7. ธนญฺชานิสุตฺตํ

[445] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา สาริปุตฺโต ทกฺขิณาคิริสฺมิํ จาริกํ จรติ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํฯ อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ ราชคเห วสฺสํวุฏฺโฐ [วสฺสํวุตฺโถ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] เยน ทกฺขิณาคิริ เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สาริปุตฺเตน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ตํ ภิกฺขุํ อายสฺมา สาริปุตฺโต เอตทโวจ – ‘‘กจฺจาวุโส, ภควา อโรโค จ พลวา จา’’ติ? ‘‘อโรโค จาวุโส, ภควา พลวา จา’’ติฯ ‘‘กจฺจิ ปนาวุโส, ภิกฺขุสงฺโฆ อโรโค จ พลวา จา’’ติ? ‘‘ภิกฺขุสงฺโฆปิ โข, อาวุโส, อโรโค จ พลวา จา’’ติฯ ‘‘เอตฺถ, อาวุโส, ตณฺฑุลปาลิทฺวาราย ธนญฺชานิ [ธานญฺชานิ (สี. ปี.)] นาม พฺราหฺมโณ อตฺถิฯ กจฺจาวุโส , ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ อโรโค จ พลวา จา’’ติ? ‘‘ธนญฺชานิปิ โข, อาวุโส, พฺราหฺมโณ อโรโค จ พลวา จา’’ติฯ ‘‘กจฺจิ ปนาวุโส, ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ อปฺปมตฺโต’’ติ? ‘‘กุโต ปนาวุโส, ธนญฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส อปฺปมาโท? ธนญฺชานิ, อาวุโส, พฺราหฺมโณ ราชานํ นิสฺสาย พฺราหฺมณคหปติเก วิลุมฺปติ, พฺราหฺมณคหปติเก นิสฺสาย ราชานํ วิลุมฺปติ ฯ ยาปิสฺส ภริยา สทฺธา สทฺธกุลา อานีตา สาปิ กาลงฺกตา; อญฺญาสฺส ภริยา อสฺสทฺธา อสฺสทฺธกุลา อานีตา’’ฯ ‘‘ทุสฺสุตํ วตาวุโส, อสฺสุมฺห, ทุสฺสุตํ วตาวุโส, อสฺสุมฺห; เย มยํ ธนญฺชานิํ พฺราหฺมณํ ปมตฺตํ อสฺสุมฺหฯ อปฺเปว จ นาม มยํ กทาจิ กรหจิ ธนญฺชานินา พฺราหฺมเณน สทฺธิํ สมาคจฺเฉยฺยาม, อปฺเปว นาม สิยา โกจิเทว กถาสลฺลาโป’’ติ?

[446] อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ทกฺขิณาคิริสฺมิํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน ราชคหํ เตน จาริกํ ปกฺกามิฯ อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน ราชคหํ ตทวสริฯ ตตฺร สุทํ อายสฺมา สาริปุตฺโต ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ เตน โข ปน สมเยน ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ พหินคเร คาโว โคฏฺเฐ ทุหาเปติฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต เยน ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ เตนุปสงฺกมิฯ อทฺทสา โข ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํฯ ทิสฺวาน เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิโต, โภ สาริปุตฺต, ปโย, ปียตํ ตาว ภตฺตสฺส กาโล ภวิสฺสตี’’ติฯ ‘‘อลํ, พฺราหฺมณฯ กตํ เม อชฺช ภตฺตกิจฺจํฯ อมุกสฺมิํ เม รุกฺขมูเล ทิวาวิหาโร ภวิสฺสติฯ ตตฺถ อาคจฺเฉยฺยาสี’’ติฯ ‘‘เอวํ, โภ’’ติ โข ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ อถ โข ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ ปจฺฉาภตฺตํ ภุตฺตปาตราโส เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สาริปุตฺเตน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ

เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ธนญฺชานิํ พฺราหฺมณํ อายสฺมา สาริปุตฺโต เอตทโวจ – ‘‘กจฺจาสิ, ธนญฺชานิ, อปฺปมตฺโต’’ติ? ‘‘กุโต, โภ สาริปุตฺต, อมฺหากํ อปฺปมาโท เยสํ โน มาตาปิตโร โปเสตพฺพา, ปุตฺตทาโร โปเสตพฺโพ, ทาสกมฺมกรา โปเสตพฺพา, มิตฺตามจฺจานํ มิตฺตามจฺจกรณียํ กาตพฺพํ, ญาติสาโลหิตานํ ญาติสาโลหิตกรณียํ กาตพฺพํ, อติถีนํ อติถิกรณียํ กาตพฺพํ, ปุพฺพเปตานํ ปุพฺพเปตกรณียํ กาตพฺพํ, เทวตานํ เทวตากรณียํ กาตพฺพํ, รญฺโญ ราชกรณียํ กาตพฺพํ, อยมฺปิ กาโย ปีเณตพฺโพ พฺรูเหตพฺโพ’’ติ?

[447] ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, อิเธกจฺโจ มาตาปิตูนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุํฯ ลเภยฺย นุ โข โส ‘อหํ โข มาตาปิตูนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิํ, มา มํ นิรยํ นิรยปาลา’ติ , มาตาปิตโร วา ปนสฺส ลเภยฺยุํ ‘เอโส โข อมฺหากํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิ, มา นํ นิรยํ นิรยปาลา’’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ สาริปุตฺตฯ อถ โข นํ วิกฺกนฺทนฺตํเยว นิรเย นิรยปาลา ปกฺขิเปยฺยุํ’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, อิเธกจฺโจ ปุตฺตทารสฺส เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุํฯ ลเภยฺย นุ โข โส ‘อหํ โข ปุตฺตทารสฺส เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิํ, มา มํ นิรยํ นิรยปาลา’ติ, ปุตฺตทาโร วา ปนสฺส ลเภยฺย ‘เอโส โข อมฺหากํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิ มา นํ นิรยํ นิรยปาลา’’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ สาริปุตฺตฯ อถ โข นํ วิกฺกนฺทนฺตํเยว นิรเย นิรยปาลา ปกฺขิเปยฺยุํ’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, อิเธกจฺโจ ทาสกมฺมกรโปริสสฺส เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุํฯ ลเภยฺย นุ โข โส ‘อหํ โข ทาสกมฺมกรโปริสสฺส เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิํ, มา มํ นิรยํ นิรยปาลา’ติ, ทาสกมฺมกรโปริสา วา ปนสฺส ลเภยฺยุํ ‘เอโส โข อมฺหากํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิ, มา นํ นิรยํ นิรยปาลา’’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ สาริปุตฺตฯ อถ โข นํ วิกฺกนฺทนฺตํเยว นิรเย นิรยปาลา ปกฺขิเปยฺยุํ’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, อิเธกจฺโจ มิตฺตามจฺจานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุํฯ ลเภยฺย นุ โข โส ‘อหํ โข มิตฺตามจฺจานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิํ, มา มํ นิรยํ นิรยปาลา’ติ, มิตฺตามจฺจา วา ปนสฺส ลเภยฺยุํ ‘เอโส โข อมฺหากํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิ, มา นํ นิรยํ นิรยปาลา’’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ สาริปุตฺตฯ อถ โข นํ วิกฺกนฺทนฺตํเยว นิรเย นิรยปาลา ปกฺขิเปยฺยุํ’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, อิเธกจฺโจ ญาติสาโลหิตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุํฯ ลเภยฺย นุ โข โส ‘อหํ โข ญาติสาโลหิตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิํ, มา มํ นิรยํ นิรยปาลา’ติ, ญาติสาโลหิตา วา ปนสฺส ลเภยฺยุํ ‘เอโส โข อมฺหากํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิ, มา นํ นิรยํ นิรยปาลา’’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ สาริปุตฺตฯ อถ โข นํ วิกฺกนฺทนฺตํเยว นิรเย นิรยปาลา ปกฺขิเปยฺยุํ’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, อิเธกจฺโจ อติถีนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุํฯ ลเภยฺย นุ โข โส ‘อหํ โข อติถีนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิํ, มา มํ นิรยํ นิรยปาลา’ติ, อติถี วา ปนสฺส ลเภยฺยุํ ‘เอโส โข อมฺหากํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิ, มา นํ นิรยํ นิรยปาลา’’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ สาริปุตฺตฯ อถ โข นํ วิกฺกนฺทนฺตํเยว นิรเย นิรยปาลา ปกฺขิเปยฺยุํ’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, อิเธกจฺโจ ปุพฺพเปตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุํฯ ลเภยฺย นุ โข โส ‘อหํ โข ปุพฺพเปตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิํ, มา มํ นิรยํ นิรยปาลา’ติ, ปุพฺพเปตา วา ปนสฺส ลเภยฺยุํ ‘เอโส โข อมฺหากํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิ, มา นํ นิรยํ นิรยปาลา’’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ สาริปุตฺตฯ อถ โข นํ วิกฺกนฺทนฺตํเยว นิรเย นิรยปาลา ปกฺขิเปยฺยุํ’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, อิเธกจฺโจ เทวตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุํฯ ลเภยฺย นุ โข โส ‘อหํ โข เทวตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิํ, มา มํ นิรยํ นิรยปาลา’ติ, เทวตา วา ปนสฺส ลเภยฺยุํ ‘เอโส โข อมฺหากํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิ, มา นํ นิรยํ นิรยปาลา’’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ สาริปุตฺตฯ อถ โข นํ วิกฺกนฺทนฺตํเยว นิรเย นิรยปาลา ปกฺขิเปยฺยุํ’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, อิเธกจฺโจ รญฺโญ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุํฯ ลเภยฺย นุ โข โส ‘อหํ โข รญฺโญ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิํ, มา มํ นิรยํ นิรยปาลา’ติ, ราชา วา ปนสฺส ลเภยฺย ‘เอโส โข อมฺหากํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิ, มา นํ นิรยํ นิรยปาลา’’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ สาริปุตฺตฯ อถ โข นํ วิกฺกนฺทนฺตํเยว นิรเย นิรยปาลา ปกฺขิเปยฺยุํ’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, อิเธกจฺโจ กายสฺส ปีณนาเหตุ พฺรูหนาเหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุํฯ ลเภยฺย นุ โข โส ‘อหํ โข กายสฺส ปีณนาเหตุ พฺรูหนาเหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิํ, มา มํ นิรยํ นิรยปาลา’ติ, ปเร วา ปนสฺส ลเภยฺยุํ ‘เอโส โข กายสฺส ปีณนาเหตุ พฺรูหนาเหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อโหสิ, มา นํ นิรยํ นิรยปาลา’’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ สาริปุตฺตฯ อถ โข นํ วิกฺกนฺทนฺตํเยว นิรเย นิรยปาลา ปกฺขิเปยฺยุํ’’ฯ

[448] ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, โย วา มาตาปิตูนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา มาตาปิตูนํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส; กตมํ เสยฺโย’’ติ? ‘‘โย หิ, โภ สาริปุตฺต, มาตาปิตูนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, น ตํ เสยฺโย; โย จ โข, โภ สาริปุตฺต, มาตาปิตูนํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, ตเทเวตฺถ เสยฺโยฯ อธมฺมจริยาวิสมจริยาหิ, โภ สาริปุตฺต, ธมฺมจริยาสมจริยา เสยฺโย’’ติฯ

‘‘อตฺถิ โข, ธนญฺชานิ, อญฺเญสํ เหตุกา ธมฺมิกา กมฺมนฺตา, เยหิ สกฺกา มาตาปิตโร เจว โปเสตุํ, น จ ปาปกมฺมํ กาตุํ, ปุญฺญญฺจ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตุํฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, โย วา ปุตฺตทารสฺส เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา ปุตฺตทารสฺส เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส; กตมํ เสยฺโย’’ติ? ‘‘โย หิ, โภ สาริปุตฺต, ปุตฺตทารสฺส เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, น ตํ เสยฺโย; โย จ โข, โภ สาริปุตฺต, ปุตฺตทารสฺส เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, ตเทเวตฺถ เสยฺโยฯ อธมฺมจริยาวิสมจริยาหิ, โภ สาริปุตฺต, ธมฺมจริยาสมจริยา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘อตฺถิ โข, ธนญฺชานิ, อญฺเญสํ เหตุกา ธมฺมิกา กมฺมนฺตา เยหิ สกฺกา ปุตฺตทารญฺเจว โปเสตุํ, น จ ปาปกมฺมํ กาตุํ, ปุญฺญญฺจ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตุํฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, โย วา ทาสกมฺมกรโปริสสฺส เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา ทาสกมฺมกรโปริสสฺส เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส; กตมํ เสยฺโย’’ติ? ‘‘โย หิ, โภ สาริปุตฺต, ทาสกมฺมกรโปริสสฺส เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, น ตํ เสยฺโย; โย จ โข, โภ สาริปุตฺต, ทาสกมฺมกรโปริสสฺส เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, ตเทเวตฺถ เสยฺโยฯ อธมฺมจริยาวิสมจริยาหิ, โภ สาริปุตฺต, ธมฺมจริยาสมจริยา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘อตฺถิ โข, ธนญฺชานิ, อญฺเญสํ เหตุกา ธมฺมิกา กมฺมนฺตา, เยหิ สกฺกา ทาสกมฺมกรโปริเส เจว โปเสตุํ, น จ ปาปกมฺมํ กาตุํ, ปุญฺญญฺจ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตุํฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, โย วา มิตฺตามจฺจานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา มิตฺตามจฺจานํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส; กตมํ เสยฺโย’’ติ? ‘‘โย หิ , โภ สาริปุตฺต, มิตฺตามจฺจานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, น ตํ เสยฺโย; โย จ โข, โภ สาริปุตฺต, มิตฺตามจฺจานํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, ตเทเวตฺถ เสยฺโยฯ อธมฺมจริยาวิสมจริยาหิ, โภ สาริปุตฺต, ธมฺมจริยาสมจริยา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘อตฺถิ โข, ธนญฺชานิ, อญฺเญสํ เหตุกา ธมฺมิกา กมฺมนฺตา, เยหิ สกฺกา มิตฺตามจฺจานญฺเจว มิตฺตามจฺจกรณียํ กาตุํ, น จ ปาปกมฺมํ กาตุํ, ปุญฺญญฺจ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตุํฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, โย วา ญาติสาโลหิตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา ญาติสาโลหิตานํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส; กตมํ เสยฺโย’’ติ? ‘‘โย หิ, โภ สาริปุตฺต, ญาติสาโลหิตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, น ตํ เสยฺโย; โย จ โข, โภ สาริปุตฺต, ญาติสาโลหิตานํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, ตเทเวตฺถ เสยฺโยฯ อธมฺมจริยาวิสมจริยาหิ, โภ สาริปุตฺต, ธมฺมจริยาสมจริยา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘อตฺถิ โข, ธนญฺชานิ, อญฺเญสํ เหตุกา ธมฺมิกา กมฺมนฺตา, เยหิ สกฺกา ญาติสาโลหิตานญฺเจว ญาติสาโลหิตกรณียํ กาตุํ, น จ ปาปกมฺมํ กาตุํ, ปุญฺญญฺจ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตุํฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, โย วา อติถีนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา อติถีนํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส; กตมํ เสยฺโย’’ติ? ‘‘โย หิ, โภ สาริปุตฺต, อติถีนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, น ตํ เสยฺโย; โย จ โข, โภ สาริปุตฺต, อติถีนํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, ตเทเวตฺถ เสยฺโยฯ อธมฺมจริยาวิสมจริยาหิ, โภ สาริปุตฺต, ธมฺมจริยาสมจริยา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘อตฺถิ โข, ธนญฺชานิ, อญฺเญสํ เหตุกา ธมฺมิกา กมฺมนฺตา, เยหิ สกฺกา อติถีนญฺเจว อติถิกรณียํ กาตุํ, น จ ปาปกมฺมํ กาตุํ, ปุญฺญญฺจ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตุํฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, โย วา ปุพฺพเปตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา ปุพฺพเปตานํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส; กตมํ เสยฺโย’’ติ? ‘‘โย หิ, โภ สาริปุตฺต, ปุพฺพเปตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, น ตํ เสยฺโย; โย จ โข, โภ สาริปุตฺต, ปุพฺพเปตานํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, ตเทเวตฺถ เสยฺโยฯ อธมฺมจริยาวิสมจริยาหิ , โภ สาริปุตฺต, ธมฺมจริยาสมจริยา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘อตฺถิ โข, ธนญฺชานิ, อญฺเญสํ เหตุกา ธมฺมิกา กมฺมนฺตา, เยหิ สกฺกา ปุพฺพเปตานญฺเจว ปุพฺพเปตกรณียํ กาตุํ, น จ ปาปกมฺมํ กาตุํ, ปุญฺญญฺจ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตุํฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, โย วา เทวตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา เทวตานํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส; กตมํ เสยฺโย’’ติ? ‘‘โย หิ, โภ สาริปุตฺต, เทวตานํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, น ตํ เสยฺโย; โย จ โข, โภ สาริปุตฺต, เทวตานํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, ตเทเวตฺถ เสยฺโย ฯ อธมฺมจริยาวิสมจริยาหิ, โภ สาริปุตฺต, ธมฺมจริยาสมจริยา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘อตฺถิ โข, ธนญฺชานิ, อญฺเญสํ เหตุกา ธมฺมิกา กมฺมนฺตา, เยหิ สกฺกา เทวตานญฺเจว เทวตากรณียํ กาตุํ, น จ ปาปกมฺมํ กาตุํ, ปุญฺญญฺจ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตุํฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, โย วา รญฺโญ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา รญฺโญ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส; กตมํ เสยฺโย’’ติ? ‘‘โย หิ, โภ สาริปุตฺต, รญฺโญ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, น ตํ เสยฺโย; โย จ โข, โภ สาริปุตฺต, รญฺโญ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, ตเทเวตฺถ เสยฺโยฯ อธมฺมจริยาวิสมจริยาหิ, โภ สาริปุตฺต, ธมฺมจริยาสมจริยา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘อตฺถิ โข, ธนญฺชานิ, อญฺเญสํ เหตุกา ธมฺมิกา กมฺมนฺตา, เยหิ สกฺกา รญฺโญ เจว ราชกรณียํ กาตุํ, น จ ปาปกมฺมํ กาตุํ, ปุญฺญญฺจ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตุํฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, โย วา กายสฺส ปีณนาเหตุ พฺรูหนาเหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา กายสฺส ปีณนาเหตุ พฺรูหนาเหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส; กตมํ เสยฺโย’’ติ? ‘‘โย หิ, โภ สาริปุตฺต, กายสฺส ปีณนาเหตุ พฺรูหนาเหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, น ตํ เสยฺโย; โย จ โข, โภ สาริปุตฺต, กายสฺส ปีณนาเหตุ พฺรูหนาเหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, ตเทเวตฺถ เสยฺโยฯ อธมฺมจริยาวิสมจริยาหิ, โภ สาริปุตฺต, ธมฺมจริยาสมจริยา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘อตฺถิ โข, ธนญฺชานิ, อญฺเญสํ เหตุกา ธมฺมิกา กมฺมนฺตา , เยหิ สกฺกา กายญฺเจว ปีเณตุํ พฺรูเหตุํ, น จ ปาปกมฺมํ กาตุํ, ปุญฺญญฺจ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตุ’’นฺติฯ

[449] อถ โข ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิฯ อถ โข ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ อปเรน สมเยน อาพาธิโก อโหสิ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ

อถ โข ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ อญฺญตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส , เยน ภควา เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทาหิ – ‘ธนญฺชานิ, ภนฺเต, พฺราหฺมโณ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ โส ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติฯ เยน จายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺทาหิ – ‘ธนญฺชานิ, ภนฺเต, พฺราหฺมโณ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติฯ เอวญฺจ วเทหิ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน ธนญฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติฯ ‘‘เอวํ , ภนฺเต’’ติ โข โส ปุริโส ธนญฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ธนญฺชานิ, ภนฺเต, พฺราหฺมโณ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ โส ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’’ติฯ เยน จายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ธนญฺชานิ, ภนฺเต, พฺราหฺมโณ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺทติ, เอวญฺจ วเทติ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน ธนญฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติฯ อธิวาเสสิ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ตุณฺหีภาเวนฯ

[450] อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ธนญฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ นิสชฺช โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ธนญฺชานิํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ เต, ธนญฺชานิ, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ? กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ, โน อภิกฺกมนฺติ? ปฏิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ , โน อภิกฺกโม’’ติ? ‘‘น เม, โภ สาริปุตฺต, ขมนียํ น ยาปนียํฯ พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติฯ อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ, โน ปฏิกฺกโมฯ

เสยฺยถาปิ, โภ สาริปุตฺต , พลวา ปุริโส ติณฺเหน สิขเรน มุทฺธนิ [มุทฺธานํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อภิมตฺเถยฺย; เอวเมว โข , โภ สาริปุตฺต, อธิมตฺตา วาตา มุทฺธนิ จ อูหนนฺติฯ น เม, โภ สาริปุตฺต, ขมนียํ, น ยาปนียํฯ พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติฯ อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ, โน ปฏิกฺกโมฯ เสยฺยถาปิ, โภ สาริปุตฺต, พลวา ปุริโส ทฬฺเหน วรตฺตกฺขณฺเฑน [วรตฺตพนฺธเนน (สี. ปี.)] สีเส สีสเวฐํ ทเทยฺย; เอวเมว โข, โภ สาริปุตฺต, อธิมตฺตา สีเส สีสเวทนาฯ น เม, โภ สาริปุตฺต, ขมนียํ น ยาปนียํฯ พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติฯ อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ, โน ปฏิกฺกโมฯ เสยฺยถาปิ, โภ สาริปุตฺต, ทกฺโข โคฆาตโก วา โคฆาตกนฺเตวาสี วา ติณฺเหน โควิกนฺตเนน กุจฺฉิํ ปริกนฺเตยฺย; เอวเมว โข, โภ สาริปุตฺต, อธิมตฺตา วาตา กุจฺฉิํ ปริกนฺตนฺติฯ น เม, โภ สาริปุตฺต, ขมนียํ, น ยาปนียํฯ พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติฯ อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ, โน ปฏิกฺกโมฯ เสยฺยถาปิ, โภ สาริปุตฺต, ทฺเว พลวนฺโต ปุริสา ทุพฺพลตรํ ปุริสํ นานาพาหาสุ คเหตฺวา องฺคารกาสุยา สนฺตาเปยฺยุํ สมฺปริตาเปยฺยุํ; เอวเมว โข, โภ สาริปุตฺต, อธิมตฺโต กายสฺมิํ ฑาโหฯ น เม, โภ สาริปุตฺต, ขมนียํ น ยาปนียํฯ พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติฯ อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ , โน ปฏิกฺกโม’’ติฯ

[451] ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, กตมํ เสยฺโย – นิรโย วา ติรจฺฉานโยนิ วา’’ติ? ‘‘นิรยา, โภ สาริปุตฺต, ติรจฺฉานโยนิ เสยฺโย’’ติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, กตมํ เสยฺโย – ติรจฺฉานโยนิ วา เปตฺติวิสโย วา’’ติ? ‘‘ติรจฺฉานโยนิยา, โภ สาริปุตฺต, เปตฺติวิสโย เสยฺโย’’ติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, กตมํ เสยฺโย – เปตฺติวิสโย วา มนุสฺสา วา’’ติ? ‘‘เปตฺติวิสยา, โภ สาริปุตฺต, มนุสฺสา เสยฺโย’’ติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ , กตมํ เสยฺโย – มนุสฺสา วา จาตุมหาราชิกา [จาตุมฺมหาราชิกา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] วา เทวา’’ติ? ‘‘มนุสฺเสหิ , โภ สาริปุตฺต, จาตุมหาราชิกา เทวา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, กตมํ เสยฺโย – จาตุมหาราชิกา วา เทวา ตาวติํสา วา เทวา’’ติ? ‘‘จาตุมหาราชิเกหิ, โภ สาริปุตฺต, เทเวหิ ตาวติํสา เทวา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, กตมํ เสยฺโย – ตาวติํสา วา เทวา ยามา วา เทวา’’ติ? ‘‘ตาวติํเสหิ, โภ สาริปุตฺต, เทเวหิ ยามา เทวา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, กตมํ เสยฺโย – ยามา วา เทวา ตุสิตา วา เทวา’’ติ? ‘‘ยาเมหิ, โภ สาริปุตฺต, เทเวหิ ตุสิตา เทวา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, กตมํ เสยฺโย – ตุสิตา วา เทวา นิมฺมานรตี วา เทวา’’ติ? ‘‘ตุสิเตหิ, โภ สาริปุตฺต, เทเวหิ นิมฺมานรตี เทวา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, กตมํ เสยฺโย – นิมฺมานรตี วา เทวา ปรนิมฺมิตวสวตฺตี วา เทวา’’ติ? ‘‘นิมฺมานรตีหิ , โภ สาริปุตฺต, เทเวหิ ปรนิมฺมิตวสวตฺตี เทวา เสยฺโย’’ติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, ธนญฺชานิ, กตมํ เสยฺโย ปรนิมฺมิตวสวตฺตี วา เทวา พฺรหฺมโลโก วา’’ติ? ‘‘‘พฺรหฺมโลโก’ติ [ภวํ สาริปุตฺโต อาหาติ, กตมํ สาริปุตฺโต อาห พฺรหฺมโลโกติฯ (ก.)] – ภวํ สาริปุตฺโต อาห; ‘พฺรหฺมโลโก’ติ – ภวํ สาริปุตฺโต อาหา’’ติ [ภวํ สาริปุตฺโต อาหาติ, กตมํ สาริปุตฺโต อาห พฺรหฺมโลโกติฯ (ก.)]ฯ

อถ โข อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อิเม โข พฺราหฺมณา พฺรหฺมโลกาธิมุตฺตาฯ ยํนูนาหํ ธนญฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส พฺรหฺมานํ สหพฺยตาย มคฺคํ เทเสยฺย’’นฺติฯ ‘‘พฺรหฺมานํ เต, ธนญฺชานิ, สหพฺยตาย มคฺคํ เทเสสฺสามิ; ตํ สุณาหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ, ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, โภ’’ติ โข ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ อายสฺมา สาริปุตฺโต เอตทโวจ – ‘‘กตโม จ, ธนญฺชานิ, พฺรหฺมานํ สหพฺยตาย มคฺโค? อิธ, ธนญฺชานิ, ภิกฺขุ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ, ตถา ตติยํ, ตถา จตุตฺถํ; อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาพชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติฯ อยํ โข, ธนญฺชานิ, พฺรหฺมานํ สหพฺยตาย มคฺโค’’ฯ

[452] ‘‘ปุน จปรํ, ธนญฺชานิ, ภิกฺขุ กรุณาสหคเตน เจตสา…เป.… มุทิตาสหคเตน เจตสา… อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ, ตถา ตติยํ, ตถา จตุตฺถํ; อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาพชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติฯ อยํ โข, ธนญฺชานิ, พฺรหฺมานํ สหพฺยตาย มคฺโค’’ติฯ

เตน หิ, โภ สาริปุตฺต, มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทาหิ – ‘ธนญฺชานิ , ภนฺเต, พฺราหฺมโณ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ โส ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ธนญฺชานิํ พฺราหฺมณํ สติ อุตฺตริกรณีเย หีเน พฺรหฺมโลเก ปติฏฺฐาเปตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิฯ อถ โข ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ อจิรปกฺกนฺเต อายสฺมนฺเต สาริปุตฺเต กาลมกาสิ, พฺรหฺมโลกญฺจ อุปปชฺชิฯ

[453] อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เอโส, ภิกฺขเว, สาริปุตฺโต ธนญฺชานิํ พฺราหฺมณํ สติ อุตฺตริกรณีเย หีเน พฺรหฺมโลเก ปติฏฺฐาเปตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกนฺโต’’ติฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ธนญฺชานิ, ภนฺเต, พฺราหฺมโณ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน, โส ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’’ติฯ ‘‘กิํ ปน ตฺวํ สาริปุตฺต ธนญฺชานิํ พฺราหฺมณํ สติ อุตฺตริกรณีเย หีเน พฺรหฺมโลเก ปติฏฺฐาเปตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกนฺโต’’ติ? ‘‘มยฺหํ โข, ภนฺเต, เอวํ อโหสิ – ‘อิเม โข พฺราหฺมณา พฺรหฺมโลกาธิมุตฺตา, ยํนูนาหํ ธนญฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส พฺรหฺมานํ สหพฺยตาย มคฺคํ เทเสยฺย’นฺติฯ ‘‘กาลงฺกโตจ [กาลงฺกโตว (สฺยา. กํ. ก.)], สาริปุตฺต, ธนญฺชานิ พฺราหฺมโณ, พฺรหฺมโลกญฺจ อุปปนฺโน’’ติฯ

ธนญฺชานิสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํฯ

8. วาเสฏฺฐสุตฺตํ

[454] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา อิจฺฉานงฺคเล [อิจฺฉานงฺกเล (สี. ปี.)] วิหรติ อิจฺฉานงฺคลวนสณฺเฑฯ เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา พฺราหฺมณมหาสาลา อิจฺฉานงฺคเล ปฏิวสนฺติ, เสยฺยถิทํ – จงฺกี พฺราหฺมโณ, ตารุกฺโข พฺราหฺมโณ, โปกฺขรสาติ พฺราหฺมโณ, ชาณุสฺโสณิ [ชาณุสฺโสณี (ปี.), ชาณุโสณี (ก.)] พฺราหฺมโณ, โตเทยฺโย พฺราหฺมโณ, อญฺเญ จ อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา พฺราหฺมณมหาสาลาฯ อถ โข วาเสฏฺฐภารทฺวาชานํ มาณวานํ ชงฺฆาวิหารํ อนุจงฺกมนฺตานํ อนุวิจรนฺตานํ [อนุจงฺกมมานานํ อนุวิจรมานานํ (สี. ปี.)] อยมนฺตรากถา อุทปาทิ – ‘‘กถํ, โภ, พฺราหฺมโณ โหตี’’ติ? ภารทฺวาโช มาณโว เอวมาห – ‘‘ยโต โข, โภ, อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน – เอตฺตาวตา โข, โภ, พฺราหฺมโณ โหตี’’ติฯ วาเสฏฺโฐ มาณโว เอวมาห – ‘‘ยโต โข, โภ, สีลวา จ โหติ วตฺตสมฺปนฺโน [วตสมฺปนฺโน (ปี.)] จ – เอตฺตาวตา โข, โภ, พฺราหฺมโณ โหตี’’ติฯ เนว โข อสกฺขิ ภารทฺวาโช มาณโว วาเสฏฺฐํ มาณวํ สญฺญาเปตุํ, น ปน อสกฺขิ วาเสฏฺโฐ มาณโว ภารทฺวาชํ มาณวํ สญฺญาเปตุํฯ อถ โข วาเสฏฺโฐ มาณโว ภารทฺวาชํ มาณวํ อามนฺเตสิ – ‘‘อยํ โข, โภ ภารทฺวาช, สมโณ โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต อิจฺฉานงฺคเล วิหรติ อิจฺฉานงฺคลวนสณฺเฑฯ ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติฯ อายาม, โภ ภารทฺวาช, เยน สมโณ โคตโม เตนุปสงฺกมิสฺสาม; อุปสงฺกมิตฺวา สมณํ โคตมํ เอตมตฺถํ ปุจฺฉิสฺสามฯ ยถา โน สมโณ โคตโม พฺยากริสฺสติ ตถา นํ ธาเรสฺสามา’’ติฯ ‘‘เอวํ, โภ’’ติ โข ภารทฺวาโช มาณโว วาเสฏฺฐสฺส มาณวสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ

[455] อถ โข วาเสฏฺฐภารทฺวาชา มาณวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิํสุฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข วาเสฏฺโฐ มาณโว ภควนฺตํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ –

‘‘อนุญฺญาตปฏิญฺญาตา, เตวิชฺชา มยมสฺมุโภ;

อหํ โปกฺขรสาติสฺส, ตารุกฺขสฺสายํ มาณโวฯ

‘‘เตวิชฺชานํ ยทกฺขาตํ, ตตฺร เกวลิโนสฺมเส;

ปทกสฺมา เวยฺยากรณา [โน พฺยากรณา (สฺยา. กํ. ก.)], ชปฺเป อาจริยสาทิสา;

เตสํ โน ชาติวาทสฺมิํ, วิวาโท อตฺถิ โคตมฯ