เมนู

[161] เตน โข ปน สมเยน สาคลายํ อายสฺมโต ทฬฺหิกสฺส สทฺธิวิหาริโก ภิกฺขุ อนภิรติยา ปีฬิโต อาปณิกสฺส เวฐนํ อวหริตฺวา อายสฺมนฺตํ ทฬฺหิกํ เอตทโวจ – ‘‘อสฺสมโณ อหํ, ภนฺเต, วิพฺภมิสฺสามี’’ติฯ ‘‘กิํ ตยา, อาวุโส, กต’’นฺติ? โส ตมตฺถํ อาโรเจสิฯ อาหราเปตฺวา อคฺฆาเปสิฯ ตํ อคฺฆาเปนฺตํ น ปญฺจมาสเก อคฺฆติ ฯ ‘‘อนาปตฺติ, อาวุโส, ปาราชิกสฺสา’’ติฯ ธมฺมกถํ อกาสิฯ โส ภิกฺขุ อภิรมตีติ [อภิรมีติ (สี. สฺยา.)]

ทุติยปาราชิกํ สมตฺตํฯ

3. ตติยปาราชิกํ

[162] [อิทํ วตฺถุ สํ. นิ. 5.985] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา ภิกฺขูนํ อเนกปริยาเยน อสุภกถํ กเถติ, อสุภาย วณฺณํ ภาสติ, อสุภภาวนาย วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อสุภสมาปตฺติยา วณฺณํ ภาสติฯ อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อิจฺฉามหํ, ภิกฺขเว, อทฺธมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํฯ นมฺหิ เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ, อญฺญตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกนา’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ, โข เต ภิกฺขู ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา นาสฺสุธ โกจิ ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ, อญฺญตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกนฯ ภิกฺขู – ‘‘ภควา โข อเนกปริยาเยน อสุภกถํ กเถติ, อสุภาย วณฺณํ ภาสติ, อสุภภาวนาย วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อสุภสมาปตฺติยา วณฺณํ ภาสตี’’ติ (เต) [( ) (?) เอวมุปริปิ อีทิเสสุ ฐาเนสุ] อเนกาการโวการํ อสุภภาวนานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติฯ เต สเกน กาเยน อฏฺฏียนฺติ หรายนฺติ ชิคุจฺฉนฺติฯ

เสยฺยถาปิ นาม อิตฺถี วา ปุริโส วา ทหโร ยุวา มณฺฑนกชาติโก สีสํนฺหาโต อหิกุณเปน วา กุกฺกุรกุณเปน วา มนุสฺสกุณเปน วา กณฺเฐ อาสตฺเตน อฏฺฏีเยยฺย หราเยยฺย ชิคุจฺเฉยฺย, เอวเมว เต ภิกฺขู สเกน กาเยน อฏฺฏียนฺตา หรายนฺตา ชิคุจฺฉนฺตา อตฺตนาปิ อตฺตานํ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, อญฺญมญฺญมฺปิ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, มิคลณฺฑิกมฺปิ สมณกุตฺตกํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘สาธุ โน, อาวุโส, ชีวิตา โวโรเปหิ ฯ อิทํ เต ปตฺตจีวรํ ภวิสฺสตี’’ติฯ อถ โข มิคลณฺฑิโก สมณกุตฺตโก ปตฺตจีวเรหิ ภโฏ สมฺพหุเล ภิกฺขู ชีวิตา โวโรเปตฺวา โลหิตกํ [โลหิตคตํ (ก.)] อสิํ อาทาย เยน วคฺคมุทา นที เตนุปสงฺกมิฯ

[163] อถ โข มิคลณฺฑิกสฺส สมณกุตฺตกสฺส โลหิตกํ ตํ อสิํ โธวนฺตสฺส อหุเทว กุกฺกุจฺจํ อหุ วิปฺปฏิสาโร – ‘‘อลาภา วต เม, น วต เม ลาภา; ทุลฺลทฺธํ วต เม, น วต เม สุลทฺธํ ฯ พหุํ วต มยา อปุญฺญํ ปสุตํ, โยหํ ภิกฺขู สีลวนฺเต กลฺยาณธมฺเม ชีวิตา โวโรเปสิ’’นฺติฯ อถ โข อญฺญตรา มารกายิกา เทวตา อภิชฺชมาเน อุทเก อาคนฺตฺวา มิคลณฺฑิกํ สมณกุตฺตกํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ สาธุ สปฺปุริส, ลาภา เต สปฺปุริส, สุลทฺธํ เต สปฺปุริสฯ พหุํ ตยา สปฺปุริส ปุญฺญํ ปสุตํ, ยํ ตฺวํ อติณฺเณ ตาเรสี’’ติฯ อถ โข มิคลณฺฑิโก สมณกุตฺตโก – ‘‘ลาภา กิร เม, สุลทฺธํ กิร เม, พหุํ กิร มยา ปุญฺญํ ปสุตํ, อติณฺโณ กิราหํ ตาเรมี’’ติ ติณฺหํ อสิํ อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทติ – ‘‘โก อติณฺโณ, กํ ตาเรมี’’ติ? ตตฺถ เย เต ภิกฺขู อวีตราคา เตสํ ตสฺมิํ สมเย โหติเยว ภยํ โหติ ฉมฺภิตตฺตํ โหติ โลมหํโสฯ เย ปน เต ภิกฺขู วีตราคา เตสํ ตสฺมิํ สมเย น โหติ ภยํ น โหติ ฉมฺภิตตฺตํ น โหติ โลมหํโสฯ อถ โข มิคลณฺฑิโก สมณกุตฺตโก เอกมฺปิ ภิกฺขุํ เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ทฺเวปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ตโยปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, จตฺตาโรปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ปญฺจปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ทสปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, วีสมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ติํสมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, จตฺตาลีสมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ปญฺญาสมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, สฏฺฐิมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิฯ

[164] อถ โข ภควา ตสฺส อทฺธมาสสฺส อจฺจเยน ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘กิํ นุ โข, อานนฺท, ตนุภูโต วิย ภิกฺขุสงฺโฆ’’ติ? ‘‘ตถา หิ ปน, ภนฺเต, ภควา ภิกฺขูนํ อเนกปริยาเยน อสุภกถํ กเถติ, อสุภาย วณฺณํ ภาสติ, อสุภภาวนาย วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อสุภสมาปตฺติยา วณฺณํ ภาสติฯ เต จ, ภนฺเต, ภิกฺขู – ‘ภควา โข อเนกปริยาเยน อสุภกถํ กเถติ, อสุภาย วณฺณํ ภาสติ, อสุภภาวนาย วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อสุภสมาปตฺติยา วณฺณํ ภาสตี’ติ, เต อเนกาการโวการํ อสุภภาวนานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติฯ เต สเกน กาเยน อฏฺฏียนฺติ หรายนฺติ ชิคุจฺฉนฺติฯ เสยฺยถาปิ นาม อิตฺถี วา ปุริโส วา ทหโร ยุวา มณฺฑนกชาติโก สีสํนฺหาโต อหิกุณเปน วา กุกฺกุรกุณเปน วา มนุสฺสกุณเปน วา กณฺเฐ อาสตฺเตน อฏฺฏีเยยฺย หราเยยฺย ชิคุจฺเฉยฺย, เอวเมว เต ภิกฺขู สเกน กาเยน อฏฺฏียนฺตา หรายนฺตา ชิคุจฺฉนฺตา อตฺตนาปิ อตฺตานํ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, อญฺญมญฺญมฺปิ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, มิคลณฺฑิกมฺปิ สมณกุตฺตกํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘สาธุ โน, อาวุโส, ชีวิตา โวโรเปหิฯ อิทํ เต ปตฺตจีวรํ ภวิสฺสตี’ติฯ อถ โข, ภนฺเต, มิคลณฺฑิโก สมณกุตฺตโก ปตฺตจีวเรหิ ภโฏ เอกมฺปิ ภิกฺขุํ เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ…เป.… สฏฺฐิมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิฯ สาธุ, ภนฺเต, ภควา อญฺญํ ปริยายํ อาจิกฺขตุ ยถายํ ภิกฺขุสงฺโฆ อญฺญาย สณฺฐเหยฺยา’’ติฯ ‘‘เตนหานนฺท, ยาวติกา ภิกฺขู เวสาลิํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺติ เต สพฺเพ อุปฏฺฐานสาลายํ สนฺนิปาเตหี’’ติ ฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ, โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา ยาวติกา ภิกฺขู เวสาลิํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺติ เต สพฺเพ อุปฏฺฐานสาลายํ สนฺนิปาเตตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สนฺนิปติโต, ภนฺเต ภิกฺขุสงฺโฆ; ยสฺส ทานิ, ภนฺเต, ภควา กาลํ มญฺญตี’’ติฯ

[165] อถ โข ภควา เยน อุปฏฺฐานสาลา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ นิสชฺช โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อยมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต สนฺโต เจว ปณีโต จ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโร อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน จ ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ฐานโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมติฯ

เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส อุหตํ [อูหตํ (ก.)] รโชชลฺลํ ตเมนํ มหา อกาลเมโฆ ฐานโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมติ, เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต สนฺโต เจว ปณีโต จ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโร อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน จ ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ฐานโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมติฯ กถํ ภาวิโต จ, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิ กถํ พหุลีกโต สนฺโต เจว ปณีโต จ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโร อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน จ ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ฐานโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวาฯ โส สโตว อสฺสสติ สโต ปสฺสสติฯ ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต ทีฆํ อสฺสสามีติ ปชานาติ, ทีฆํ วา ปสฺสสนฺโต ทีฆํ ปสฺสสามีติ ปชานาติฯ รสฺสํ วา อสฺสสนฺโต รสฺสํ อสฺสสามีติ ปชานาติ, รสฺสํ วา ปสฺสสนฺโต รสฺสํ ปสฺสสามีติ ปชานาติฯ สพฺพกายปฺปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ สพฺพกายปฺปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ ปีติปฺปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ ปีติปฺปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ สุขปฺปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ สุขปฺปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ จิตฺตสงฺขารปฺปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ จิตฺตสงฺขารปฺปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารํ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ จิตฺตปฺปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ จิตฺตปฺปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ อภิปฺปโมทยํ จิตฺตํ…เป.… สมาทหํ จิตฺตํ…เป.… วิโมจยํ จิตฺตํ…เป.… อนิจฺจานุปสฺสี…เป.… วิราคานุปสฺสี…เป.… นิโรธานุปสฺสี…เป.… ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติฯ เอวํ ภาวิโต โข, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิ เอวํ พหุลีกโต สนฺโต เจว ปณีโต จ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโร อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน จ ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ฐานโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมตี’’ติฯ

[166] อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อตฺตนาปิ อตฺตานํ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, อญฺญมญฺญมฺปิ ชีวิตา โวโรเปนฺติ มิคลณฺฑิกมฺปิ สมณกุตฺตกํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘สาธุ โน, อาวุโส , ชีวิตา โวโรเปหิ, อิทํ เต ปตฺตจีวรํ ภวิสฺสตี’’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภิกฺขเว, เตสํ ภิกฺขูนํ อนนุโลมิกํ อปฺปฏิรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํฯ กถญฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อตฺตนาปิ อตฺตานํ ชีวิตา โวโรเปสฺสนฺติ, อญฺญมญฺญมฺปิ ชีวิตา โวโรเปสฺสนฺติ, มิคลณฺฑิกมฺปิ สมณกุตฺตกํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขนฺติ – ‘สาธุ โน, อาวุโส, ชีวิตา โวโรเปหิ, อิทํ เต ปตฺตจีวรํ ภวิสฺสตี’ติฯ เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

[167] ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สญฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตา โวโรเปยฺย สตฺถหารกํ วาสฺส ปริเยเสยฺย, อยมฺปิ ปาราชิโก โหติ อสํวาโส’’ติ

เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติฯ

[168] เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร อุปาสโก คิลาโน โหติฯ ตสฺส ปชาปติ อภิรูปา โหติ ทสฺสนียา ปาสาทิกาฯ ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ตสฺสา อิตฺถิยา ปฏิพทฺธจิตฺตา โหนฺติฯ อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘สเจ โข โส, อาวุโส , อุปาสโก ชีวิสฺสติ น มยํ ตํ อิตฺถิํ ลภิสฺสามฯ หนฺท มยํ, อาวุโส, ตสฺส อุปาสกสฺส มรณวณฺณํ สํวณฺเณมา’’ติฯ อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เยน โส อุปาสโก เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ อุปาสกํ เอตทโวจุํ – ‘‘ตฺวํ โขสิ, อุปาสก, กตกลฺยาโณ กตกุสโล กตภีรุตฺตาโณ อกตปาโป อกตลุทฺโท อกตกิพฺพิโสฯ กตํ ตยา กลฺยาณํ, อกตํ ตยา ปาปํ ฯ กิํ ตุยฺหิมินา ปาปเกน ทุชฺชีวิเตน! มตํ เต ชีวิตา เสยฺโยฯ อิโต ตฺวํ กาลงฺกโต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสสิฯ ตตฺถ ทิพฺเพหิ ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรสฺสสี’’ติฯ

[169] อถ โข โส อุปาสโก – ‘‘สจฺจํ โข อยฺยา อาหํสุฯ อหญฺหิ กตกลฺยาโณ กตกุสโล กตภีรุตฺตาโณ อกตปาโป อกตลุทฺโท อกตกิพฺพิโสฯ

กตํ มยา กลฺยาณํ, อกตํ มยา ปาปํ ฯ กิํ มยฺหิมินา ปาปเกน ทุชฺชีวิเตน! มตํ เม ชีวิตา เสยฺโยฯ อิโต อหํ กาลงฺกโต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสามิฯ ตตฺถ ทิพฺเพหิ ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรสฺสามี’’ติ, โส อสปฺปายานิ เจว โภชนานิ ภุญฺชิ อสปฺปายานิ จ ขาทนียานิ ขาทิ อสปฺปายานิ จ สายนียานิ สายิ อสปฺปายานิ จ ปานานิ ปิวิฯ ตสฺส อสปฺปายานิ เจว โภชนานิ ภุญฺชโต อสปฺปายานิ จ ขาทนียานิ ขาทโต อสปฺปายานิ จ สายนียานิ สายโต อสปฺปายานิ จ ปานานิ ปิวโต ขโร อาพาโธ อุปฺปชฺชิฯ โส เตเนว อาพาเธน กาลมกาสิฯ ตสฺส ปชาปติ อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘อลชฺชิโน อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา ทุสฺสีลา มุสาวาทิโนฯ อิเม หิ นาม ธมฺมจาริโน สมจาริโน พฺรหฺมจาริโน สจฺจวาทิโน สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา ปฏิชานิสฺสนฺติ! นตฺถิ อิเมสํ สามญฺญํ นตฺถิ อิเมสํ พฺรหฺมญฺญํ, นฏฺฐํ อิเมสํ สามญฺญํ นฏฺฐํ อิเมสํ พฺรหฺมญฺญํ, กุโต อิเมสํ สามญฺญํ กุโต อิเมสํ พฺรหฺมญฺญํ, อปคตา อิเม สามญฺญา อปคตา อิเม พฺรหฺมญฺญาฯ อิเม เม สามิกสฺส มรณวณฺณํ สํวณฺเณสุํฯ อิเมหิ เม สามิโก มาริโต’’ติฯ อญฺเญปิ มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อลชฺชิโน อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา ทุสฺสีลา มุสาวาทิโนฯ อิเม หิ นาม ธมฺมจาริโน สมจาริโน พฺรหฺมจาริโน สจฺจวาทิโน สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา ปฏิชานิสฺสนฺติ! นตฺถิ อิเมสํ สามญฺญํ นตฺถิ อิเมสํ พฺรหฺมญฺญํ, นฏฺฐํ อิเมสํ สามญฺญํ นฏฺฐํ อิเมสํ พฺรหฺมญฺญํ, กุโต อิเมสํ สามญฺญํ กุโต อิเมสํ พฺรหฺมญฺญํ, อปคตา อิเม สามญฺญา อปคตา อิเม พฺรหฺมญฺญาฯ อิเม อุปาสกสฺส มรณวณฺณํ สํวณฺเณสุํฯ อิเมหิ อุปาสโก มาริโต’’ติฯ อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุปาสกสฺส มรณวณฺณํ สํวณฺณิสฺสนฺตี’’ติ!

[170] อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อุปาสกสฺส มรณวณฺณํ สํวณฺเณถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริสา, อนนุโลมิกํ อปฺปฏิรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํฯ

กถญฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อุปาสกสฺส มรณวณฺณํ สํวณฺณิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ

[171] ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สญฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตา โวโรเปยฺย สตฺถหารกํ วาสฺส ปริเยเสยฺย มรณวณฺณํ วา สํวณฺเณยฺย มรณาย วา สมาทเปยฺย – ‘อมฺโภ ปุริส, กิํ ตุยฺหิมินา ปาปเกน ทุชฺชีวิเตน, มตํ เต ชีวิตา เสยฺโย’ติ, อิติ จิตฺตมโน จิตฺตสงฺกปฺโป อเนกปริยาเยน มรณวณฺณํ วา สํวณฺเณยฺย, มรณาย วา สมาทเปยฺย, อยมฺปิ ปาราชิโก โหติ อสํวาโส’’ติ

[172] โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป.… ภิกฺขูติ…เป.… อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติฯ

สญฺจิจฺจาติ ชานนฺโต สญฺชานนฺโต เจจฺจ อภิวิตริตฺวา วีติกฺกโมฯ

มนุสฺสวิคฺคโห นาม ยํ มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ปฐมํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ ปฐมํ วิญฺญาณํ ปาตุภูตํ, ยาว มรณกาลา เอตฺถนฺตเร เอโส มนุสฺสวิคฺคโห นามฯ

ชีวิตา โวโรเปยฺยาติ ชีวิตินฺทฺริยํ อุปจฺฉินฺทติ อุปโรเธติ สนฺตติํ วิโกเปติฯ

สตฺถหารกํ วาสฺส ปริเยเสยฺยาติ อสิํ วา สตฺติํ วา เภณฺฑิํ วา [เภนฺทิํ วา (ก.)] ลคุฬํ วา [สูลํวา ลคุฬํวา (สฺยา.)] ปาสาณํ วา สตฺถํ วา วิสํ วา รชฺชุํ วาฯ

มรณวณฺณํ วา สํวณฺเณยฺยาติ ชีวิเต อาทีนวํ ทสฺเสติ, มรเณ วณฺณํ ภณติฯ

มรณาย วา สมาทเปยฺยาติ สตฺถํ วา อาหร, วิสํ วา ขาท, รชฺชุยา วา อุพฺพนฺธิตฺวา กาลงฺกโรหีติฯ

อมฺโภ ปุริสาติ อาลปนาธิวจนเมตํฯ

กิํ ตุยฺหิมินา ปาปเกน ทุชฺชีวิเตนาติ ปาปกํ นาม ชีวิตํ อฑฺฒานํ ชีวิตํ อุปาทาย ทลิทฺทานํ ชีวิตํ ปาปกํ ลามกํ, สธนานํ ชีวิตํ อุปาทาย อธนานํ ชีวิตํ ปาปกํ, เทวานํ ชีวิตํ อุปาทาย มนุสฺสานํ ชีวิตํ ปาปกํ

ทุชฺชีวิตํ นาม หตฺถจฺฉินฺนสฺส ปาทจฺฉินฺนสฺส หตฺถปาทจฺฉินฺนสฺส กณฺณจฺฉินฺนสฺส นาสจฺฉินฺนสฺส กณฺณนาสจฺฉินฺนสฺส, อิมินา จ ปาปเกน อิมินา จ ทุชฺชีวิเตน มตํ เต ชีวิตา เสยฺโยติฯ

อิติ จิตฺตมโนติ ยํ จิตฺตํ ตํ มโน, ยํ มโน ตํ จิตฺตํฯ

จิตฺตสงฺกปฺโปติ มรณสญฺญี มรณเจตโน มรณาธิปฺปาโยฯ

อเนกปริยาเยนาติ อุจฺจาวเจหิ อากาเรหิฯ

มรณวณฺณํ วา สํวณฺเณยฺยาติ ชีวิเต อาทีนวํ ทสฺเสติ, มรเณ วณฺณํ ภณติ – ‘‘อิโต ตฺวํ กาลงฺกโต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสสิ, ตตฺถ ทิพฺเพหิ ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรสฺสสี’’ติฯ

มรณาย วา สมาทเปยฺยาติ สตฺถํ วา อาหร, วิสํ วา ขาท, รชฺชุยา วา อุพฺพนฺธิตฺวา กาลงฺกโรหิ, โสพฺเภ วา นรเก วา ปปาเต วา ปปตาติฯ

อยมฺปีติ ปุริเม อุปาทาย วุจฺจติฯ

ปาราชิโก โหตีติ เสยฺยถาปิ นาม ปุถุสิลา ทฺวิธา ภินฺนา [ทฺเวธา ภินฺนา (สฺยา.)] อปฺปฏิสนฺธิกา โหติ, เอวเมว ภิกฺขุ สญฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อสฺสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโยฯ เตน วุจฺจติ – ‘ปาราชิโก โหตี’ติฯ

อสํวาโสติ สํวาโส นาม เอกกมฺมํ เอกุทฺเทโส สมสิกฺขตา – เอโส สํวาโส นามฯ โส เตน สทฺธิํ นตฺถิ, เตน วุจฺจติ อสํวาโสติฯ

[173] สามํ, อธิฏฺฐาย, ทูเตน, ทูตปรํปราย, วิสกฺกิเยน ทูเตน, คตปจฺจาคเตน ทูเตน, อรโห รโหสญฺญี, รโห อรโหสญฺญี, อรโห อรโหสญฺญี, รโห รโหสญฺญี กาเยน สํวณฺเณติ, วาจาย สํวณฺเณติ, กาเยน วาจาย สํวณฺเณติ, ทูเตน สํวณฺเณติ, เลขาย สํวณฺเณติ, โอปาตํ อปสฺเสนํ, อุปนิกฺขิปนํ, เภสชฺชํ, รูปูปหาโร, สทฺทูปหาโร, คนฺธูปหาโร, รสูปหาโร, โผฏฺฐพฺพูปหาโร, ธมฺมูปหาโร, อาจิกฺขนา, อนุสาสนี, สงฺเกตกมฺมํ, นิมิตฺตกมฺมนฺติฯ

[174] สามนฺติ สยํ หนติ กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา นิสฺสคฺคิเยน วาฯ

อธิฏฺฐายาติ อธิฏฺฐหิตฺวา อาณาเปติ – ‘‘เอวํ วิชฺฌ, เอวํ ปหร, เอวํ ฆาเตหี’’ติฯ

ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส ตํ มญฺญมาโน ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺสฯ

ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส ตํ มญฺญมาโน อญฺญํ ชีวิตา โวโรเปตฺติ, มูลฏฺฐสฺส อนาปตฺติฯ วธกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส อญฺญํ มญฺญมาโน ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺสฯ

ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส อญฺญํ มญฺญมาโน อญฺญํ ชีวิตา โวโรเปติ; มูลฏฺฐสฺส อนาปตฺติ, วธกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส ปาวท – ‘อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส ปาวทตุ – อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปตู’’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส อิตรสฺส อาโรเจติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ วธโก ปฏิคฺคณฺหาติ, มูลฏฺฐสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ โส ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ ปาราชิกสฺสฯ

ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส ปาวท – ‘อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส ปาวทตุ – อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปตู’’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส อญฺญํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ วธโก ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, มูลฏฺฐสฺส อนาปตฺติ; อาณาปกสฺส จ วธกสฺส จ อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส คนฺตฺวา ปุน ปจฺจาคจฺฉติ – ‘‘นาหํ สกฺโกมิ ตํ ชีวิตา โวโรเปตุ’’นฺติฯ โส ปุน อาณาเปติ – ‘‘ยทา สกฺโกสิ ตทา ตํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺสฯ

ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส อาณาเปตฺวา วิปฺปฏิสารี น สาเวติ – ‘‘มา ฆาเตหี’’ติฯ โส ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺสฯ

ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส อาณาเปตฺวา วิปฺปฏิสารี สาเวติ – ‘‘มา ฆาเตหี’’ติฯ โส – ‘‘อาณตฺโต อหํ ตยา’’ติ ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, มูลฏฺฐสฺส อนาปตฺติฯ วธกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โส อาณาเปตฺวา วิปฺปฏิสารี สาเวติ – ‘‘มา ฆาเตหี’’ติฯ โส สาธูติ โอรมติ, อุภินฺนํ อนาปตฺติฯ

[175] อรโห รโหสญฺญี อุลฺลปติ – ‘‘อโห อิตฺถนฺนาโม หโต อสฺสา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ

รโห อรโหสญฺญี อุลฺลปติ – ‘‘อโห อิตฺถนฺนาโม หโต อสฺสา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อรโห อรโหสญฺญี อุลฺลปติ – ‘‘อโห อิตฺถนฺนาโม หโต อสฺสา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ฯ รโห รโหสญฺญี อุลฺลปติ – ‘‘อโห อิตฺถนฺนาโม หโต อสฺสา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ

กาเยน สํวณฺเณติ นาม กาเยน วิการํ กโรติ – ‘‘โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตาย สํวณฺณนาย มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

วาจาย สํวณฺเณติ นาม วาจาย ภณติ – ‘‘โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตาย สํวณฺณนาย มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

กาเยน วาจาย สํวณฺเณติ นาม กาเยน จ วิการํ กโรติ, วาจาย จ ภณติ – ‘‘โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตาย สํวณฺณนาย มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

ทูเตน สํวณฺเณติ นาม ทูตสฺส สาสนํ อาโรเจติ – ‘‘โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ทูตสฺส สาสนํ สุตฺวา มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

[176] เลขาย สํวณฺเณติ นาม เลขํ ฉินฺทติ – ‘‘โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อกฺขรกฺขราย อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ เลขํ ปสฺสิตฺวา มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

โอปาตํ นาม มนุสฺสํ อุทฺทิสฺส โอปาตํ ขนติ – ‘‘ปปติตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ปปติเต ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

อโนทิสฺส โอปาตํ ขนติ – ‘‘โย โกจิ ปปติตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ มนุสฺโส ตสฺมิํ ปปตติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ปปติเต ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ , อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ ยกฺโข วา เปโต วา ติรจฺฉานคตมนุสฺสวิคฺคโห วา ตสฺมิํ ปปตติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ปปติเต ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ ติรจฺฉานคโต ตสฺมิํ ปปตติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ปปติเต ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ

[177] อปสฺเสนํ นาม อปสฺเสเน สตฺถํ วา ฐเปติ วิเสน วา มกฺเขติ ทุพฺพลํ วา กโรติ โสพฺเภ วา นรเก วา ปปาเต วา ฐเปติ – ‘‘ปปติตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ สตฺเถน วา วิเสน วา ปปติเตน วา ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ , อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

อุปนิกฺขิปนํ นาม อสิํ วา สตฺติํ วา เภณฺฑิํ วา ลคุฬํ วา ปาสาณํ วา สตฺถํ วา วิสํ วา รชฺชุํ วา อุปนิกฺขิปติ – ‘‘อิมินา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ‘‘เตน มริสฺสามี’’ติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

เภสชฺชํ นาม สปฺปิํ วา นวนีตํ วา เตลํ วา มธุํ วา ผาณิตํ วา เทติ – ‘‘อิมํ สายิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตํ สายิเต ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

[178] รูปูปหาโร นาม อมนาปิกํ รูปํ อุปสํหรติ ภยานกํ เภรวํ – ‘‘อิมํ ปสฺสิตฺวา อุตฺตสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตํ ปสฺสิตฺวา อุตฺตสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ มนาปิกํ รูปํ อุปสํหรติ [อุปสํหรติ เปมนียํ หทยงฺคมํ (สฺยา.)] – ‘‘อิมํ ปสฺสิตฺวา อลาภเกน สุสฺสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตํ ปสฺสิตฺวา อลาภเกน สุสฺสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

สทฺทูปหาโร นาม อมนาปิกํ สทฺทํ อุปสํหรติ ภยานกํ เภรวํ – ‘‘อิมํ สุตฺวา อุตฺตสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ

ตํ สุตฺวา อุตฺตสติ , อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ มนาปิกํ สทฺทํ อุปสํหรติ เปมนียํ หทยงฺคมํ – ‘‘อิมํ สุตฺวา อลาภเกน สุสฺสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตํ สุตฺวา อลาภเกน สุสฺสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ , อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

คนฺธูปหาโร นาม อมนาปิกํ คนฺธํ อุปสํหรติ เชคุจฺฉํ ปาฏิกุลฺยํ [ปฏิกูลํ (?)] – ‘‘อิมํ ฆายิตฺวา เชคุจฺฉตา ปาฏิกุลฺยตา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตํ ฆายิเต เชคุจฺฉตา ปาฏิกุลฺยตา ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ มนาปิกํ คนฺธํ อุปสํหรติ – ‘‘อิมํ ฆายิตฺวา อลาภเกน สุสฺสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตํ ฆายิตฺวา อลาภเกน สุสฺสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

รสูปหาโร นาม อมนาปิกํ รสํ อุปสํหรติ เชคุจฺฉํ ปาฏิกุลฺยํ [ปฏิกูลํ (?)] – ‘‘อิมํ สายิตฺวา เชคุจฺฉตา ปาฏิกุลฺยตา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตํ สายิเต เชคุจฺฉตา ปาฏิกุลฺยตา ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ มนาปิกํ รสํ อุปสํหรติ – ‘‘อิมํ สายิตฺวา อลาภเกน สุสฺสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตํ สายิตฺวา อลาภเกน สุสฺสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

โผฏฺฐพฺพูปหาโร นาม อมนาปิกํ โผฏฺฐพฺพํ อุปสํหรติ ทุกฺขสมฺผสฺสํ ขรสมฺผสฺสํ – ‘‘อิมินา ผุฏฺโฐ มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ เตน ผุฏฺฐสฺส ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ มนาปิกํ โผฏฺฐพฺพํ อุปสํหรติ สุขสมฺผสฺสํ มุทุสมฺผสฺสํ – ‘‘อิมินา ผุฏฺโฐ อลาภเกน สุสฺสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ เตน ผุฏฺโฐ อลาภเกน สุสฺสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

ธมฺมูปหาโร นาม เนรยิกสฺส นิรยกถํ กเถติ – ‘‘อิมํ สุตฺวา อุตฺตสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตํ สุตฺวา อุตฺตสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ กลฺยาณกมฺมสฺส สคฺคกถํ กเถติ – ‘‘อิมํ สุตฺวา อธิมุตฺโต มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ

ตํ สุตฺวา อธิมุตฺโต มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

[179] อาจิกฺขนา นาม ปุฏฺโฐ ภณติ – ‘‘เอวํ มรสฺสุฯ โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตาย อาจิกฺขนาย มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

อนุสาสนี นาม อปุฏฺโฐ ภณติ – ‘‘เอวํ มรสฺสุฯ โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตาย อนุสาสนิยา มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

สงฺเกตกมฺมํ นาม สงฺเกตํ กโรติ ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา รตฺติํ วา ทิวา วา – ‘‘เตน สงฺเกเตน ตํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ เตน สงฺเกเตน ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺสฯ ตํ สงฺเกตํ ปุเร วา ปจฺฉา วา ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, มูลฏฺฐสฺส อนาปตฺติ, วธกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

นิมิตฺตกมฺมํ นาม นิมิตฺตํ กโรติ – ‘‘อกฺขิํ วา นิขณิสฺสามิ ภมุกํ วา อุกฺขิปิสฺสามิ สีสํ วา อุกฺขิปิสฺสามิ, เตน นิมิตฺเตน ตํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ เตน นิมิตฺเตน ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺสฯ ตํ นิมิตฺตํ ปุเร วา ปจฺฉา วา ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, มูลฏฺฐสฺส อนาปตฺติ, วธกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ

อนาปตฺติ อสญฺจิจฺจ อชานนฺตสฺส นมรณาธิปฺปายสฺส อุมฺมตฺตกสฺส [อุมฺมตฺตกสฺส ขิตฺตจิตฺตสฺส เวทนาฏฺฏสฺส (สฺยา.)] อาทิกมฺมิกสฺสาติฯ

มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกมฺหิ ปฐมภาณวาโร นิฏฺฐิโตฯ

วินีตวตฺถุอุทฺทานคาถา

สํวณฺณนา นิสีทนฺโต, มุสโลทุกฺขเลน จ;

วุฑฺฒปพฺพชิตาภิสนฺโน, อคฺควีมํสนาวิสํฯ

ตโย จ วตฺถุกมฺเมหิ, อิฏฺฐกาหิปเร ตโย;

วาสี โคปานสี เจว, อฏฺฏโกตรณํ ปติฯ

เสทํ นตฺถุญฺจ สมฺพาโห, นฺหาปนพฺภญฺชเนน จ;

อุฏฺฐาเปนฺโต นิปาเตนฺโต, อนฺนปาเนน มารณํฯ

ชารคพฺโภ สปตฺตี จ, มาตา ปุตฺตํ อุโภ วธิ;

อุโภ น มิยฺยเร มทฺทา, ตาปํ วญฺฌา วิชายินีฯ

ปโตทํ นิคฺคเห ยกฺโข, วาฬยกฺขญฺจ ปาหิณิ;

ตํ มญฺญมาโน ปหริ, สคฺคญฺจ นิรยํ ภเณฯ

อาฬวิยา ตโย รุกฺขา, ทาเยหิ อปเร ตโย;

มา กิลเมสิ น ตุยฺหํ, ตกฺกํ โสวีรเกน จาติฯ

วินีตวตฺถุ

[180] เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติฯ ตสฺส ภิกฺขู การุญฺเญน มรณวณฺณํ สํวณฺเณสุํฯ โส ภิกฺขุ กาลมกาสิฯ เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ, กจฺจิ นุ โข มยํ ปาราชิกํ อาปตฺติํ อาปนฺนา’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ ‘‘อาปตฺติํ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาปนฺนา ปาราชิก’’นฺติฯ

เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ ปีฐเก ปิโลติกาย ปฏิจฺฉนฺนํ ทารกํ นิสีทนฺโต โอตฺถริตฺวา มาเรสิฯ ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ, กจฺจิ นุ โข อหํ ปาราชิกํ อาปตฺติํ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิฯ ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺสฯ น จ, ภิกฺขเว, อปฺปฏิเวกฺขิตฺวา อาสเน นิสีทิตพฺพํ; โย นิสีเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติฯ

เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร ภิกฺขุ ภตฺตคฺเค อนฺตรฆเร อาสนํ ปญฺญเปนฺโต มุสเล อุสฺสิเต เอกํ มุสลํ อคฺคเหสิฯ ทุติโย มุสโล ปริปติตฺวา อญฺญตรสฺส ทารกสฺส มตฺถเก อวตฺถาสิฯ