‘‘ยํ ตํ สรณมาคมฺม, อิโต อฏฺฐมิ จกฺขุมา;

สตฺตรตฺเตน [อนุตฺตเรน (ก.)] ภควา, ทนฺตมฺห ตว สาสเนฯ

‘‘ตุวํ พุทฺโธ ตุวํ สตฺถา, ตุวํ มาราภิภู มุนิ;

ตุวํ อนุสเย เฉตฺวา, ติณฺโณ ตาเรสิมํ ปชํฯ

‘‘อุปธี เต สมติกฺกนฺตา, อาสวา เต ปทาลิตา;

สีโหว อนุปาทาโน, ปหีนภยเภรโวฯ

‘‘ภิกฺขโว ติสตา อิเม, ติฏฺฐนฺติ ปญฺชลีกตา;

ปาเท วีร ปสาเรหิ, นาคา วนฺทนฺตุ สตฺถุโน’’ติฯ

เสลสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํฯ

3. อสฺสลายนสุตฺตํ

[401] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน นานาเวรชฺชกานํ พฺราหฺมณานํ ปญฺจมตฺตานิ พฺราหฺมณสตานิ สาวตฺถิยํ ปฏิวสนฺติ เกนจิเทว กรณีเยนฯ อถ โข เตสํ พฺราหฺมณานํ เอตทโหสิ – ‘‘อยํ โข สมโณ โคตโม จาตุวณฺณิํ สุทฺธิํ ปญฺญเปติฯ โก นุ โข ปโหติ สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุ’’นฺติ? เตน โข ปน สมเยน อสฺสลายโน นาม มาณโว สาวตฺถิยํ ปฏิวสติ ทหโร, วุตฺตสิโร, โสฬสวสฺสุทฺเทสิโก ชาติยา, ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปญฺจมานํ, ปทโก, เวยฺยากรโณ, โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโยฯ อถ โข เตสํ พฺราหฺมณานํ เอตทโหสิ – ‘‘อยํ โข อสฺสลายโน มาณโว สาวตฺถิยํ ปฏิวสติ ทหโร, วุตฺตสิโร, โสฬสวสฺสุทฺเทสิโก ชาติยา, ติณฺณํ เวทานํ ปารคู…เป.… อนวโยฯ โส โข ปโหติ สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุ’’นฺติฯ

อถ โข เต พฺราหฺมณา เยน อสฺสลายโน มาณโว เตนุปงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อสฺสลายนํ มาณวํ เอตทโวจุํ – ‘‘อยํ, โภ อสฺสลายน , สมโณ โคตโม จาตุวณฺณิํ สุทฺธิํ ปญฺญเปติฯ เอตุ ภวํ อสฺสลายโน สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตู’’ติ [ปฏิมนฺเตตุนฺติ (ปี. ก.)]ฯ

เอวํ วุตฺเต, อสฺสลายโน มาณโว เต พฺราหฺมเณ เอตทโวจ – ‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ธมฺมวาที; ธมฺมวาทิโน จ ปน ทุปฺปฏิมนฺติยา ภวนฺติฯ นาหํ สกฺโกมิ สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุ’’นฺติฯ ทุติยมฺปิ โข เต พฺราหฺมณา อสฺสลายนํ มาณวํ เอตทโวจุํ – ‘‘อยํ, โภ อสฺสลายน, สมโณ โคตโม จาตุวณฺณิํ สุทฺธิํ ปญฺญเปติฯ เอตุ ภวํ อสฺสลายโน สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุ [ปฏิมนฺเตตุํ (สี. ปี. ก.)]ฯ จริตํ โข ปน โภตา อสฺสลายเนน ปริพฺพาชก’’นฺติฯ ทุติยมฺปิ โข อสฺสลายโน มาณโว เต พฺราหฺมเณ เอตทโวจ – ‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ธมฺมวาที; ธมฺมวาทิโน จ ปน ทุปฺปฏิมนฺติยา ภวนฺติ ฯ นาหํ สกฺโกมิ สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุ’’นฺติฯ ตติยมฺปิ โข เต พฺราหฺมณา อสฺสลายนํ มาณวํ เอตทโวจุํ – ‘‘อยํ, โภ อสฺสลายน, สมโณ โคตโม จาตุวณฺณิํ สุทฺธิํ ปญฺญเปติฯ เอตุ ภวํ อสฺสลายโน สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุ [ปฏิมนฺเตตุํ (สี. ปี. ก.)]ฯ จริตํ โข ปน โภตา อสฺสลายเนน ปริพฺพาชกํฯ มา ภวํ อสฺสลายโน อยุทฺธปราชิตํ ปราชยี’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต, อสฺสลายโน มาณโว เต พฺราหฺมเณ เอตทโวจ – ‘‘อทฺธา โข อหํ ภวนฺโต น ลภามิฯ สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ธมฺมวาที; ธมฺมวาทิโน จ ปน ทุปฺปฏิมนฺติยา ภวนฺติฯ นาหํ สกฺโกมิ สมเณน โคตเมน สทฺธิํ อสฺมิํ วจเน ปฏิมนฺเตตุนฺติฯ อปิ จาหํ ภวนฺตานํ วจเนน คมิสฺสามี’’ติฯ

[402] อถ โข อสฺสลายโน มาณโว มหตา พฺราหฺมณคเณน สทฺธิํ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ

เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อสฺสลายโน มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘พฺราหฺมณา, โภ โคตม, เอวมาหํสุ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ; พฺราหฺมโณว สุกฺโก วณฺโณ, กณฺโห อญฺโญ วณฺโณ; พฺราหฺมโณว สุชฺฌนฺติ, โน อพฺราหฺมณา; พฺราหฺมณาว พฺรหฺมุโน ปุตฺตา โอรสา มุขโต ชาตา พฺรหฺมชา พฺรหฺมนิมฺมิตา พฺรหฺมทายาทา’ติฯ อิธ ภวํ โคตโม กิมาหา’’ติ? ‘‘ทิสฺสนฺติ [ทิสฺสนฺเต (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] โข ปน, อสฺสลายน, พฺราหฺมณานํ พฺราหฺมณิโย อุตุนิโยปิ คพฺภินิโยปิ วิชายมานาปิ ปายมานาปิฯ เต จ พฺราหฺมณิโยนิชาว สมานา เอวมาหํสุ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ; พฺราหฺมโณว สุกฺโก วณฺโณ, กณฺโห อญฺโญ วณฺโณ; พฺราหฺมณาว สุชฺฌนฺติ, โน อพฺราหฺมณา; พฺราหฺมณาว พฺรหฺมุโน ปุตฺตา โอรสา มุขโต ชาตา พฺรหฺมชา พฺรหฺมนิมฺมิตา พฺรหฺมทายาทา’’’ติฯ ‘‘กิญฺจาปิ ภวํ โคตโม เอวมาห, อถ ขฺเวตฺถ พฺราหฺมณา เอวเมตํ มญฺญนฺติ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติฯ

[403] ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน, สุตํ เต – ‘โยนกมฺโพเชสุ อญฺเญสุ จ ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ ทฺเวว วณฺณา – อยฺโย เจว ทาโส จ; อยฺโย หุตฺวา ทาโส โหติ, ทาโส หุตฺวา อยฺโย โหตี’’’ติ ? ‘‘เอวํ, โภ, สุตํ ตํ เม – ‘โยนกมฺโพเชสุ อญฺเญสุ จ ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ ทฺเวว วณฺณา – อยฺโย เจว ทาโส จ; อยฺโย หุตฺวา ทาโส โหติ, ทาโส หุตฺวา อยฺโย โหตี’’’ติฯ ‘‘เอตฺถ, อสฺสลายน, พฺราหฺมณานํ กิํ พลํ, โก อสฺสาโส ยเทตฺถ พฺราหฺมณา เอวมาหํสุ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติ? ‘‘กิญฺจาปิ ภวํ โคตโม เอวมาห, อถ ขฺเวตฺถ พฺราหฺมณา เอวเมตํ มญฺญนฺติ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติฯ

[404] ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน, ขตฺติโยว นุ โข ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี กาเมสุมิจฺฉาจารี มุสาวาที ปิสุณวาโจ ผรุสวาโจ สมฺผปฺปลาปี อภิชฺฌาลุ พฺยาปนฺนจิตฺโต มิจฺฉาทิฏฺฐิ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย, โน พฺราหฺมโณ? เวสฺโสว นุ โข…เป.… สุทฺโทว นุ โข ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี กาเมสุมิจฺฉาจารี มุสาวาที ปิสุณวาโจ ผรุสวาโจ สมฺผปฺปลาปี อภิชฺฌาลุ พฺยาปนฺนจิตฺโต มิจฺฉาทิฏฺฐิ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย, โน พฺราหฺมโณ’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ โคตมฯ

ขตฺติโยปิ หิ, โภ โคตม, ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี กาเมสุมิจฺฉาจารี มุสาวาที ปิสุณวาโจ ผรุสวาโจ สมฺผปฺปลาปี อภิชฺฌาลุ พฺยาปนฺนจิตฺโต มิจฺฉาทิฏฺฐิ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺยฯ พฺราหฺมโณปิ หิ, โภ โคตม…เป.… เวสฺโสปิ หิ, โภ โคตม…เป.… สุทฺโทปิ หิ, โภ โคตม…เป.… สพฺเพปิ หิ, โภ โคตม, จตฺตาโร วณฺณา ปาณาติปาติโน อทินฺนาทายิโน กาเมสุมิจฺฉาจาริโน มุสาวาทิโน ปิสุณวาจา ผรุสวาจา สมฺผปฺปลาปิโน อภิชฺฌาลู พฺยาปนฺนจิตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐี กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺยุ’’นฺติฯ ‘‘เอตฺถ, อสฺสลายน, พฺราหฺมณานํ กิํ พลํ, โก อสฺสาโส ยเทตฺถ พฺราหฺมณา เอวมาหํสุ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติ? ‘‘กิญฺจาปิ ภวํ โคตโม เอวมาห, อถ ขฺเวตฺถ พฺราหฺมณา เอวเมตํ มญฺญนฺติ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติฯ

[405] ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน, พฺราหฺมโณว นุ โข ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต มุสาวาทา ปฏิวิรโต ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต อนภิชฺฌาลุ อพฺยาปนฺนจิตฺโต สมฺมาทิฏฺฐิ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย, โน [โน จ (ก.)] ขตฺติโย โน เวสฺโส, โน สุทฺโท’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ โคตม! ขตฺติโยปิ หิ, โภ โคตม, ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต มุสาวาทา ปฏิวิรโต ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต อนภิชฺฌาลุ อพฺยาปนฺนจิตฺโต สมฺมาทิฏฺฐิ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺยฯ พฺราหฺมโณปิ หิ, โภ โคตม…เป.… เวสฺโสปิ หิ, โภ โคตม…เป.… สุทฺโทปิ หิ, โภ โคตม…เป.… สพฺเพปิ หิ, โภ โคตม, จตฺตาโร วณฺณา ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรตา ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรตา สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรตา อนภิชฺฌาลู อพฺยาปนฺนจิตฺตา สมฺมาทิฏฺฐี กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺยุ’’นฺติฯ

‘‘เอตฺถ, อสฺสลายน , พฺราหฺมณานํ กิํ พลํ, โก อสฺสาโส ยเทตฺถ พฺราหฺมณา เอวมาหํสุ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติ? ‘‘กิญฺจาปิ ภวํ โคตโม เอวมาห, อถ ขฺเวตฺถ พฺราหฺมณา เอวเมตํ มญฺญนฺติ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติฯ

[406] ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน, พฺราหฺมโณว นุ โข ปโหติ อสฺมิํ ปเทเส อเวรํ อพฺยาพชฺฌํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวตุํ, โน ขตฺติโย, โน เวสฺโส โน สุทฺโท’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ โคตม! ขตฺติโยปิ หิ, โภ โคตม, ปโหติ อสฺมิํ ปเทเส อเวรํ อพฺยาพชฺฌํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวตุํ; พฺราหฺมโณปิ หิ, โภ โคตม… เวสฺโสปิ หิ , โภ โคตม… สุทฺโทปิ หิ, โภ โคตม… สพฺเพปิ หิ, โภ โคตม, จตฺตาโร วณฺณา ปโหนฺติ อสฺมิํ ปเทเส อเวรํ อพฺยาพชฺฌํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวตุ’’นฺติฯ ‘‘เอตฺถ, อสฺสลายน, พฺราหฺมณานํ กิํ พลํ, โก อสฺสาโส ยเทตฺถ พฺราหฺมณา เอวมาหํสุ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติ? ‘‘กิญฺจาปิ ภวํ โคตโม เอวมาห, อถ ขฺเวตฺถ พฺราหฺมณา เอวเมตํ มญฺญนฺติ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติฯ

[407] ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน, พฺราหฺมโณว นุ โข ปโหติ โสตฺติสินานิํ อาทาย นทิํ คนฺตฺวา รโชชลฺลํ ปวาเหตุํ, โน ขตฺติโย, โน เวสฺโส, โน สุทฺโท’’ติ? ‘‘โน หิทํ, โภ โคตม! ขตฺติโยปิ หิ, โภ โคตม, ปโหติ โสตฺติสินานิํ อาทาย นทิํ คนฺตฺวา รโชชลฺลํ ปวาเหตุํ, พฺราหฺมโณปิ หิ, โภ โคตม… เวสฺโสปิ หิ, โภ โคตม… สุทฺโทปิ หิ, โภ โคตม… สพฺเพปิ หิ, โภ โคตม, จตฺตาโร วณฺณา ปโหนฺติ โสตฺติสินานิํ อาทาย นทิํ คนฺตฺวา รโชชลฺลํ ปวาเหตุ’’นฺติฯ ‘‘เอตฺถ, อสฺสลายน, พฺราหฺมณานํ กิํ พลํ, โก อสฺสาโส ยเทตฺถ พฺราหฺมณา เอวมาหํสุ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติ? ‘‘กิญฺจาปิ ภวํ โคตโม เอวมาห, อถ ขฺเวตฺถ พฺราหฺมณา เอวเมตํ มญฺญนฺติ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติฯ

[408] ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน, อิธ ราชา ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต นานาชจฺจานํ ปุริสานํ ปุริสสตํ สนฺนิปาเตยฺย – ‘อายนฺตุ โภนฺโต เย ตตฺถ ขตฺติยกุลา พฺราหฺมณกุลา ราชญฺญกุลา อุปฺปนฺนา, สากสฺส วา สาลสฺส วา [อุปฺปนฺนา สาลสฺส วา (สี. ปี.)] สลฬสฺส วา จนฺทนสฺส วา ปทุมกสฺส วา อุตฺตรารณิํ อาทาย, อคฺคิํ อภินิพฺพตฺเตนฺตุ, เตโช ปาตุกโรนฺตุฯ อายนฺตุ ปน โภนฺโต เย ตตฺถ จณฺฑาลกุลา เนสาทกุลา เวนกุลา [เวณกุลา (สี. ปี.), เวณุกุลา (สฺยา. กํ.)] รถการกุลา ปุกฺกุสกุลา อุปฺปนฺนา, สาปานโทณิยา วา สูกรโทณิยา วา รชกโทณิยา วา เอรณฺฑกฏฺฐสฺส วา อุตฺตรารณิํ อาทาย, อคฺคิํ อภินิพฺพตฺเตนฺตุ, เตโช ปาตุกโรนฺตู’ติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน, โย เอวํ นุ โข โส [โย จ นุ โข (สฺยา. กํ. ก.)] ขตฺติยกุลา พฺราหฺมณกุลา ราชญฺญกุลา อุปฺปนฺเนหิ สากสฺส วา สาลสฺส วา สลฬสฺส วา จนฺทนสฺส วา ปทุมกสฺส วา อุตฺตรารณิํ อาทาย อคฺคิ อภินิพฺพตฺโต, เตโช ปาตุกโต, โส เอว นุ ขฺวาสฺส อคฺคิ อจฺจิมา เจว [จ (สี. ปี.)] วณฺณวา [วณฺณิมา (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] จ ปภสฺสโร จ, เตน จ สกฺกา อคฺคินา อคฺคิกรณียํ กาตุํ; โย ปน โส จณฺฑาลกุลา เนสาทกุลา เวนกุลา รถการกุลา ปุกฺกุสกุลา อุปฺปนฺเนหิ สาปานโทณิยา วา สูกรโทณิยา วา รชกโทณิยา วา เอรณฺฑกฏฺฐสฺส วา อุตฺตรารณิํ อาทาย อคฺคิ อภินิพฺพตฺโต, เตโช ปาตุกโต สฺวาสฺส อคฺคิ น เจว อจฺจิมา น จ วณฺณวา น จ ปภสฺสโร, น จ เตน สกฺกา อคฺคินา อคฺคิกรณียํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘โน หิทํ, โภ โคตม! โยปิ หิ โส [โย โส (สี. ปี.)], โภ โคตม, ขตฺติยกุลา พฺราหฺมณกุลา ราชญฺญกุลา อุปฺปนฺเนหิ สากสฺส วา สาลสฺส วา สลฬสฺส วา จนฺทนสฺส วา ปทุมกสฺส วา อุตฺตรารณิํ อาทาย อคฺคิ อภินิพฺพตฺโต, เตโช ปาตุกโต สฺวาสฺส [โส จสฺส (สี. ปี.), โสปิสฺส (สฺยา. กํ.)] อคฺคิ อจฺจิมา เจว วณฺณวา จ ปภสฺสโร จ, เตน จ สกฺกา อคฺคินา อคฺคิกรณียํ กาตุํ; โยปิ โส จณฺฑาลกุลา เนสาทกุลา เวนกุลา รถการกุลา ปุกฺกุสกุลา อุปฺปนฺเนหิ สาปานโทณิยา วา สูกรโทณิยา วา รชกโทณิยา วา เอรณฺฑกฏฺฐสฺส วา อุตฺตรารณิํ อาทาย อคฺคิ อภินิพฺพตฺโต, เตโช ปาตุกโต, สฺวาสฺส อคฺคิ อจฺจิมา เจว วณฺณวา จ ปภสฺสโร จ, เตน จ สกฺกา อคฺคินา อคฺคิกรณียํ กาตุํฯ

สพฺโพปิ หิ, โภ โคตม, อคฺคิ อจฺจิมา เจว วณฺณวา จ ปภสฺสโร จ, สพฺเพนปิ สกฺกา อคฺคินา อคฺคิกรณียํ กาตุ’’นฺติฯ ‘‘เอตฺถ, อสฺสลายน, พฺราหฺมณานํ กิํ พลํ, โก อสฺสาโส ยเทตฺถ พฺราหฺมณา เอวมาหํสุ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ; พฺราหฺมโณว สุกฺโก วณฺโณ, กณฺโห อญฺโญ วณฺโณ; พฺราหฺมณาว สุชฺฌนฺติ, โน อพฺราหฺมณา; พฺราหฺมณาว พฺรหฺมุโน ปุตฺตา โอรสา มุขโต ชาตา พฺรหฺมชา พฺรหฺมนิมฺมิตา พฺรหฺมทายาทา’’’ติ? ‘‘กิญฺจาปิ ภวํ โคตโม เอวมาห, อถ ขฺเวตฺถ พฺราหฺมณา เอวเมตํ มญฺญนฺติ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’’’ติฯ

[409] ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน, อิธ ขตฺติยกุมาโร พฺราหฺมณกญฺญาย สทฺธิํ สํวาสํ กปฺเปยฺย, เตสํ สํวาสมนฺวาย ปุตฺโต ชาเยถ; โย โส ขตฺติยกุมาเรน พฺราหฺมณกญฺญาย ปุตฺโต อุปฺปนฺโน, สิยา โส มาตุปิ สทิโส ปิตุปิ สทิโส, ‘ขตฺติโย’ติปิ วตฺตพฺโพ ‘พฺราหฺมโณ’ติปิ วตฺตพฺโพ’’ติ? ‘‘โย โส, โภ โคตม, ขตฺติยกุมาเรน พฺราหฺมณกญฺญาย ปุตฺโต อุปฺปนฺโน, สิยา โส มาตุปิ สทิโส ปิตุปิ สทิโส, ‘ขตฺติโย’ติปิ วตฺตพฺโพ ‘พฺราหฺมโณ’ติปิ วตฺตพฺโพ’’ติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน, อิธ พฺราหฺมณกุมาโร ขตฺติยกญฺญาย สทฺธิํ สํวาสํ กปฺเปยฺย, เตสํ สํวาสมนฺวาย ปุตฺโต ชาเยถ; โย โส พฺราหฺมณกุมาเรน ขตฺติยกญฺญาย ปุตฺโต อุปฺปนฺโน, สิยา โส มาตุปิ สทิโส ปิตุปิ สทิโส, ‘ขตฺติโย’ติปิ วตฺตพฺโพ ‘พฺราหฺมโณ’ติปิ วตฺตพฺโพ’’ติ? ‘‘โย โส, โภ โคตม, พฺราหฺมณกุมาเรน ขตฺติยกญฺญาย ปุตฺโต อุปฺปนฺโน, สิยา โส มาตุปิ สทิโส ปิตุปิ สทิโส, ‘ขตฺติโย’ติปิ วตฺตพฺโพ ‘พฺราหฺมโณ’ติปิ วตฺตพฺโพ’’ติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน อิธ วฬวํ คทฺรเภน สมฺปโยเชยฺยุํ [สํโยเชยฺย (ก.)], เตสํ สมฺปโยคมนฺวาย กิโสโร ชาเยถ; โย โส วฬวาย คทฺรเภน กิโสโร อุปฺปนฺโน, สิยา โส มาตุปิ สทิโส ปิตุปิ สทิโส, ‘อสฺโส’ติปิ วตฺตพฺโพ ‘คทฺรโภ’ติปิ วตฺตพฺโพ’’ติ? ‘‘กุณฺฑญฺหิ โส [เวกุรญฺชาย หิ โส (สี. ปี.), โส กุมารณฺฑุปิ โส (สฺยา. กํ.), เวกุลโช หิ โส (?)], โภ โคตม, อสฺสตโร โหติฯ

อิทํ หิสฺส , โภ โคตม, นานากรณํ ปสฺสามิ; อมุตฺร จ ปเนสานํ น กิญฺจิ นานากรณํ ปสฺสามี’’ติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน, อิธาสฺสุ ทฺเว มาณวกา ภาตโร สอุทริยา, เอโก อชฺฌายโก อุปนีโต เอโก อนชฺฌายโก อนุปนีโตฯ กเมตฺถ พฺราหฺมณา ปฐมํ โภเชยฺยุํ สทฺเธ วา ถาลิปาเก วา ยญฺเญ วา ปาหุเน วา’’ติ? ‘‘โย โส, โภ โคตม, มาณวโก อชฺฌายโก อุปนีโต ตเมตฺถ พฺราหฺมณา ปฐมํ โภเชยฺยุํ สทฺเธ วา ถาลิปาเก วา ยญฺเญ วา ปาหุเน วาฯ กิญฺหิ, โภ โคตม, อนชฺฌายเก อนุปนีเต ทินฺนํ มหปฺผลํ ภวิสฺสตี’’ติ?

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสลายน, อิธาสฺสุ ทฺเว มาณวกา ภาตโร สอุทริยา, เอโก อชฺฌายโก อุปนีโต ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม, เอโก อนชฺฌายโก อนุปนีโต สีลวา กลฺยาณธมฺโมฯ กเมตฺถ พฺราหฺมณา ปฐมํ โภเชยฺยุํ สทฺเธ วา ถาลิปาเก วา ยญฺเญ วา ปาหุเน วา’’ติ? ‘‘โย โส, โภ โคตม, มาณวโก อนชฺฌายโก อนุปนีโต สีลวา กลฺยาณธมฺโม ตเมตฺถ พฺราหฺมณา ปฐมํ โภเชยฺยุํ สทฺเธ วา ถาลิปาเก วา ยญฺเญ วา ปาหุเน วาฯ กิญฺหิ, โภ โคตม, ทุสฺสีเล ปาปธมฺเม ทินฺนํ มหปฺผลํ ภวิสฺสตี’’ติ?

‘‘ปุพฺเพ โข ตฺวํ, อสฺสลายน, ชาติํ อคมาสิ; ชาติํ คนฺตฺวา มนฺเต อคมาสิ; มนฺเต คนฺตฺวา ตเป อคมาสิ; ตเป คนฺตฺวา [มนฺเต คนฺตฺวา ตเมตํ ตฺวํ (สี. ปี.), มนฺเต คนฺตฺวา ตเมว ฐเปตฺวา (สฺยา. กํ.)] จาตุวณฺณิํ สุทฺธิํ ปจฺจาคโต, ยมหํ ปญฺญเปมี’’ติฯ เอวํ วุตฺเต, อสฺสลายโน มาณโว ตุณฺหีภูโต มงฺกุภูโต ปตฺตกฺขนฺโธ อโธมุโข ปชฺฌายนฺโต อปฺปฏิภาโน นิสีทิฯ

[410] อถ โข ภควา อสฺสลายนํ มาณวํ ตุณฺหีภูตํ มงฺกุภูตํ ปตฺตกฺขนฺธํ อโธมุขํ ปชฺฌายนฺตํ อปฺปฏิภานํ วิทิตฺวา อสฺสลายนํ มาณวํ เอตทโวจ – ‘‘ภูตปุพฺพํ, อสฺสลายน, สตฺตนฺนํ พฺราหฺมณิสีนํ อรญฺญายตเน ปณฺณกุฏีสุ สมฺมนฺตานํ [วสนฺตานํ (สี.)] เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ – ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’ติฯ

อสฺโสสิ โข , อสฺสลายน, อสิโต เทวโล อิสิ – ‘สตฺตนฺนํ กิร พฺราหฺมณิสีนํ อรญฺญายตเน ปณฺณกุฏีสุ สมฺมนฺตานํ เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ – พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ…เป.… พฺรหฺมทายาทา’ติฯ อถ โข, อสฺสลายน, อสิโต เทวโล อิสิ เกสมสฺสุํ กปฺเปตฺวา มญฺชิฏฺฐวณฺณานิ ทุสฺสานิ นิวาเสตฺวา ปฏลิโย [อฏลิโย (สี. ปี.), อคลิโย (สฺยา. กํ.)] อุปาหนา อารุหิตฺวา ชาตรูปมยํ ทณฺฑํ คเหตฺวา สตฺตนฺนํ พฺราหฺมณิสีนํ ปตฺถณฺฑิเล ปาตุรโหสิฯ อถ โข, อสฺสลายน, อสิโต เทวโล อิสิ สตฺตนฺนํ พฺราหฺมณิสีนํ ปตฺถณฺฑิเล จงฺกมมาโน เอวมาห – ‘หนฺท, โก นุ โข อิเม ภวนฺโต พฺราหฺมณิสโย คตา [คนฺตา (สฺยา. กํ. ก.)]; หนฺท, โก นุ โข อิเม ภวนฺโต พฺราหฺมณิสโย คตา’ติ? อถ โข, อสฺสลายน, สตฺตนฺนํ พฺราหฺมณิสีนํ เอตทโหสิ – ‘โก นายํ คามณฺฑลรูโป วิย สตฺตนฺนํ พฺราหฺมณิสีนํ ปตฺถณฺฑิเล จงฺกมมาโน เอวมาห – ‘หนฺท, โก นุ โข อิเม ภวนฺโต พฺราหฺมณิสโย คตา; หนฺท, โก นุ โข อิเม ภวนฺโต พฺราหฺมณิสโย คตาติ? หนฺท, นํ อภิสปามา’ติฯ อถ โข, อสฺสลายน, สตฺต พฺราหฺมณิสโย อสิตํ เทวลํ อิสิํ อภิสปิํสุ – ‘ภสฺมา, วสล [วสลี (ปี.), วสลิ (ก.), จปลี (สฺยา. กํ.)], โหหิ; ภสฺมา, วสล, โหหี’ติ [ภสฺมา วสล โหหีติ อภิสปวจนํ สี. ปี. โปตฺถเกสุ สกิเทว อาคตํ]ฯ ยถา ยถา โข, อสฺสลายน, สตฺต พฺราหฺมณิสโย อสิตํ เทวลํ อิสิํ อภิสปิํสุ ตถา ตถา อสิโต เทวโล อิสิ อภิรูปตโร เจว โหติ ทสฺสนียตโร จ ปาสาทิกตโร จฯ อถ โข, อสฺสลายน, สตฺตนฺนํ พฺราหฺมณิสีนํ เอตทโหสิ – ‘โมฆํ วต โน ตโป, อผลํ พฺรหฺมจริยํฯ มยญฺหิ ปุพฺเพ ยํ อภิสปาม – ภสฺมา, วสล, โหหิ; ภสฺมา, วสล, โหหีติ ภสฺมาว ภวติ เอกจฺโจฯ อิมํ ปน มยํ ยถา ยถา อภิสปาม ตถา ตถา อภิรูปตโร เจว โหติ ทสฺสนียตโร จ ปาสาทิกตโร จา’ติฯ ‘น ภวนฺตานํ โมฆํ ตโป, นาผลํ พฺรหฺมจริยํฯ อิงฺฆ ภวนฺโต, โย มยิ มโนปโทโส ตํ ปชหถา’ติฯ ‘โย ภวติ มโนปโทโส ตํ ปชหามฯ โก นุ ภวํ โหตี’ติ? ‘สุโต นุ ภวตํ – อสิโต เทวโล อิสี’ติ? ‘เอวํ, โภ’ฯ ‘โส ขฺวาหํ, โภ, โหมี’ติฯ อถ โข, อสฺสลายน, สตฺต พฺราหฺมณิสโย อสิตํ เทวลํ อิสิํ อภิวาเทตุํ อุปกฺกมิํสุฯ

[411] ‘‘อถ โข, อสฺสลายน, อสิโต เทวโล อิสิ สตฺต พฺราหฺมณิสโย เอตทโวจ – ‘สุตํ เมตํ, โภ, สตฺตนฺนํ กิร พฺราหฺมณิสีนํ อรญฺญายตเน ปณฺณกุฏีสุ สมฺมนฺตานํ เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ – พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีโน อญฺโญ วณฺโณ; พฺราหฺมโณว สุกฺโก วณฺโณ , กณฺโห อญฺโญ วณฺโณ; พฺราหฺมณาว สุชฺฌนฺติ, โน อพฺราหฺมณา; พฺราหฺมณาว พฺรหฺมุโน ปุตฺตา โอรสา มุขโต ชาตา พฺรหฺมชา พฺรหฺมนิมฺมิตา พฺรหฺมทายาทา’ติฯ ‘เอวํ, โภ’ฯ

‘‘‘ชานนฺติ ปน โภนฺโต – ยา ชนิกา มาตา [ชนิมาตา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] พฺราหฺมณํเยว อคมาสิ, โน อพฺราหฺมณ’นฺติ? ‘โน หิทํ, โภ’ฯ

‘‘‘ชานนฺติ ปน โภนฺโต – ยา ชนิกามาตุ [ชนิมาตุ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] มาตา ยาว สตฺตมา มาตุมาตามหยุคา พฺราหฺมณํเยว อคมาสิ, โน อพฺราหฺมณ’นฺติ? ‘โน หิทํ, โภ’ฯ

‘‘‘ชานนฺติ ปน โภนฺโต – โย ชนโก ปิตา [ชนิปิตา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] พฺราหฺมณิํเยว อคมาสิ, โน อพฺราหฺมณิ’นฺติ? ‘โน หิทํ, โภ’ฯ

‘‘‘ชานนฺติ ปน โภนฺโต – โย ชนกปิตุ [ชนิปิตุ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ปิตา ยาว สตฺตมา ปิตุปิตามหยุคา พฺราหฺมณิํเยว อคมาสิ, โน อพฺราหฺมณิ’นฺติ? ‘โน หิทํ, โภ’ฯ

‘‘‘ชานนฺติ ปน โภนฺโต – ยถา คพฺภสฺส อวกฺกนฺติ โหตี’ติ [น มยํ ชานาม โภ ยถา คพฺภสฺส อวกฺกนฺติ โหตีติฯ ยถา กถํ ปน โภ คพฺภสฺส อวกฺกนฺติ โหตีติฯ (ก.)]? ‘ชานาม มยํ, โภ – ยถา คพฺภสฺส อวกฺกนฺติ โหติ [น มยํ ชานาม โภ ยถา คพฺภสฺส อวกฺกนฺติ โหตีติฯ ยถา กถํ ปน โภ คพฺภสฺส อวกฺกนฺติ โหตีติฯ (ก.)]ฯ อิธ มาตาปิตโร จ สนฺนิปติตา โหนฺติ, มาตา จ อุตุนี โหติ, คนฺธพฺโพ จ ปจฺจุปฏฺฐิโต โหติ; เอวํ ติณฺณํ สนฺนิปาตา คพฺภสฺส อวกฺกนฺติ โหตี’ติฯ

‘‘‘ชานนฺติ ปน โภนฺโต – ตคฺฆ [ยคฺเฆ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], โส คนฺธพฺโพ ขตฺติโย วา พฺราหฺมโณ วา เวสฺโส วา สุทฺโท วา’ติ? ‘น มยํ, โภ, ชานาม – ตคฺฆ โส คนฺธพฺโพ ขตฺติโย วา พฺราหฺมโณ วา เวสฺโส วา สุทฺโท วา’ติฯ

‘เอวํ สนฺเต, โภ, ชานาถ – เก ตุมฺเห โหถา’ติ? ‘เอวํ สนฺเต, โภ , น มยํ ชานาม – เก มยํ โหมา’ติฯ เต หิ นาม, อสฺสลายน, สตฺต พฺราหฺมณิสโย อสิเตน เทวเลน อิสินา สเก ชาติวาเท สมนุยุญฺชียมานา สมนุคฺคาหียมานา สมนุภาสียมานา น สมฺปายิสฺสนฺติ; กิํ ปน ตฺวํ เอตรหิ มยา สกสฺมิํ ชาติวาเท สมนุยุญฺชียมาโน สมนุคฺคาหียมาโน สมนุภาสียมาโน สมฺปายิสฺสสิ, เยสํ ตฺวํ สาจริยโก น ปุณฺโณ ทพฺพิคาโห’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต, อสฺสลายโน มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป.… อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ

อสฺสลายนสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํฯ

4. โฆฏมุขสุตฺตํ

[412] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ อายสฺมา อุเทโน พาราณสิยํ วิหรติ เขมิยมฺพวเนฯ เตน โข ปน สมเยน โฆฏมุโข พฺราหฺมโณ พาราณสิํ อนุปฺปตฺโต โหติ เกนจิเทว กรณีเยนฯ อถ โข โฆฏมุโข พฺราหฺมโณ ชงฺฆาวิหารํ อนุจงฺกมมาโน อนุวิจรมาโน เยน เขมิยมฺพวนํ เตนุปสงฺกมิฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุเทโน อพฺโภกาเส จงฺกมติฯ อถ โข โฆฏมุโข พฺราหฺมโณ เยนายสฺมา อุเทโน เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อุเทเนน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา อายสฺมนฺตํ อุเทนํ จงฺกมนฺตํ อนุจงฺกมมาโน เอวมาห – ‘‘อมฺโภ สมณ, ‘นตฺถิ ธมฺมิโก ปริพฺพโช’ [ปริพฺพาโช (สี. ปี.)] – เอวํ เม เอตฺถ โหติฯ ตญฺจ โข ภวนฺตรูปานํ วา อทสฺสนา, โย วา ปเนตฺถ ธมฺโม’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต, อายสฺมา อุเทโน จงฺกมา โอโรหิตฺวา วิหารํ ปวิสิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ โฆฏมุโขปิ โข พฺราหฺมโณ จงฺกมา โอโรหิตฺวา วิหารํ ปวิสิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ เอกมนฺตํ ฐิตํ โข โฆฏมุขํ พฺราหฺมณํ อายสฺมา อุเทโน เอตทโวจ – ‘‘สํวิชฺชนฺติ [สํวิชฺชนฺเต (พหูสุ)] โข, พฺราหฺมณ, อาสนานิฯ สเจ อากงฺขสิ, นิสีทา’’ติฯ