วิสฺสฏฺฐิ กายสํสคฺคํ, ทุฏฺฐุลฺลํ อตฺตกามญฺจ;

สญฺจริตฺตํ กุฏี เจว, วิหาโร จ อมูลกํฯ

กิญฺจิเลสญฺจ เภโท จ, ตสฺเสว อนุวตฺตกา;

ทุพฺพจํ กุลทูสญฺจ, สงฺฆาทิเสสา เตรสาติฯ

สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ นิฏฺฐิตํฯ

3. อนิยตกณฺฑํ

1. ปฐมอนิยตสิกฺขาปทํ

อิเม โข ปนายสฺมนฺโต ทฺเว อนิยตา ธมฺมา

อุทฺเทสํ อาคจฺฉนฺติฯ

[443] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี สาวตฺถิยํ กุลูปโก โหติ, พหุกานิ กุลานิ อุปสงฺกมติฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อุทายิสฺส อุปฏฺฐากกุลสฺส กุมาริกา อญฺญตรสฺส กุลสฺส กุมารกสฺส ทินฺนา โหติฯ อถ โข อายสฺมา อุทายี ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ตํ กุลํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา มนุสฺเส ปุจฺฉิ – ‘‘กหํ อิตฺถนฺนามา’’ติ? เต เอวมาหํสุ – ‘‘ทินฺนา, ภนฺเต, อมุกสฺส กุลสฺส กุมารกสฺสา’’ติฯ ตมฺปิ โข กุลํ อายสฺมโต อุทายิสฺส อุปฏฺฐากํ โหติฯ อถ โข อายสฺมา อุทายี เยน ตํ กุลํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา มนุสฺเส ปุจฺฉิ – ‘‘กหํ อิตฺถนฺนามา’’ติ? เต เอวมาหํสุ – ‘‘เอสายฺย, โอวรเก นิสินฺนา’’ติฯ อถ โข อายสฺมา อุทายี เยน สา กุมาริกา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺสา กุมาริกาย สทฺธิํ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปสิ กาลยุตฺตํ สมุลฺลปนฺโต กาลยุตฺตํ ธมฺมํ ภณนฺโตฯ

เตน โข ปน สมเยน วิสาขา มิคารมาตา พหุปุตฺตา โหติ พหุนตฺตา อโรคปุตฺตา อโรคนตฺตา อภิมงฺคลสมฺมตาฯ มนุสฺสา ยญฺเญสุ ฉเณสุ อุสฺสเวสุ วิสาขํ มิคารมาตรํ ปฐมํ โภเชนฺติฯ อถ โข วิสาขา มิคารมาตา นิมนฺติตา ตํ กุลํ อคมาสิฯ อทฺทสา โข วิสาขา มิคารมาตา อายสฺมนฺตํ อุทายิํ ตสฺสา กุมาริกาย สทฺธิํ เอกํ เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสินฺนํฯ

ทิสฺวาน อายสฺมนฺตํ อุทายิํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ ยํ อยฺโย มาตุคาเมน สทฺธิํ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปติฯ กิญฺจาปิ, ภนฺเต, อยฺโย อนตฺถิโก เตน ธมฺเมน, อปิจ ทุสฺสทฺธาปยา อปฺปสนฺนา มนุสฺสา’’ติฯ เอวมฺปิ โข อายสฺมา อุทายี วิสาขาย มิคารมาตุยา วุจฺจมาโน นาทิยิฯ อถ โข วิสาขา มิคารมาตา นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี มาตุคาเมน สทฺธิํ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุทายิํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, มาตุคาเมน สทฺธิํ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป.… กถญฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มาตุคาเมน สทฺธิํ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว , อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

[444] ‘‘โย ปน ภิกฺขุ มาตุคาเมน สทฺธิํ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปยฺย, ตเมนํ สทฺเธยฺยวจสา อุปาสิกา ทิสฺวา ติณฺณํ ธมฺมานํ อญฺญตเรน วเทยฺย – ปาราชิเกน วา สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วา, นิสชฺชํ ภิกฺขุ ปฏิชานมาโน ติณฺณํ ธมฺมานํ อญฺญตเรน กาเรตพฺโพ – ปาราชิเกน วา สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วา เยน วา สา สทฺเธยฺยวจสา อุปาสิกา วเทยฺย, เตน โส ภิกฺขุ กาเรตพฺโพฯ อยํ ธมฺโม อนิยโต’’ติฯ

[445] โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป.… ภิกฺขูติ…เป.… อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติฯ

มาตุคาโม นาม มนุสฺสิตฺถี, น ยกฺขี น เปตี น ติรจฺฉานคตาฯ อนฺตมโส ตทหุชาตาปิ ทาริกา, ปเคว มหตฺตรีฯ

สทฺธินฺติ เอกโตฯ

เอโก เอกายาติ ภิกฺขุ เจว โหติ มาตุคาโม จฯ

รโห นาม จกฺขุสฺส รโห, โสตสฺส รโหฯ จกฺขุสฺส รโหนาม น สกฺกา โหติ อกฺขิํ วา นิขณียมาเน ภมุกํ วา อุกฺขิปียมาเน สีสํ วา อุกฺขิปียมาเน ปสฺสิตุํฯ โสตสฺส รโหนาม น สกฺกา โหติ ปกติกถา โสตุํฯ

ปฏิจฺฉนฺนํ นาม อาสนํ กุฏฺเฏน วา [กุฑฺเฑน วา (สี. สฺยา.)] กวาเฏน วา กิลญฺเชน วา สาณิปากาเรน วา รุกฺเขน วา ถมฺเภน วา โกตฺถฬิยา วา เยน เกนจิ ปฏิจฺฉนฺนํ โหติฯ

อลํกมฺมนิเยติ สกฺกา โหติ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตุํฯ

นิสชฺชํ กปฺเปยฺยาติ มาตุคาเม นิสินฺเน ภิกฺขุ อุปนิสินฺโน วา โหติ อุปนิปนฺโน วาฯ ภิกฺขุ นิสินฺเน มาตุคาโม อุปนิสินฺโน วา โหติ อุปนิปนฺโน วาฯ อุโภ วา นิสินฺนา โหนฺติ อุโภ วา นิปนฺนาฯ

สทฺเธยฺยวจสา นาม อาคตผลา อภิสเมตาวินี วิญฺญาตสาสนาฯ

อุปาสิกา นาม พุทฺธํ สรณํ คตา, ธมฺมํ สรณํ คตา, สงฺฆํ สรณํ คตาฯ

ทิสฺวาติ ปสฺสิตฺวาฯ

ติณฺณํ ธมฺมานํ อญฺญตเรน วเทยฺย – ปาราชิเกน วา สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วาฯ นิสชฺชํ ภิกฺขุ ปฏิชานมาโน ติณฺณํ ธมฺมานํ อญฺญตเรน กาเรตพฺโพ – ปาราชิเกน วา สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วาฯ เยน วา สา สทฺเธยฺยวจสา อุปาสิกา วเทยฺย เตน โส ภิกฺขุ กาเรตพฺโพฯ

[446] สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิสินฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพฯ สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิสินฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘สจฺจาหํ นิสินฺโน, โน จ โข เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ’’นฺติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพฯ

สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิสินฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘นาหํ นิสินฺโน, อปิจ โข นิปนฺโน’’ติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ ฯ สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิสินฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘นาหํ นิสินฺโน อปิจ โข ฐิโต’’ติ, น กาเรตพฺโพฯ

[447] สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิปนฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพฯ สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิปนฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘สจฺจาหํ นิปนฺโน, โน จ โข เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ’’นฺติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพฯ สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิปนฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข นิสินฺโน’’ติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพฯ สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิปนฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ , โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘นาหํ นิปนฺโน อปิจ โข ฐิโต’’ติ, น กาเรตพฺโพฯ

[448] สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิสินฺโน มาตุคาเมน สทฺธิํ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนฺโต’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ…เป.… สจฺจาหํ นิสินฺโน โน จ โข กายสํสคฺคํ สมาปชฺชินฺติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป.… นาหํ นิสินฺโน อปิจ โข นิปนฺโนติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป.… นาหํ นิสินฺโน อปิจ โข ฐิโตติ, น กาเรตพฺโพฯ

สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิปนฺโน มาตุคาเมน สทฺธิํ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนฺโต’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ…เป.… สจฺจาหํ นิปนฺโน, โน จ โข กายสํสคฺคํ สมาปชฺชินฺติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป.… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข นิสินฺโนติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป.… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข ฐิโตติ, น กาเรตพฺโพฯ

[449] สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ มาตุคาเมน สทฺธิํ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสินฺโน’’ติ , โส จ ตํ ปฏิชานาติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป.… นาหํ นิสินฺโน อปิจ โข นิปนฺโนติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป.… นาหํ นิสินฺโน, อปิจ โข ฐิโตติ, น กาเรตพฺโพฯ

[450] สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ มาตุคาเมน สทฺธิํ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิปนฺโน’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป.… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข นิสินฺโนติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป.… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข ฐิโตติ, น กาเรตพฺโพฯ

อนิยโตติ น นิยโต, ปาราชิกํ วา สงฺฆาทิเสโส วา ปาจิตฺติยํ วาฯ

[451] คมนํ ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพฯ คมนํ ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ, อาปตฺติํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพฯ คมนํ ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติํ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพฯ คมนํ ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ, อาปตฺติํ น ปฏิชานาติ, น กาเรตพฺโพฯ

คมนํ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา

กาเรตพฺโพฯ คมนํ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ, อาปตฺติํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพฯ คมนํ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติํ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพฯ คมนํ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ, อาปตฺติํ น ปฏิชานาติ, น กาเรตพฺโพติฯ

ปฐโม อนิยโต นิฏฺฐิโตฯ

2. ทุติยอนิยตสิกฺขาปทํ

[452] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ