โพธิสตฺโตปิ ตํ วรํ ยาจิ ‘‘ภทฺเท, มทฺทิ มยํ อิโต ปฏฺฐาย ปพฺพชิตา นาม, อิตฺถี จ นาม พฺรหฺมจริยสฺส มลํ, อิโต ปฏฺฐาย อกาเล มม สนฺติกํ มา อาคจฺฉาหี’’ติฯ สา ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิฯ มหาสตฺตสฺส เมตฺตานุภาเวน สมนฺตา ติโยชเน สพฺเพ ติรจฺฉานาปิ อญฺญมญฺญํ เมตฺตจิตฺตํ ปฏิลภิํสุฯ มทฺทีเทวีปิ ปาโตว อุฏฺฐาย ปานียปริโภชนียํ อุปฏฺฐาเปตฺวา มุโขทกํ อาหริตฺวา ทนฺตกฏฺฐํ ทตฺวา อสฺสมปทํ สมฺมชฺชิตฺวา ทฺเว ปุตฺเต ปิตุ สนฺติเก ฐเปตฺวา ปจฺฉิขณิตฺติองฺกุสหตฺถา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา วนมูลผลาผลานิ อาทาย ปจฺฉิํ ปูเรตฺวา สายนฺหสมเย อรญฺญโต อาคนฺตฺวา ปณฺณสาลาย ผลาผลํ ฐเปตฺวา นฺหตฺวา ปุตฺเต นฺหาเปสิฯ อถ จตฺตาโรปิ ชนา ปณฺณสาลาทฺวาเร นิสีทิตฺวา ผลาผลํ ปริภุญฺชนฺติฯ ตโต มทฺที ปุตฺเต คเหตฺวา อตฺตโน ปณฺณสาลํ ปาวิสิฯ อิมินา นิยาเมน เต ปพฺพตกุจฺฉิมฺหิ สตฺต มาเส วสิํสูติฯ

วนปเวสนกณฺฑวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ชูชกปพฺพวณฺณนา

ตทา กาลิงฺครฏฺเฐ ทุนฺนิวิฏฺฐพฺราหฺมณคามวาสี ชูชโก นาม พฺราหฺมโณ ภิกฺขาจริยาย กหาปณสตํ ลภิตฺวา เอกสฺมิํ พฺราหฺมณกุเล ฐเปตฺวา ปุน ธนปริเยสนตฺถาย คโตฯ ตสฺมิํ จิรายนฺเต พฺราหฺมณกุลา กหาปณสตํ วลญฺเชตฺวา ปจฺฉา อิตเรน อาคนฺตฺวา โจทิยมานา กหาปเณ ทาตุํ อสกฺโกนฺตา อมิตฺตตาปนํ นาม ธีตรํ ตสฺส อทํสุฯ โส ตํ อาทาย กาลิงฺครฏฺเฐ ทุนฺนิวิฏฺฐพฺราหฺมณคามํ คนฺตฺวา วสิฯ อมิตฺตตาปนา สมฺมา พฺราหฺมณํ ปริจรติฯ อถ อญฺเญ ตรุณพฺราหฺมณา ตสฺสา อาจารสมฺปตฺติํ ทิสฺวา ‘‘อยํ มหลฺลกพฺราหฺมณํ สมฺมา ปฏิชคฺคติ, ตุมฺเห ปน อมฺเหสุ กิํ ปมชฺชถา’’ติ อตฺตโน อตฺตโน ภริยาโย ตชฺเชนฺติฯ ตา ‘‘อิมํ อมิตฺตตาปนํ อิมมฺหา คามา ปลาเปสฺสามา’’ติ นทีติตฺถาทีสุ สนฺนิปติตฺวา ตํ ปริภาสิํสุฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[1914]

‘‘อหุ วาสี กลิงฺเคสุ, ชูชโก นาม พฺราหฺมโณ;

ตสฺสาสิ ทหรา ภริยา, นาเมนามิตฺตตาปนาฯ

[1915]

‘‘ตา นํ ตตฺถ คตาโวจุํ, นทิํ อุทกหาริยา;

ถิโย นํ ปริภาสิํสุ, สมาคนฺตฺวา กุตูหลาฯ

[1916]

‘‘อมิตฺตา นูน เต มาตา, อมิตฺโต นูน เต ปิตา;

เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สติํฯ

[1917]

‘‘อหิตํ วต เต ญาตี, มนฺตยิํสุ รโหคตา;

เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สติํฯ

[1918]

‘‘อมิตฺตา วต เต ญาตี, มนฺตยิํสุ รโหคตา;

เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สติํฯ

[1919]

‘‘ทุกฺกฏํ วต เต ญาตี, มนฺตยิํสุ รโหคตา;

เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สติํฯ

[1920]

‘‘ปาปกํ วต เต ญาตี, มนฺตยิํสุ รโหคตา;

เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สติํฯ

[1921]

‘‘อมนาปํ วต เต ญาตี, มนฺตยิํสุ รโหคตา;

เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สติํฯ

[1922]

‘‘อมนาปวาสํ วสิ, ชิณฺเณน ปตินา สห;

ยา ตฺวํ วสสิ ชิณฺณสฺส, มตํ เต ชีวิตา วรํฯ

[1923]

‘‘น หิ นูน ตุยฺหํ กลฺยาณิ, ปิตา มาตา จ โสภเน;

อญฺญํ ภตฺตารํ วินฺทิํสุ, เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ;

เอวํ ทหริยํ สติํฯ

[1924]

‘‘ทุยิฏฺฐํ เต นวมิยํ, อกตํ อคฺคิหุตฺตกํ;

เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สติํฯ

[1925]

‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ นูน, พฺรหฺมจริยปรายเณ;

สา ตฺวํ โลเก อภิสปิ, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต;

ยา ตฺวํ วสสิ ชิณฺณสฺส, เอวํ ทหริยา สตีฯ

[1926]

‘‘น ทุกฺขํ อหินา ทฏฺฐํ, น ทุกฺขํ สตฺติยา หตํ;

ตญฺจ ทุกฺขญฺจ ติพฺพญฺจ, ยํ ปสฺเส ชิณฺณกํ ปติํฯ

[1927]

‘‘นตฺถิ ขิฑฺฑา นตฺถิ รติ, ชิณฺเณน ปตินา สห;

นตฺถิ อาลาปสลฺลาโป, ชคฺฆิตมฺปิ น โสภติฯ

[1928]

‘‘ยทา จ ทหโร ทหรา, มนฺตยนฺติ รโหคตา;

สพฺเพสํ โสกา นสฺสนฺติ, เย เกจิ หทยสฺสิตาฯ

[1929]

‘‘ทหรา ตฺวํ รูปวตี, ปุริสานํภิปตฺถิตา;

คจฺฉ ญาติกุเล อจฺฉ, กิํ ชิณฺโณ รมยิสฺสตี’’ติฯ

ตตฺถ อหูติ อโหสิฯ วาสี กลิงฺเคสูติ กาลิงฺครฏฺเฐสุ ทุนฺนิวิฏฺฐพฺราหฺมณคามวาสีฯ ตา นํ ตตฺถ คตาโวจุนฺติ ตตฺถ คาเม ตา อิตฺถิโย นทีติตฺเถ อุทกหาริกา หุตฺวา คตา นํ อโวจุํฯ ถิโย นํ ปริภาสิํสูติ อิตฺถิโย น อญฺญํ กิญฺจิ อโวจุํ, อถ โข นํ ปริภาสิํสุฯ กุตูหลาติ โกตูหลชาตา วิย หุตฺวาฯ สมาคนฺตฺวาติ สมนฺตา ปริกฺขิปิตฺวาฯ ทหริยํ สตินฺติ ทหริํ ตรุณิํ โสภคฺคปฺปตฺตํ สมานํฯ ชิณฺณสฺสาติ ชราชิณฺณสฺส เคเหฯ ทุยิฏฺฐํ เต นวมิยนฺติ ตว นวมิยํ ยาคํ ทุยิฏฺฐํ ภวิสฺสติ, โส เต ยาคปิณฺโฑ ปฐมํ มหลฺลกกาเกน คหิโต ภวิสฺสติฯ ‘‘ทุยิฏฺฐา เต นวมิยา’’ติปิ ปาโฐ, นวมิยา ตยา ทุยิฏฺฐา ภวิสฺสตีติ อตฺโถฯ อกตํ อคฺคิหุตฺตกนฺติ อคฺคิชุหนมฺปิ ตยา อกตํ ภวิสฺสติฯ อภิสปีติ สมณพฺราหฺมเณ สมิตปาเป วา พาหิตปาเป วา อกฺโกสิฯ ตสฺส เต ปาปสฺส อิทํ ผลนฺติ อธิปฺปาเยเนว อาหํสุฯ ชคฺฆิตมฺปิ น โสภตีติ ขณฺฑทนฺเต วิวริตฺวา หสนฺตสฺส มหลฺลกสฺส หสิตมฺปิ น โสภติฯ สพฺเพสํ โสกา นสฺสนฺตีติ สพฺเพ เอเตสํ โสกา วินสฺสนฺติฯ กิํ ชิณฺโณติ อยํ ชิณฺโณ ตํ ปญฺจหิ กามคุเณหิ กถํ รมยิสฺสตีติฯ

สา ตาสํ สนฺติกา ปริภาสํ ลภิตฺวา อุทกฆฏํ อาทาย โรทมานา ฆรํ คนฺตฺวา ‘‘กิํ โภติ โรทสี’’ติ พฺราหฺมเณน ปุฏฺฐา ตสฺส อาโรเจนฺตี อิมํ คาถมาห –

[1930]

‘‘น เต พฺราหฺมณ คจฺฉามิ, นทิํ อุทกหาริยา;

ถิโย มํ ปริภาสนฺติ, ตยา ชิณฺเณน พฺราหฺมณา’’ติฯ

ตสฺสตฺโถ – พฺราหฺมณ, ตยา ชิณฺเณน มํ อิตฺถิโย ปริภาสนฺติ, ตสฺมา อิโต ปฏฺฐาย ตว อุทกหาริกา หุตฺวา นทิํ น คจฺฉามีติฯ

ชูชโก อาห –

[1931]

‘‘มา เม ตฺวํ อกรา กมฺมํ, มา เม อุทกมาหริ;

อหํ อุทกมาหิสฺสํ, มา โภติ กุปิตา อหู’’ติฯ

ตตฺถ อุทกมาหิสฺสนฺติ โภติ อหํ อุทกํ อาหริสฺสามิฯ

พฺราหฺมณี อาห –

[1932]

‘‘นาหํ ตมฺหิ กุเล ชาตา, ยํ ตฺวํ อุทกมาหเร;

เอวํ พฺราหฺมณ ชานาหิ, น เต วจฺฉามหํ ฆเรฯ

[1933]

‘‘สเจ เม ทาสํ ทาสิํ วา, นานยิสฺสสิ พฺราหฺมณ;

เอวํ พฺราหฺมณ ชานาหิ, น เต วจฺฉามิ สนฺติเก’’ติฯ

ตตฺถ นาหนฺติ พฺราหฺมณ, ยมฺหิ กุเล สามิโก กมฺมํ กโรติ, นาหํ ตตฺถ ชาตาฯ ยํ ตฺวนฺติ ตสฺมา ยํ อุทกํ ตฺวํ อาหริสฺสสิ, น มยฺหํ เตน อตฺโถฯ

ชูชโก อาห –

[1934]

‘‘นตฺถิ เม สิปฺปฐานํ วา, ธนํ ธญฺญญฺจ พฺราหฺมณิ;

กุโตหํ ทาสํ ทาสิํ วา, อานยิสฺสามิ โภติยา;

อหํ โภติํ อุปฏฺฐิสฺสํ, มา โภติ กุปิตา อหู’’ติฯ

พฺราหฺมณี อาห –

[1935]

‘‘เอหิ เต อหมกฺขิสฺสํ, ยถา เม วจนํ สุตํ;

เอส เวสฺสนฺตโร ราชา, วงฺเก วสติ ปพฺพเตฯ

[1936]

‘‘ตํ ตฺวํ คนฺตฺวาน ยาจสฺสุ, ทาสํ ทาสิญฺจ พฺราหฺมณ;

โส เต ทสฺสติ ยาจิโต, ทาสํ ทาสิญฺจ ขตฺติโย’’ติฯ

ตตฺถ เอหิ เต อหมกฺขิสฺสนฺติ อหํ เต อาจิกฺขิสฺสามิฯ อิทํ สา เทวตาธิคฺคหิตา หุตฺวา อาหฯ

ชูชโก อาห –

[1937]

‘‘ชิณฺโณหมสฺมิ ทุพฺพโล, ทีโฆ จทฺธา สุทุคฺคโม;

มา โภติ ปริเทเวสิ, มา จ ตฺวํ วิมนา อหุ;

อหํ โภติํ อุปฏฺฐิสฺสํ, มา โภติ กุปิตา อหู’’ติฯ

ตตฺถ ชิณฺโณหมสฺมีติ ภทฺเท, อหํ ชิณฺโณ อมฺหิ, กถํ คมิสฺสามีติฯ

พฺราหฺมณี อาห –

[1938]

‘‘ยถา อคนฺตฺวา สงฺคามํ, อยุทฺโธว ปราชิโต;

เอวเมว ตุวํ พฺรหฺเม, อคนฺตฺวาว ปราชิโตฯ

[1939]

‘‘สเจ เม ทาสํ ทาสิํ วา, นานยิสฺสสิ พฺราหฺมณ;

เอวํ พฺราหฺมณ ชานาหิ, น เต วจฺฉามหํ ฆเร;

อมนาปํ เต กริสฺสามิ, ตํ เต ทุกฺขํ ภวิสฺสติฯ

[1940]

‘‘นกฺขตฺเต อุตุปุพฺเพสุ, ยทา มํ ทกฺขิสิลงฺกตํ;

อญฺเญหิ สทฺธิํ รมมานํ, ตํ เต ทุกฺขํ ภวิสฺสติฯ

[1941]

‘‘อทสฺสเนน มยฺหํ เต, ชิณฺณสฺส ปริเทวโต;

ภิยฺโย วงฺกา จ ปลิตา, พหู เหสฺสนฺติ พฺราหฺมณา’’ติฯ

ตตฺถ อมนาปํ เตติ เวสฺสนฺตรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ทาสํ วา ทาสิํ วา อนาหรนฺตสฺส ตว อรุจฺจนกํ กมฺมํ กริสฺสามิฯ นกฺขตฺเต อุตุปุพฺเพสูติ นกฺขตฺตโยควเสน วา ฉนฺนํ อุตูนํ ตสฺส ตสฺส ปุพฺพวเสน วา ปวตฺเตสุ ฉเณสุฯ

ตํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ ภีโต อโหสิฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[1942]

‘‘ตโต โส พฺราหฺมโณ ภีโต, พฺราหฺมณิยา วสานุโค;

อฏฺฏิโต กามราเคน, พฺราหฺมณิํ เอตทพฺรวิฯ

[1943]

‘‘ปาเถยฺยํ เม กโรหิ ตฺวํ, สํกุลฺยา สคุฬานิ จ;

มธุปิณฺฑิกา จ สุกตาโย, สตฺตุภตฺตญฺจ พฺราหฺมณิฯ

[1944]

‘‘อานยิสฺสํ เมถุนเก, อุโภ ทาสกุมารเก;

เต ตํ ปริจริสฺสนฺติ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา’’ติฯ

ตตฺถ อฏฺฏิโตติ อุปทฺทุโต ปีฬิโตฯ สคุฬานิ จาติ สคุฬปูเว จฯ สตฺตุภตฺตนฺติ พทฺธสตฺตุอพทฺธสตฺตุญฺเจว ปุฏภตฺตญฺจฯ เมถุนเกติ ชาติโคตฺตกุลปเทเสหิ สทิเสฯ ทาสกุมารเกติ ตว ทาสตฺถาย กุมารเกฯ

สา ขิปฺปํ ปาเถยฺยํ ปฏิยาเทตฺวา พฺราหฺมณสฺส อาโรเจสิฯ โส เคเห ทุพฺพลฏฺฐานํ ถิรํ กตฺวา ทฺวารํ สงฺขริตฺวา อรญฺญา ทารูนิ อาหริตฺวา ฆเฏน อุทกํ อาหริตฺวา เคเห สพฺพภาชนานิ ปูเรตฺวา ตตฺเถว ตาปสเวสํ คเหตฺวา ‘‘ภทฺเท, อิโต ปฏฺฐาย วิกาเล มา นิกฺขมิ, ยาว มมาคมนา อปฺปมตฺตา โหหี’’ติ โอวทิตฺวา อุปาหนํ อารุยฺห ปาเถยฺยปสิพฺพกํ อํเส ลคฺเคตฺวา อมิตฺตตาปนํ ปทกฺขิณํ กตฺวา อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ โรทิตฺวา ปกฺกามิฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[1945]

‘‘อิทํ วตฺวา พฺรหฺมพนฺธุ, ปฏิมุญฺจิ อุปาหนา;

ตโต โส มนฺตยิตฺวาน, ภริยํ กตฺวา ปทกฺขิณํฯ

[1946]

‘‘ปกฺกามิ โส รุณฺณมุโข, พฺราหฺมโณ สหิตพฺพโต;

สิวีนํ นครํ ผีตํ, ทาสปริเยสนํ จร’’นฺติฯ

ตตฺถ รุณฺณมุโขติ รุทํมุโขฯ สหิตพฺพโตติ สมาทินฺนวโต, คหิตตาปสเวโสติ อตฺโถฯ จรนฺติ ทาสปริเยสนํ จรนฺโต สิวีนํ นครํ อารพฺภ ปกฺกามิฯ

โส ตํ นครํ คนฺตฺวา สนฺนิปติตํ ชนํ ‘‘เวสฺสนฺตโร กุหิ’’นฺติ ปุจฺฉติฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[1947]

‘‘โส ตตฺถ คนฺตฺวา อวจ, เย ตตฺถาสุํ สมาคตา;

กุหิํ เวสฺสนฺตโร ราชา, กตฺถ ปสฺเสมุ ขตฺติยํฯ

[1948]

‘‘เต ชนา ตํ อวจิํสุ, เย ตตฺถาสุํ สมาคตา;

ตุมฺเหหิ พฺรหฺเม ปกโต, อติทาเนน ขตฺติโย;

ปพฺพาชิโต สกา รฏฺฐา, วงฺเก วสติ ปพฺพเตฯ

[1949]

‘‘ตุมฺเหหิ พฺรหฺเม ปกโต, อติทาเนน ขตฺติโย;

อาทาย ปุตฺตทารญฺจ, วงฺเก วสติ ปพฺพเต’’ติฯ

ตตฺถ ปกโตติ อุปทฺทุโต ปีฬิโต อตฺตโน นคเร วสิตุํ อลภิตฺวา อิทานิ วงฺกปพฺพเต วสติฯ

เอวํ ‘‘ตุมฺเห อมฺหากํ ราชานํ นาเสตฺวา ปุนปิ อาคตา อิธ ติฏฺฐถา’’ติ เต เลฑฺฑุทณฺฑาทิหตฺถา พฺราหฺมณํ อนุพนฺธิํสุฯ โส เทวตาธิคฺคหิโต หุตฺวา วงฺกปพฺพตมคฺคเมว คณฺหิฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[1950]

‘‘โส โจทิโต พฺราหฺมณิยา, พฺราหฺมโณ กามคิทฺธิมา;

อฆํ ตํ ปฏิเสวิตฺถ, วเน วาฬมิคากิณฺเณ;

ขคฺคทีปินิเสวิเตฯ

[1951]

‘‘อาทาย เพฬุวํ ทณฺฑํ, อคฺคิหุตฺตํ กมณฺฑลุํ;

โส ปาวิสิ พฺรหารญฺญํ, ยตฺถ อสฺโสสิ กามทํฯ

[1952]

‘‘ตํ ปวิฏฺฐํ พฺรหารญฺญํ, โกกา นํ ปริวารยุํ;

วิกฺกนฺทิ โส วิปฺปนฏฺโฐ, ทูเร ปนฺถา อปกฺกมิฯ

[1953]

‘‘ตโต โส พฺราหฺมโณ คนฺตฺวา, โภคลุทฺโธ อสญฺญโต;

วงฺกสฺโสโรหเณ นฏฺเฐ, อิมา คาถา อภาสถา’’ติฯ

ตตฺถ อฆํ ตนฺติ ตํ มหาชเนน อนุพนฺธนทุกฺขญฺเจว วนปริโยคาหนทุกฺขญฺจฯ อคฺคิหุตฺตนฺติ อคฺคิชุหนกฏจฺฉุํฯ โกกา นํ ปริวารยุนฺติ โส หิ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา วงฺกปพฺพตคามิมคฺคํ อชานนฺโต มคฺคมูฬฺโห หุตฺวา อรญฺเญ วิจริฯ อถ นํ อารกฺขณตฺถาย นิสินฺนสฺส เจตปุตฺตสฺส สุนขา ปริวารยิํสูติ อตฺโถฯ วิกฺกนฺทิ โสติ โส เอกรุกฺขํ อารุยฺห มหนฺเตน รเวน กนฺทิฯ วิปฺปนฏฺโฐติ วินฏฺฐมคฺโคฯ ทูเร ปนฺถาติ วงฺกปพฺพตคามิปนฺถโต ทูเร ปกฺกามิฯ โภคลุทฺโธติ โภครตฺโตฯ อสญฺญโตติ ทุสฺสีโลฯ วงฺกสฺโสโรหเณ นฏฺเฐติ วงฺกปพฺพตสฺส คมนมคฺเค วินฏฺเฐฯ

โส สุนเขหิ ปริวาริโต รุกฺเข นิสินฺโนว อิมา คาถา อภาสถ –

[1954]

‘‘โก ราชปุตฺตํ นิสภํ, ชยนฺตมปราชิตํ;

ภเย เขมสฺส ทาตารํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูฯ

[1955]

‘‘โย ยาจตํ ปติฏฺฐาสิ, ภูตานํ ธรณีริว;

ธรณูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูฯ

[1956]

‘‘โย ยาจตํ คตี อาสิ, สวนฺตีนํว สาคโร;

สาครูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูฯ

[1957]

‘‘กลฺยาณติตฺถํ สุจิมํ, สีตูทกํ มโนรมํ;

ปุณฺฑรีเกหิ สญฺฉนฺนํ, ยุตฺตํ กิญฺชกฺขเรณุนา;

รหทูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูฯ

[1958]

‘‘อสฺสตฺถํว ปเถ ชาตํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ;

สนฺตานํ วิสเมตารํ, กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ;

ตถูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูฯ

[1959]

‘‘นิคฺโรธํว ปเถ ชาตํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ;

สนฺตานํ วิสเมตารํ, กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ;

ตถูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูฯ

[1960]

‘‘อมฺพํ อิว ปเถ ชาตํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ;

สนฺตานํ วิสเมตารํ, กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ;

ตถูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูฯ

[1961]

‘‘สาลํ อิว ปเถ ชาตํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ;

สนฺตานํ วิสเมตารํ, กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ;

ตถูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูฯ

[1962]

‘‘ทุมํ อิว ปเถ ชาตํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ;

สนฺตานํ วิสเมตารํ, กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ;

ตถูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูฯ

[1963]

‘‘เอวญฺจ เม วิลปโต, ปวิฏฺฐสฺส พฺรหาวเน;

อหํ ชานนฺติ โย วชฺชา, นนฺทิํ โส ชนเย มมฯ

[1964]

‘‘เอวญฺจ เม วิลปโต, ปวิฏฺฐสฺส พฺรหาวเน;

อหํ ชานนฺติ โย วชฺชา, ตาย โส เอกวาจาย;

ปสเว ปุญฺญํ อนปฺปก’’นฺติฯ

ตตฺถ ชยนฺตนฺติ มจฺเฉรจิตฺตํ วิชยนฺตํฯ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูติ โก มยฺหํ เวสฺสนฺตรํ อาจิกฺเขยฺยาติ วทติฯ ปติฏฺฐาสีติ ปติฏฺฐา อาสิฯ สนฺตานนฺติ ปริสฺสนฺตานํฯ กิลนฺตานนฺติ มคฺคกิลนฺตานํฯ ปฏิคฺคหนฺติ ปฏิคฺคาหกํ ปติฏฺฐาภูตํฯ อหํ ชานนฺติ โย วชฺชาติ อหํ เวสฺสนฺตรสฺส วสนฏฺฐานํ ชานามีติ โย วเทยฺยาติ อตฺโถฯ

ตสฺส ตํ ปริเทวสทฺทํ สุตฺวา อารกฺขณตฺถาย ฐปิโต เจตปุตฺโต มิคลุทฺทโก หุตฺวา อรญฺเญ วิจรนฺโต ‘‘อยํ พฺราหฺมโณ เวสฺสนฺตรสฺส วสนฏฺฐานตฺถาย ปริเทวติ, น โข ปเนส ธมฺมตาย อาคโต, มทฺทิํ วา ทารเก วา ยาจิสฺสติ, อิเธว นํ มาเรสฺสามี’’ติ ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘พฺราหฺมณ, น เต ชีวิตํ ทสฺสามี’’ติ ธนุํ อาโรเปตฺวา อากฑฺฒิตฺวา ตชฺเชสิฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[1965]

‘‘ตสฺส เจโต ปฏิสฺโสสิ, อรญฺเญ ลุทฺทโก จรํ;

ตุมฺเหหิ พฺรหฺเม ปกโต, อติทาเนน ขตฺติโย;

ปพฺพาชิโต สกา รฏฺฐา, วงฺเก วสติ ปพฺพเตฯ

[1966]

‘‘ตุมฺเหหิ พฺรหฺเม ปกโต, อติทาเนน ขตฺติโย;

อาทาย ปุตฺตทารญฺจ, วงฺเก วสติ ปพฺพเตฯ

[1967]

‘‘อกิจฺจการี ทุมฺเมโธ, รฏฺฐา ปวนมาคโต;

ราชปุตฺตํ คเวสนฺโต, พโก มจฺฉมิโวทเกฯ

[1968]

‘‘ตสฺส ตฺยาหํ น ทสฺสามิ, ชีวิตํ อิธ พฺราหฺมณ;

อยญฺหิ เต มยา นุนฺโน, สโร ปิสฺสติ โลหิตํฯ

[1969]

‘‘สิโร เต วชฺฌยิตฺวาน, หทยํ เฉตฺวา สพนฺธนํ;

ปนฺถสกุณํ ยชิสฺสามิ, ตุยฺหํ มํเสน พฺราหฺมณฯ

[1970]

‘‘ตุยฺหํ มํเสน เมเทน, มตฺถเกน จ พฺราหฺมณ;

อาหุติํ ปคฺคเหสฺสามิ, เฉตฺวาน หทยํ ตวฯ

[1971]

‘‘ตํ เม สุยิฏฺฐํ สุหุตํ, ตุยฺหํ มํเสน พฺราหฺมณ;

น จ ตฺวํ ราชปุตฺตสฺส, ภริยํ ปุตฺเต จ เนสฺสสี’’ติฯ

ตตฺถ อกิจฺจการีติ ตฺวํ อกิจฺจการโกฯ ทุมฺเมโธติ นิปฺปญฺโญฯ รฏฺฐา ปวนมาคโตติ รฏฺฐโต มหารญฺญํ อาคโตฯ สโร ปิสฺสตีติ อยํ สโร ตว โลหิตํ ปิวิสฺสติฯ วชฺฌยิตฺวานาติ ตํ มาเรตฺวา รุกฺขา ปติตสฺส เต สีสํ ตาลผลํ วิย ลุญฺจิตฺวา สพนฺธนํ หทยมํสํ ฉินฺทิตฺวา ปนฺถเทวตาย ปนฺถสกุณํ นาม ยชิสฺสามิฯ น จ ตฺวนฺติ เอวํ สนฺเต น ตฺวํ ราชปุตฺตสฺส ภริยํ วา ปุตฺเต วา เนสฺสสีติฯ

โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา มรณภยตชฺชิโต มุสาวาทํ กเถนฺโต อาห –

[1972]

‘‘อวชฺโฌ พฺราหฺมโณ ทูโต, เจตปุตฺต สุโณหิ เม;

ตสฺมา หิ ทูตํ น หนฺติ, เอส ธมฺโม สนนฺตโนฯ

[1973]

‘‘นิชฺฌตฺตา สิวโย สพฺเพ, ปิตา นํ ทฏฺฐุมิจฺฉติ;

มาตา จ ทุพฺพลา ตสฺส, อจิรา จกฺขูนิ ชียเรฯ

[1974]

‘‘เตสาหํ ปหิโต ทูโต, เจตปุตฺต สุโณหิ เม;

ราชปุตฺตํ นยิสฺสามิ, ยทิ ชานาสิ สํส เม’’ติฯ

ตตฺถ นิชฺฌตฺตาติ สญฺญตฺตาฯ อจิรา จกฺขูนิ ชียเรติ นิจฺจโรทเนน น จิรสฺเสว จกฺขูนิ ชียิสฺสนฺติฯ

ตทา เจตปุตฺโต ‘‘เวสฺสนฺตรํ กิร อาเนตุํ อาคโต’’ติ โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา สุนเข พนฺธิตฺวา ฐเปตฺวา พฺราหฺมณํ โอตาเรตฺวา สาขาสนฺถเร นิสีทาเปตฺวา โภชนํ ทตฺวา อิมํ คาถมาห –

[1975]

‘‘ปิยสฺส เม ปิโย ทูโต, ปุณฺณปตฺตํ ททามิ เต;

อิมญฺจ มธุโน ตุมฺพํ, มิคสตฺถิญฺจ พฺราหฺมณ;

ตญฺจ เต เทสมกฺขิสฺสํ, ยตฺถ สมฺมติ กามโท’’ติฯ

ตตฺถ ปิยสฺส เมติ มม ปิยสฺส เวสฺสนฺตรสฺส ตฺวํ ปิโย ทูโตฯ ปุณฺณปตฺตนฺติ ตว อชฺฌาสยปูรณํ ปุณฺณปตฺตํ ททามีติฯ

ชูชกปพฺพวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จูฬวนวณฺณนา

เอวํ เจตปุตฺโต พฺราหฺมณํ โภเชตฺวา ปาเถยฺยตฺถาย ตสฺส มธุโน ตุมฺพญฺเจว ปกฺกมิคสตฺถิญฺจ ทตฺวา มคฺเค ฐตฺวา ทกฺขิณหตฺถํ อุกฺขิปิตฺวา มหาสตฺตสฺส วสโนกาสํ อาจิกฺขนฺโต อาห –

[1976]

‘‘เอส เสโล มหาพฺรหฺเม, ปพฺพโต คนฺธมาทโน;

ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา, สห ปุตฺเตหิ สมฺมติฯ

[1977]

‘‘ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ, อาสทญฺจ มสํ ชฏํ;

จมฺมวาสี ฉมา เสติ, ชาตเวทํ นมสฺสติฯ

[1978]

‘‘เอเต นีลา ปทิสฺสนฺติ, นานาผลธรา ทุมา;

อุคฺคตา อพฺภกูฏาว, นีลา อญฺชนปพฺพตาฯ

[1979]

‘‘ธวสฺสกณฺณา ขทิรา, สาลา ผนฺทนมาลุวา;

สมฺปเวธนฺติ วาเตน, สกิํ ปีตาว มาณวาฯ

[1980]

‘‘อุปริ ทุมปริยาเยสุ, สงฺคีติโยว สุยฺยเร;

นชฺชุหา โกกิลสงฺฆา, สมฺปตนฺติ ทุมา ทุมํฯ

[1981]

‘‘อวฺหยนฺเตว คจฺฉนฺตํ, สาขาปตฺตสมีริตา;

รมยนฺเตว อาคนฺตํ, โมทยนฺติ นิวาสินํ;

ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา, สห ปุตฺเตหิ สมฺมติฯ

[1982]