‘‘ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป’’ติ (ธ. ส. 7) เอวํ เตน เตน ปกาเรน ปญฺญาปนโต ปญฺญตฺติ นามฯ ปญฺญตฺตีนํ ปถา ปญฺญตฺติปถา (ธ. ส. อฏฺฐ. 101-108) นามฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน จ วุตฺตสทิโสว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทส-อฏฺฐกถาย

อุปสีวมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. นนฺทมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[46] สตฺตเม นนฺทสุตฺเต – ปฐมคาถายตฺโถ – โลเก ขตฺติยาทโยชนา อาชีวกนิคณฺฐาทิเก สนฺธาย ‘‘สนฺติ โลเก มุนโย’’ติ วทนฺติฯ ตยิทํ กถํสูติ กิํ นุ โข เต สมาปตฺติญาณาทินา ญาเณน อุปปนฺนตฺตา ญาณูปปนฺนํ มุนิ โน วทนฺติ, เอวํวิธํ นุ วทนฺติ, อุทาหุ เว นานปฺปการเกน ลูขชีวิตสงฺขาเตน ชีวิเตนูปปนฺนนฺติฯ

นิทฺเทเส อฏฺฐสมาปตฺติญาเณน วาติ ปฐมชฺฌานาทิอฏฺฐสมาปตฺติสมฺปยุตฺตญาเณน วาฯ ปญฺจาภิญฺญาญาเณน วาติ ปุพฺเพนิวาสาทิชานนญาเณน วาฯ

[47] อถสฺส ภควา ตทุภยมฺปิ ปฏิกฺขิปิตฺวา มุนิํ ทสฺเสนฺโต ‘‘น ทิฏฺฐิยา’’ติ คาถมาหฯ

[48] อิทานิ ‘‘ทิฏฺฐาทีหิ สุทฺธี’’ติ วทนฺตานํ วาเท กงฺขาปหานตฺถํ ‘‘เย เกจิเม’’ติ ปุจฺฉติฯ ตตฺถ อเนกรูเปนาติ โกตูหลมงฺคลาทินาปิฯ ตตฺถ ยตา จรนฺตาติ ตตฺถ สกฺกายทิฏฺฐิยา คุตฺตา วิหรนฺตาฯ

[49] อถสฺส ตถา สุทฺธิอภาวํ ทีเปนฺโต ภควา จตุตฺถํ คาถมาหฯ

[50] เอวํ ‘‘นาตริํสู’’ติ สุตฺวา อิทานิ โย อตริ, ตํ โสตุกาโม ‘‘เย เกจิเม’’ติ ปุจฺฉติฯ อถสฺส ภควา โอฆติณฺณมุเขน ชาติชราติณฺเณ ทสฺเสนฺโต ฉฏฺฐํ คาถมาหฯ

[51] ตตฺถ นิวุตาติ โอวุฏา ปริโยนทฺธาฯ เย สีธาติ เย สุ อิธ, เอตฺถ จ สุ-อิติ นิปาตมตฺตํฯ ตณฺหํ ปริญฺญายาติ ตีหิ ปริญฺญาหิ ตณฺหํ ปริชานิตฺวาฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปุพฺเพ วุตฺตนยตฺตา ปากฏเมวฯ

[52] เอวํ ภควา อรหตฺตนิกูเฏเนว เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ, เทสนาปริโยสาเน ปน นนฺโท ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทมาโน เอตาภินนฺทามีติ คาถมาหฯ อิธาปิ จ ปุพฺเพ วุตฺตสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทส-อฏฺฐกถาย

นนฺทมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. เหมกมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[53] อฏฺฐเม เหมกสุตฺเต – เย เม ปุพฺเพ วิยากํสูติ เย พาวริอาทโย ปุพฺเพ มยฺหํ สกํ ลทฺธิํ วิยากํสุฯ หุรํ โคตมสาสนาติ โคตมสาสนโต ปุพฺพตรํฯ สพฺพํ ตํ ตกฺกวฑฺฒนนฺติ สพฺพํ ตํ กามวิตกฺกาทิวฑฺฒนํฯ

เย จญฺเญ ตสฺส อาจริยาติ เย จ อญฺเญ ตสฺส พาวริยสฺส อาจาเร สิกฺขาปกา อาจริยาฯ เต สกํ ทิฏฺฐินฺติ เต อาจริยา อตฺตโน ทิฏฺฐิํฯ สกํ ขนฺตินฺติ อตฺตโน ขมนํฯ สกํ รุจินฺติ อตฺตโน โรจนํฯ วิตกฺกวฑฺฒนนฺติ กามวิตกฺกาทิวิตกฺกานํ อุปฺปาทนํ ปุนปฺปุนํ ปวตฺตนํฯ สงฺกปฺปวฑฺฒนนฺติ กามสงฺกปฺปาทีนํ วฑฺฒนํฯ อิมานิ ทฺเว ปทานิ สพฺพสงฺคาหิกวเสน วุตฺตานิฯ อิทานิ กามวิตกฺกาทิเก สรูปโต ทสฺเสตุํ ‘‘กามวิตกฺกวฑฺฒน’’นฺติอาทินา นเยน นววิตกฺเก ทสฺเสสิฯ

[54] ตณฺหานิคฺฆาตนนฺติ ตณฺหาวินาสนํฯ

[55-6] อถสฺส ภควา ตํ ธมฺมํ อาจิกฺขนฺโต ‘‘อิธา’’ติ คาถาทฺวยมาหฯ