10. กปฺปมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[61] ทสเม กปฺปสุตฺตนิทฺเทเส – มชฺเฌ สรสฺมินฺติ ปุริมปจฺฉิมโกฏิปญฺญาณาภาวโต มชฺฌภูเต สํสาเรติ วุตฺตํ โหติฯ ติฏฺฐตนฺติ ติฏฺฐมานานํฯ ยถายิทํ นาปรํ สิยาติ ยถา อิทํ ทุกฺขํ ปุน น ภเวยฺยฯ

อาคมนนฺติ ปุพฺพนฺตโต อิธาคมนํฯ คมนนฺติ อิโต ปรโลกคมนํฯ คมนาคมนนฺติ ตทุภยวเสน วุตฺตํฯ กาลนฺติ มรณกาลํฯ คตีติ นิพฺพตฺติฯ ภวาภโวติ ภวโต ภโวฯ จุติ จาติ ภวโต จวนญฺจฯ อุปปตฺติ จาติ จุตสฺส อุปปตฺติ จฯ นิพฺพตฺติ จาติ ปาตุภาโว จฯ เภโท จาติ ขนฺธเภโท จฯ ชาติ จาติ ชนนญฺจฯ ชรา จาติ หานิ จฯ มรณญฺจาติ ชีวิตินฺทฺริยสฺส จาโค จฯ ปุริมาปิ โกฏิ น ปญฺญายตีติ ปุพฺพาปิ โกฏิ นตฺถิ น สํวิชฺชติฯ ตถา ปจฺฉิมาปิ โกฏิฯ

เอตฺตกา ชาติโยติ เอตปรมา ชาติโยฯ วฏฺฏํ วตฺตีติ สํสารปวตฺติฯ ตโต ปรํ น วตฺตตีติ ตโต อุทฺธํ นปฺปวตฺตติฯ เหวํ นตฺถีติ เอวํ นตฺถิ น สํวิชฺชติฯ หิ-อิติ นิปาโตฯ อนมตคฺโคยนฺติ อยํ สํสาโร อวิทิตคฺโคฯ

อวิชฺชานีวรณานนฺติ อวิชฺชาย อาวริตานํฯ ตณฺหาสํโยชนานนฺติ กามราคสงฺขาตตณฺหาพนฺธนพทฺธานํฯ สนฺธาวตนฺติ กามธาตุยา ปุนปฺปุนํ ธาวนฺตานํฯ สํสรตนฺติ รูปารูปธาตุยา สํสรนฺตานํฯ ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตนฺติ กายิกเจตสิกทุกฺขํ อนุภูตํ วินฺทิตํฯ ติพฺพนฺติ พหลํฯ พฺยสนนฺติ อวฑฺฒิ วินาโสฯ กฏสี วฑฺฒิตาติ สุสานวฑฺฒิตํฯ อลเมวาติ ยุตฺตเมว ฯ สพฺพสงฺขาเรสูติ เตภูมกสงฺขาเรสุฯ นิพฺพินฺทิตุนฺติ อุกฺกณฺฐิตุํฯ วิรชฺชิตุนฺติ วิราคํ อุปฺปาเทตุํฯ วิมุจฺจิตุนฺติ โมเจตุํฯ วฏฺฏํ วตฺติสฺสตีติ สํสารปวตฺตํ เตภูมกวฏฺฏํ อนาคเต ปวตฺติสฺสติฯ ตโต ปรํ น วตฺติสฺสตีติ ตโต อุทฺธํ อนาคเต สํสารปวตฺตํ นปฺปวตฺติสฺสติฯ ชาติภเยติ ชาติํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชนกภเยฯ ชราภยาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[62-3] อถสฺส ภควา ตมตฺถํ พฺยากโรนฺโต อุปรูปริคาถาโย อภาสิฯ ทุติยคาถา วุตฺตตฺถาเยวฯ ตติยคาถาย อกิญฺจนนฺติ กิญฺจนปฏิปกฺขํฯ อนาทานนฺติ อาทานปฏิปกฺขํ, กิญฺจนาทานวูปสมนฺติ วุตฺตํ โหติฯ อนาปรนฺติ อปรปฏิภาคทีปวิรหิตํ, เสฏฺฐนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

[64] จตุตฺถคาถาย น เต มารสฺส ปทฺธคูติ เต มารสฺส ปทฺธจรา ปริจาริกา สิสฺสา น โหนฺติฯ

มหาชนํ ปาเส นิโยเชตฺวา มาเรตีติ มาโรฯ อกุสลกมฺเม นิยุตฺตตฺตา กณฺโหฯ ฉสุ เทวโลเกสุ อธิปติตฺตา อธิปติฯ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนฺตํ คตตฺตา อนฺตคูฯ ปาปชนํ น มุญฺจตีติ นมุจิฯ สติวิปฺปวาสปฺปมตฺตปุคฺคลานํ ญาตโกติ ปมตฺตพนฺธุฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน จ ปุพฺพสทิโสว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทส-อฏฺฐกถาย

กปฺปมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ชตุกณฺณิมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[65] เอกาทสเม ชตุกณฺณิสุตฺเต – สุตฺวานหํ วีร อกามกามินฺติ อหํ ‘‘อิติปิ โส ภควา’’ติอาทินา (ปารา. 1; ที. นิ. 1.157, 255, 301; อ. นิ. 6.10; สํ. นิ. 5.997) นเยน วีร กามานํ อกามนโต อกามกามิํ พุทฺธํ สุตฺวาฯ อกามมาคมนฺติ นิกฺกามํ ภควนฺตํ ปุจฺฉิตุํ อาคโตมฺหิฯ สหชเนตฺตาติ สหชาตสพฺพญฺญุตญฺญาณจกฺขุ ฯ ยถาตจฺฉนฺติ ยถาตถํฯ พฺรูหิ เมติ ปุน ยาจนฺโต ภณติฯ ยาจนฺโต หิ สหสฺสกฺขตฺตุมฺปิ ภเณยฺย, โก ปน วาโท ทฺวิกฺขตฺตุํฯ

อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธติ อิเมสํ ปทานํ อตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตวฯ วิชฺชาหิ ปน จรเณน จ สมฺปนฺนตฺตา วิชฺชาจรณสมฺปนฺโนฯ ตตฺถ วิชฺชาติ ติสฺโสปิ วิชฺชา อฏฺฐปิ วิชฺชาฯ ติสฺโส วิชฺชา ภยเภรวสุตฺเต (ม. นิ. 1.34 อาทโย) วุตฺตนเยน เวทิตพฺพา, อฏฺฐ อมฺพฏฺฐสุตฺเต (ที. นิ. 1.254 อาทโย)ฯ ตตฺถ หิ วิปสฺสนาญาเณน มโนมยิทฺธิยา จ สห ฉ อภิญฺญา ปริคฺคเหตฺวา อฏฺฐ วิชฺชา วุตฺตาฯ จรณนฺติ สีลสํวโร อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเน มตฺตญฺญุตา ชาคริยานุโยโค สตฺต สทฺธมฺมา จตฺตาริ รูปาวจรชฺฌานานีติ อิเม ปนฺนรส ธมฺมา เวทิตพฺพาฯ