ ลภนฺติฯ อุปฆาติยนฺตีติ มรณํ ลภนฺติฯ กุปฺปนฺตีติ ปริวตฺตนฺติฯ ปีฬยนฺตีติ วิฆาตํ อาปชฺชนฺติฯ ฆฏฺฏยนฺตีติ ฆฏฺฏนํ ปาปุณนฺติฯ พฺยาธิตาติ ภีตาฯ โทมนสฺสิตาติ จิตฺตวิฆาตํ ปตฺตาฯ เวมาเนติ นสฺสมาเนฯ

[91] เอวํ ภควตา ยาว อรหตฺตํ, ตาว กถิตํ ปฏิปตฺติํ สุตฺวา ปิงฺคิโย ชราทุพฺพลตาย วิเสสํ อนธิคนฺตฺวา จ ปุน ‘‘ทิสา จตสฺโส’’ติ อิมาย คาถาย ภควนฺตํ โถเมนฺโต เทสนํ ยาจติฯ

[92] อถสฺส ภควา ปุนปิ ยาว อรหตฺตํ, ตาว ปฏิปทํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตณฺหาธิปนฺเน’’ติ คาถมาหฯ

ตณฺหาธิปนฺเนติ ตณฺหาย วิมุจฺจิตฺวา ฐิเตฯ ตณฺหานุเคติ ตณฺหาย สห คจฺฉนฺเตฯ ตณฺหานุคเตติ ตณฺหาย อนุพนฺธนฺเตฯ ตณฺหานุสเฏติ ตณฺหาย สห ธาวนฺเตฯ ตณฺหาย ปนฺเนติ ตณฺหาย นิมุคฺเคฯ ปฏิปนฺเนติ ตณฺหาย อวตฺถเฏฯ อภิภูเตติ มทฺทิเตฯ ปริยาทินฺนจิตฺเตติ ปริยาทิยิตฺวา คหิตกุสลจิตฺเตฯ

สนฺตาปชาเตติ สญฺชาตจิตฺตสนฺตาเปฯ อีติชาเตติ โรคุปฺปนฺเนฯ อุปทฺทวชาเตติ อาทีนวชาเตฯ อุปสคฺคชาเตติ อุปฺปนฺนทุกฺขชาเตฯ

วิรชํ วีตมลนฺติ เอตฺถ วิรชนฺติ วิคตราคาทิรชํฯ วีตมลนฺติ วีตราคาทิมลํฯ ราคาทโย หิ อชฺโฌตฺถรณฏฺเฐน รโช นาม, ทูสฏฺเฐน มลํ นามฯ ธมฺมจกฺขุนฺติ กตฺถจิ ปฐมมคฺคญาณํ , กตฺถจิ อาทีนิ ตีณิ มคฺคญาณานิ, กตฺถจิ จตุตฺถมคฺคญาณมฺปิฯ อิธ ปน ชฏิลสหสฺสสฺส จตุตฺถมคฺคญาณํฯ ปิงฺคิยสฺส ตติยมคฺคญาณเมวฯ ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺมนฺติ วิปสฺสนาวเสน เอวํ ปวตฺตสฺส ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทีติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ อิทมฺปิ สุตฺตํ ภควา อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน จ ปิงฺคิโย อนาคามิผเล ปติฏฺฐาสิฯ โส กิร อนฺตรนฺตรา จินฺเตสิ – ‘‘เอวํ วิจิตฺรปฏิภานํ นาม เทสนํ น ลภติ มยฺหํ มาตุโล พาวรี สวนายา’’ติฯ เตน สิเนหวิกฺเขเปน อรหตฺตํ ปาปุณิตุํ นาสกฺขิฯ อนฺเตวาสิกา ปนสฺส สหสฺสชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ สพฺเพว อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา เอหิภิกฺขุโน อเหสุนฺติฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทส-อฏฺฐกถาย

ปิงฺคิยมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

17. ปารายนตฺถุติคาถานิทฺเทสวณฺณนา

[93] อิโต ปรํ สงฺคีติการา เทสนํ โถเมนฺตา ‘‘อิทมโวจ ภควา’’ติอาทิมาหํสุฯ ตตฺถ อิทมโวจาติ อิทํ ปารายนํ อโวจฯ ปริจารกโสฬสานนฺติ พาวริสฺส ปริจารเกน ปิงฺคิเยน สห โสฬสานํ, พุทฺธสฺส วา ภควโต ปริจารกานํ โสฬสานนฺติ ปริจารกโสฬสานํฯ เต เอว จ พฺราหฺมณา ตตฺถ โสฬสสุ ทิสาสุ ปุรโต จ ปจฺฉโต จ วามปสฺสโต จ ทกฺขิณปสฺสโต จ ฉ ฉ โยชนา นิสินฺนา อุชุเกน ทฺวาทสโยชนิกา อโหสิฯ อชฺฌิฏฺโฐติ ยาจิโตฯ

[94-97] อตฺถมญฺญายาติ ปาฬิอตฺถมญฺญายฯ ธมฺมมญฺญายาติ ปาฬิมญฺญายฯ ปารายนนฺติ เอวํ อิมสฺส ธมฺมปริยายสฺส อธิวจนํ อาโรเปตฺวา เตสํ พฺราหฺมณานํ นามานิ กิตฺตยนฺโต ‘‘อชิโต…เป.… พุทฺธเสฏฺฐมุปาคมุ’’นฺติ อาหํสุฯ ตตฺถ สมฺปนฺนจรณนฺติ นิพฺพานปทฏฺฐานภูเตน ปาติโมกฺขสีลาทินา สมฺปนฺนํฯ อิสินฺติ มเหสิํฯ

นิทฺเทเส อุปาคมิํสูติ สมีปํ คมิํสุฯ อุปสงฺกมิํสูติ อวิทูรฏฺฐานํ คมิํสุฯ ปยิรุปาสิํสูติ สมีเป นิสีทิํสุฯ ปริปุจฺฉิํสูติ ปริปุจฺฉํ อาหริํสุฯ ปริคณฺหิํสูติ ตุลยิํสุฯ ‘‘โจทยิํสู’’ติ เกจิฯ

สีลาจารนิพฺพตฺตีติ อุตฺตมสีลาจารนิพฺพตฺติ, มคฺเคน นิปฺผนฺนสีลนฺติ อตฺโถฯ

คมฺภีเรติ อุตฺตานภาวปฏิกฺเขปวจนํฯ ทุทฺทเสติ คมฺภีรตฺตา ทุทฺทเส, ทุกฺเขน ทฏฺฐพฺเพ, น สกฺกา สุเขน ทฏฺฐุํฯ ทุทฺทสตฺตาว ทุรนุโพเธ, ทุกฺเขน อวพุชฺฌิตพฺเพ, น สกฺกา สุเขน อวพุชฺฌิตุํฯ สนฺเตติ นิพฺพุเตฯ ปณีเตติ อตปฺปเกฯ อิทํ ทฺวยํ โลกุตฺตรเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ อตกฺกาวจเรติ ตกฺเกน น อวจริตพฺเพ น โอคาหิตพฺเพ ญาเณเนว อวจริตพฺเพฯ นิปุเณติ สณฺเหฯ ปณฺฑิตเวทนีเยติ สมฺมา ปฏิปนฺเนหิ ปณฺฑิเตหิ เวทิตพฺเพฯ

[98] โตเสสีติ ตุฏฺฐิํ อาปาเทสิฯ วิโตเสสีติ วิวิธา เตสํ โสมนสฺสํ อุปฺปาเทสิฯ